Tháo “nút thắt” để phát triển thị trường trái phiếu doanh nghiệp

Từ sự bùng nổ và liên tục gia tăng trong các năm 2020 và 2021, hoạt động phát hành trái phiếu doanh nghiệp (TPDN) mới ở các lĩnh vực ngoài ngân hàng rơi vào trầm lắng suốt từ tháng 4/2022 đến nay. Những rủi ro đầu tư và rủi ro pháp lý bộc lộ ở một số trường hợp sau giai đoạn phát triển nóng, cùng hướng siết chặt lại cơ chế pháp lý (đặc biệt ở việc sửa đổi Nghị định 153 về phát hành TPDN) được cho là những nguyên nhân khiến hoạt động phát hành TPDN mới hoạt động kém sôi động.

Cùng với đó, trên thị trường tiền tệ, bối cảnh “ngột ngạt” của room tăng trưởng tín dụng kéo dài, lãi suất tăng lên và thậm chí có những thời điểm căng thẳng thanh khoản hệ thống ngân hàng… cũng khiến hoạt động phát hành TPDN thêm bất lợi.

Khó huy động vốn từ kênh phát hành trái phiếu DN

Theo báo cáo của Hiệp hội thị trường trái phiếu Việt Nam (VBMA), thị trường TPDN vừa nối dài thêm một tháng trầm lắng ở hoạt động phát hành mới khi mà trong tháng 8/2022, chỉ có 26 đợt phát hành TPDN riêng lẻ với giá trị 13.930 tỷ đồng và 1 đợt phát hành trái phiếu ra công chúng trị giá 300 tỷ đồng. Tuy nhiên, trong đó chủ yếu là trái phiếu của các ngân hàng thương mại; các lĩnh vực khác tiếp tục khá hạn chế, chỉ có 2 đợt phát hành từ CTCP Fuji Nutri Food và CTCP Đầu tư và kinh doanh nhà Khang Điền với tổng 1.800 tỷ đồng. Như vậy, trong vòng 4 tháng qua, hoạt động phát hành TPDN mới đã không còn “nóng” như thời gian trước.

Trong khi đó, Chính phủ liên tiếp có các định hướng, đề án đặt mục tiêu phát triển mạnh thị trường vốn, trong đó có trọng tâm thị trường TPDN với mục tiêu đạt 20% GDP đến năm 2025. Đây là mục tiêu không hề đơn giản.

TS. Vũ Tiến Lộc - Chủ tịch Trung tâm Trọng tài Quốc tế Việt Nam, Ủy viên Ủy ban Kinh tế của Quốc hội cho biết, thời gian qua, Chính phủ đã có nhiều chính sách để giúp nền kinh tế nói chung và doanh nghiệp nói riêng phục hồi, trong đó có các chính sách về tài khóa. Bên cạnh giãn, hoãn thuế Chính phủ cũng đang thúc đẩy mạnh đầu tư công nhưng đầu tư công cũng đang gặp nhiều vấn đề và khó đạt mục tiêu cả năm.

Vừa qua, Ngân hàng Nhà nước đã nới room cho các ngân hàng nhưng Việt Nam đang đứng trước sức ép của lạm phát nên có thể nới room sẽ không nhiều. Chính vì vậy, nguồn cung ứng tín dụng vào nền kinh tế cũng đang hạn chế so với nhu cầu về nguồn vốn để phục hồi và phát triển nên thị trường đang kỳ vọng vào các van tín dụng khác cho nền kinh tế qua kênh chứng khoán, trái phiếu…

"Có thể thấy ở các nước kênh vốn chủ yếu đến từ thị trường vốn nhưng Việt Nam vẫn chủ yếu đến từ tín dụng. Thị trường vốn Việt Nam phát triển khá mạnh trong 5 năm gần đây nhưng vẫn còn non trẻ. Nguồn vốn huy động qua chứng khoán và trái phiếu mới chiếm 26%, tức là cứ 4 đồng vốn huy động thì chỉ có 1 đồng từ thị trường vốn, còn lại chủ yếu qua kênh tín dụng. Đây là vấn đề cần tháo gỡ của Việt Nam. Cần phải làm sao để nguồn vốn của người dân trực tiếp tham gia vào quá trình huy động vốn chứ không phải qua kênh tiết kiệm ngân hàng", ông Lộc nói.

Nhiều doanh nghiệp cũng đang đa dạng hóa các nguồn vốn trong đó có qua kênh chứng khoán và trái phiếu. Thực tế đã có những ví dụ thành công nhưng việc huy động vốn qua các kênh này vẫn gặp khó khăn.

Theo ông Lộc, việc phát triển thị trường vốn để tạo thêm kênh huy động vốn cho doanh nghiệp rất quan trọng. Thời gian tới đến hạn thanh toán trái phiếu của các doanh nghiệp, như vậy các doanh nghiệp huy động vốn trên thị trường, nhất là doanh nghiệp bất động sản đang gặp khó khăn rất lớn nên cần tháo gỡ ngay, nếu không sẽ có những đổ vỡ. Những động thái của các cơ quan chức năng thời gian qua giúp thị trường thanh lọc song cũng cần có những giải pháp tháo gỡ để thị trường vốn được khơi thông.

TS. Lê Xuân Nghĩa - Thành viên Hội đồng Tư vấn Chính sách tài chính tiền tệ Quốc gia đánh giá, tổng dư nợ TPDN vào khoảng 1,4 triệu tỷ đồng, tổng số vốn trung dài hạn hệ thống ngân hàng 5 triệu tỷ đồng. Những năm qua, thị trường trái phiếu tăng trưởng với khoảng 30-35%/năm. Theo tính toán, 2 năm sau khối lượng trái phiếu tăng lên gấp đôi, lên khoảng 2,8 triệu tỷ đồng, 2 năm kế tiếp lên 5,6 triệu tỷ, 6 năm sau lên 11,2 triệu tỷ. Nguồn vốn này có thể gánh vác được gần như nguồn vốn trung dài hạn mà hệ thống ngân hàng tìm kiếm.

Tuy nhiên, theo ông Nghĩa, không ai quan tâm đến tầm quan trọng đó, mà chỉ coi đây như một trò chơi “đánh bạc” của các nhà phát hành. Không còn tâm thế phát triển một thị trường cung ứng vốn trung - dài hạn, định hình kinh tế tư nhân làm chủ đạo, việc không có bộ phận giám sát cụ thể là điều rất đáng trách.

Cần phát triển hệ thống xếp hạng tín nhiệm một cách trung thực, khách quan

Chuyên gia kinh tế - TS. Vũ Đình Ánh cho biết, thị trường TPDN bao gồm thị trường trái phiếu phát hành ra công chúng theo luật chứng khoán và trái phiếu phát hành riêng lẻ. Trong số 1,4 triệu tỷ đồng trái phiếu đã phát hành, có 80% là phát hành riêng lẻ và 20% còn lại phát hành ra công chúng. Nghị định 153 tập trung vào trái phiếu phát hành riêng lẻ nhưng cho tới nay, chưa có cơ quan nào trả lời 20% trái phiếu phát hành ra công chúng đang có vấn đề gì hay không?

Một điều cần lưu ý là năm 2021 là năm chịu tác động mạnh mẽ của đại dịch nhưng doanh nghiệp phát hành trái phiếu rất lớn. Do đó, không thể bỏ qua câu chuyện tác động của dịch bệnh tới thị trường này.

“Vấn đề quan trọng là ai chịu trách nhiệm về thị trường TPDN? Nghị định 153 quy định rất rõ là Bộ Tài chính, tuy nhiên, chỉ Bộ Tài chính thì không thể giải quyết được các vấn đề của thị trường nếu không có sự tham gia của Ngân hàng Nhà nước, bởi đây là người mua TPDN, là người tham gia lớn nhất”, ông Ánh nhấn mạnh.

Theo ông Ánh, nhiều ý kiến cho rằng VN đang có một thị trường TPDN 3 không: Không xếp hạng tín nhiệm, không tài sản đảm bảo, không bảo lãnh phát hành. Tuy nhiên, không tài sản đảm bảo chính là một đặc điểm quan trọng của thị trường TPDN, bởi nếu doanh nghiệp có tài sản đảm bảo thì họ đã đi vay ngân hàng. Quan trọng nhất của TPDN là phải dựa trên xếp hạng tín nhiệm, kể cả doanh nghiệp bị xếp hạng thấp thì họ vẫn được quyền phát hành. Bởi vậy, điều quan trọng là VN cần phát triển hệ thống xếp hạng tín nhiệm một cách trung thực, khách quan.

Ông Don Lambert, Trưởng ban phát triển khu vực kinh tế tư nhân, Ngân hàng Phát triển châu Á tại Việt Nam cho rằng, Việt Nam có thị trường trái phiếu phát triển rất nhanh nhưng sự phát triển của những cơ quan xếp hạng tín nhiệm lại không tương đồng.

Hiện nay đã có nhiều đơn vị xếp hạng tín nhiệm toàn cầu và trong khu vực châu Á cũng có những đơn vị xếp hạng uy tín. Theo ông Don Lambert, Việt Nam muốn có những đơn vị xếp hạng tín nhiệm thành công cần học hỏi kinh nghiệm của các đơn vị xếp hạng tín nhiệm toàn cầu. Những đơn vị này có thể giúp đem đến những cách thức và tiêu chuẩn hạng tốt nhất, nhất là những kinh nghiệm và quản trị.

Có thể thấy, tại Việt Nam, các nhà đầu tư đầu tư vào trái phiếu do doanh nghiệp phát hành rất ít, chủ yếu là trái phiếu chính phủ và trái phiếu do các ngân hàng phát hành. Trong khi nhu cầu đầu tư vẫn rất lớn và phản ánh khá rõ qua sự phát triển của thị trường bảo hiểm. Vì vậy, ông Don Lambert cho rằng, Việt Nam rất cần đến các đơn vị xếp hạng tín nhiệm với các yêu cầu bắt buộc. Cùng với đó, cần có những doanh nghiệp làm theo yêu cầu này để làm ví dụ cho thị trường, bởi có không ít công ty khá kém về việc công bố các thông tin nên các tổ chức có vai trò rất lớn trong việc minh bạch thông tin.

“Việt Nam hoàn toàn có thể làm được xếp hạng tín nhiệm vì đã có những đơn vị xếp hạng tín nhiệm nội địa. Bên cạnh đó, một khi đã phát triển được môi trường pháp lý tốt thì sẽ thu hút được nhà đầu tư”, ông Don Lambert khẳng định.

Nguồn: Vietnam Business Forum