Xuất nhập khẩu gỗ hợp pháp gắn với quản lý rừng bền vững

Nhờ thúc đẩy việc cam kết với quốc tế về minh bạch nguồn gốc gỗ, trong đó có cam kết với EU thông qua Hiệp định VPA/FLEGT, xuất khẩu gỗ và sản phẩm từ gỗ của Việt Nam những năm qua liên tục tăng trưởng.

Những nỗ lực trong cải thiện chính sách

Theo Tổng cục Lâm nghiệp, xuất khẩu gỗ và sản phẩm gỗ của Việt Nam tăng trưởng cao suốt 10 năm qua với tốc độ tăng trưởng hàng năm 30-40%. Năm 2021, tổng kim ngạch xuất khẩu gỗ và sản phẩm gỗ đạt 14,72 tỷ USD, đưa Việt Nam vào top 5 trên thế giới sau Trung Quốc, Ba Lan,  Đức và Ý. Ngành gỗ phấn đấu năm 2025 đạt 20 tỷ USD.

Ông Lưu Tiến Đạt- Tổng cục Lâm nghiệp cho biết, Hiệp định Đối tác tự nguyện giữa Việt Nam và Liên minh Châu Âu (EU) về thực thi luật lâm nghiệp, quản trị rừng và thương mại lâm sản (VPA/FLEGT) đã ký kết từ năm 2018, có hiệu lực từ năm 2019. Hiệp định hướng tới mục tiêu đảm bảo các mặt hàng gỗ và sản phẩm gỗ của Việt Nam được sản xuất hợp pháp, góp phần cải thiện quản trị rừng, mở rộng thị trường, thúc đẩy thương mại gỗ và sản phẩm gỗ bền vững. Tính đến ngày 10/10/2022 có 141 DN vừa chế biến gỗ vừa XK được xếp loại Nhóm I, chiếm tỷ lệ còn hạn chế trong tổng số các DN phải thực hiện phân loại (1.200-1.300 DN)- quá ít để EU tiến hành đánh giá độc lập. Thực hiện cam kết của Hiệp định VPA/FLEGT, ngày 1/9/2020, Chính phủ đã ban hành Nghị định số 102/2020/NĐ-CP về Hệ thống đảm bảo gỗ hợp pháp Việt Nam nhằm nội luật hóa các cam kết của VPA.

Thạc sĩ Nguyễn Tường Vân - Phó Chủ tịch Hội Khoa học kỹ thuật Lâm nghiệp Việt Nam, nhận định, Hiệp định VPA/FLEGT chưa có tác động nhiều tới xuất khẩu gỗ vào EU, mà lại tác động mạnh ở xuất khẩu đồ gỗ vào thị trường Mỹ. Theo đó, Mỹ cũng có đạo luật riêng đối với thương mại gỗ, nhưng khi thấy Việt Nam đàm phán và thực thi Hiệp định VPA với EU, Việt Nam đã triển khai mạnh mẽ kiểm soát gỗ, ngăn chặn gỗ bất hợp pháp, nên Mỹ cũng coi đây như là "hộ chiếu" cho sản phẩm gỗ Việt xuất vào Mỹ. Đến nay, kim ngạch xuất khẩu gỗ của Việt Nam vào Mỹ chiếm 58% tổng kim ngạch xuất khẩu sản phẩm gỗ của Việt Nam.

"Tác động rõ rệt nhất của Nghị định 102 về quản lý gỗ nhập khẩu là sự chuyển biến về thị trường nhập khẩu: Từ vùng địa lý không tích cực (rủi ro) sang vùng địa lý tích cực (Mỹ, EU, Úc). Số lượng nhập khẩu gỗ nguyên liệu từ vùng địa lý tích cực tăng mạnh" - bà Vân nhấn mạnh.

Đến thời điểm này, hệ thống pháp luật Việt Nam đã đầy đủ các quy định để đảm bảo cho sản xuất và thương mại gỗ là hợp pháp và tương thích với EU, đồng thời Việt Nam đã triển khai giám sát chuỗi gỗ hợp pháp rất nghiêm ngặt. Vì vậy, phía EU và Việt Nam thống nhất xây dựng hệ thống phân loại doanh nghiệp chế biến và xuất khẩu gỗ, nhằm giảm bớt gánh nặng hành chính cho cơ cơ quan quản lý nhà nước và các doanh nghiệp. Đồng thời, tạo thuận lợi cho hoạt động sản xuất kinh doanh và khuyến khích doanh nghiệp tuân thủ pháp luật.

Thách thức trước mắt, lợi ích lâu dài

Hiệp định VPA/FLEGT đã trở thành một trong những nội dung cam kết trong Chương 13: Thương mại và phát triển bền vững của Hiệp định Thương mại Tự do Việt Nam - EU (EVFTA). Phía EU và Việt Nam đã thống nhất xây dựng hệ thống phân loại doanh nghiệp chế biến và xuất khẩu gỗ, nhằm tạo thuận lợi cho hoạt động sản xuất kinh doanh và khuyến khích doanh nghiệp tuân thủ pháp luật.

Tuy nhiên, đến thời điểm này vẫn chưa thể cấp giấy phép FLEGT cho các lô hàng đồ gỗ xuất khẩu sang EU. Lý giải nguyên nhân dẫn đến sự chậm trễ, ông Đạt cho biết tuy Việt Nam xuất khẩu sản phẩm gỗ đến hơn 100 quốc gia, nhưng cũng nhập khẩu gỗ nguyên liệu từ gần 80 quốc gia, vì thế dễ bị ảnh hưởng khi một trong các thị trường xuất nhập khẩu chủ lực thay đổi quy định pháp luật và chính sách về quản lý rừng và thương mại gỗ.

Bà Tường Vân cho rằng nhấn để hệ thống VNTLAS vận hành cấp giấy phép FLEGT còn phải trải qua sự thẩm định đánh giá độc lập với sự tham gia của cơ quan được EU và Việt Nam cùng nhất trí. Tuy nhiên, hiện nay chưa thể tiến hành đánh giá độc lập đối với hệ thống VNTLAS, vì phía EU cho rằng số lượng 141 doanh nghiệp xếp nhóm I là quá ít."Hiện phần lớn các doanh nghiệp vừa và nhỏ chưa gửi hồ sơ tới cơ quan chức năng để xếp loại, bởi đánh giá xếp loại không chỉ về gỗ hợp pháp, mà theo quy định doanh nghiệp phải tuân thủ mọi quy định pháp luật Việt Nam, từ đất đai, thuế, môi trường, lao động, phòng cháy chữa cháy. Nhiều doanh nghiệp chưa đảm bảo được các hồ sơ về các vấn đề này".

Đại diện cho các doanh nghiệp ngành gỗ, ông Ngô Sỹ Hoài, Phó Chủ tịch kiêm Tổng thư ký Viforest chia sẻ những năm qua, doanh nghiệp xuất khẩu gỗ và sản phẩm gỗ vào EU phải cung cấp nhiều loại giấy tờ cho đối tác mua hàng để họ thực hiện giải trình, chứng minh tính hợp pháp của nguồn gốc gỗ nguyên liệu với cơ quan chức năng phía EU. Doanh nghiệp đang mong ngóng được cấp giấy phép FLEGT để không còn phải làm nhiều loại giấy tờ nữa. 

Việt Nam xuất khẩu sản phẩm gỗ đến hơn 100 quốc gia và các yêu cầu từ các nước nhập khẩu ngày càng khắt khe. “Đến nay, hầu hết các doanh nghiệp ngành gỗ đều đã tuân thủ các quy định pháp luật về gỗ hợp pháp. Tuy nhiên, việc không biết đến ngày nào giấy phép FLEGT mới được cấp, khiến các doanh nghiệp rất sốt ruột”, ông Hoài nói.

Đó là chưa kể tới, thế giới ngày càng soi xét nhiều hơn tính hợp pháp của gỗ, cả chính sách mua sắm công, lẫn mua bán trên thị trường. “Hợp pháp” và “bền vững” trở thành 2 từ khóa quan trọng cho hoạt động xuất nhập khẩu gỗ. Vừa qua đoàn doanh nghiệp Mỹ của Bộ Thương mại Mỹ chủ động sang Việt Nam đi kiểm tra các doanh nghiệp hợp tác tốt (khoảng 40 doanh nghiệp). Phái đoàn muốn kiểm tra thực nghiệm theo sự lựa chọn ngẫu nhiên. Họ kiểm tra xem doanh nghiệp khai báo có đúng không, nhà máy có thực sự sản xuất không.

Khẳng định việc thực thi Hiệp định VPA/FLEGT đối với các doanh nghiệp ngành gỗ tuy đang gặp rất nhiều thách thức trước mắt, nhưng sẽ đem lại lợi ích lâu dài, ông Hoài khuyến cáo: Các doanh nghiệp ngành gỗ cần nhanh chóng đầu tư nguồn lực (nhân lực và tài chính) vào cải tiến sản xuất, điều kiện lao động, nâng cao năng lực để đáp ứng yêu cầu đặt ra.

“Các doanh nghiệp phải tuân thủ mọi quy định về lao động, môi trường, bảo hiểm xã hội, quản lý chuỗi cung ứng. Có như vậy, những “Hộ chiếu xanh FLEGT” mới đến tay doanh nghiệp, để  sản phẩm gỗ Việt Nam tăng tốc mở rộng thị trường tại EU cũng như trên toàn thế giới", ông Hoài nhấn mạnh

Minh Ngọc (Vietnam Business Forum)