Ứng dụng công nghệ 5.0 phát triển nông nghiệp bền vững

Cần những "đầu tàu" trong đổi mới sáng tạo

Ông Phạm Hồng Quất – Cục trưởng Cục Phát triển thị trường và Doanh nghiệp khoa học công nghệ, Bộ Khoa học và Công nghệ 

Mạng lưới sáng kiến về đổi mới sáng tạo được đánh giá cao, đặc biệt trong lĩnh vực nông nghiệp, bởi đây là sáng kiến rất hữu ích với Việt Nam trong diễn đàn kinh tế thế giới. Bộ Khoa học và Công nghệ hiện cũng cố gắng, nỗ lực đưa ra các sáng kiến để gắn kết, liên kết, hợp tác trong nước và quốc tế.

Nguồn lực từ khu vực các viện nghiên cứu, trường Đại học cần phải kết hợp và thông qua khu vực doanh nghiệp để đáp ứng được nhu cầu của thị trường và phù hợp với các thách thức, yêu cầu của quốc tế. Khu vực Chính phủ là nơi đưa ra những sáng kiến để kiến tạo nhưng không làm thay và khu vực tư nhân đóng vai trò hết sức quan trọng để cung cấp các nguồn lực và là thước đo hiệu quả của các chính sách cũng như các chương trình hỗ trợ của Chính phủ.

Cách tiếp cận của đổi mới sáng tạo mở này cần có sự tham gia sâu rộng của các Tập đoàn, đặc biệt là các Tập đoàn dẫn dắt trong các lĩnh vực bởi họ là người đặt hàng và tham gia giải quyết những vấn đề mang tính toàn cầu và khu vực.

Hiện nay có rất nhiều thách thức cho nền nông nghiệp bên cạnh những thách thức chung của toàn cầu, ví dụ như thoái hóa đất đai, biến đổi khí hậu,… đang làm Việt Nam đứng trước những thách thức vô cùng lớn thì việc áp dụng kinh tế chia sẻ, chia sẻ từ các Tập đoàn dẫn đầu lĩnh vực là vô cùng quan trọng giúp thay đổi cục diện, đi cùng người nông dân để tạo ra những hiệu quả… Chúng ta đang thiếu những đàu tàu dẫn dắt trong lĩnh vực chiến lược để tạo ra sự cạnh tranh.

Việc liên kết chặt chẽ giữa các doanh nghiệp nông nghiệp và các tổ chức - doanh nghiệp khoa học là tất yếu

Ông Hà Văn Thắng - Chủ tịch Hội đồng doanh nghiệp Nông nghiệp Việt Nam (VCAC)

Để khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo thực sự trở thành nền tảng của nền nông nghiệp thông minh và phát triển bền vững, cách thức tiếp cận cần đặt trọng tâm vào các tổ chức khoa học và doanh nghiệp nông nghiệp trong các hoạt động đầu tư.

Muốn có một nền nông nghiệp thông minh cần phải có nguồn nhân lực thông minh. Trên thực tế, tại Việt Nam, người nông dân nói riêng cũng như đội ngũ nhân lực làm nông nghiệp nói chung, phần lớn còn đang làm nông nghiệp theo các phương thức truyền thống. Kinh nghiệm, việc ứng dụng các tiến bộ khoa học và công nghệ mới vào tổ chức sản xuất nông nghiệp vẫn còn ở mức thấp, chưa có nhiều mô hình liên kết chặt chẽ và bền vững.

Chính vì vậy, việc liên kết chặt chẽ giữa các doanh nghiệp nông nghiệp và các tổ chức doanh nghiệp khoa học là tất yếu để tạo ra sức mạnh tổng thể, phát huy nguồn lực, xây dựng nền tảng để phát triển nông nghiệp Xanh - Tuần hoàn - Bền vững.

Tại thời điểm hiện nay, 63 tỉnh thành trên cả nước đều có các trung tâm, tổ chức, doanh nghiệp khoa học thuộc Nhà nước, nhiều trung tâm đã được đầu tư rất lớn, nhiều thiết bị và công nghệ hiện đại nhưng hầu hết không phát huy được các nguồn lực sẵn có vì thiếu căn cứ pháp lý để thực hiện hoạt động hợp tác, liên kết với các tổ chức và cá nhân trong và ngoài nước, gây lãng phí nguồn lực rất lớn.

Bên cạnh đó, vẫn còn thiếu một khuôn khổ pháp lý đủ mạnh cho các loại hình hợp tác “Công - Tư” và đổi mới sáng tạo. Việc sử dụng tài sản công để hợp tác phát triển còn rất vướng mắc. Các quy định của pháp luật cho các mô hình kinh tế mới, kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn, bao gồm các hoạt động đổi mới sáng tạo còn thiếu…

Do đó, Nhà nước cần sớm hoàn thiện các quy định của pháp luật theo hướng tích cực, cởi mở để có chính sách phù hợp cho các hoạt động liên kết và hợp tác đầu tư vào nông nghiệp cho cả hai khu vực “Công – Tư”.  Đồng thời, sớm ban hành các quy định đủ mạnh để có một khuôn khổ pháp lý cho các mô hình kinh tế mới, kinh tế xanh và kinh tế tuần hoàn theo hướng đi mới. Các mô hình hợp tác phát triển và đổi mới sáng tạo cần được cho phép thực hiện theo hình thức thử nghiệm, thí điểm theo cơ chế mở, không bị chi phối bởi các quy định cũ trên nguyên tắc chỉ làm những gì pháp luật không cấm…

Quy hoạch cần có đủ tầm để gắn kết với đầu ra

Ông Phạm Đình Nam - Viện trưởng Viện Ứng dụng công nghệ và phát triển nông nghiệp Việt Nam

Trước hết cần phải làm rõ khái niệm nông nghiệp công nghệ cao để xem có được hỗ trợ từ chính sách, cơ chế không?

Thứ hai, đã nói đến nông nghiệp công nghiệp cao sẽ gắn liền với quy hoạch. Yêu cầu quy hoạch cần có đủ tầm để gắn kết với đầu ra, hạn chế tình trạng manh mún, nhỏ lẻ. Nông nghiệp công nghệ cao cần phát triển ở vùng cao, vùng núi trên cơ sở ứng dụng công nghệ để tạo ra sản phẩm có giá trị cho xã hội, đáp ứng các tiêu chuẩn chất lượng để phục vụ xuất khẩu. Vấn đề quy hoạch rất quan trọng, đối tượng của nông nghiệp là các hộ nông dân nhỏ lẻ, các hợp tác xã và doanh nghiệp đang khó khăn trong tiếp cận quy hoạch. Khi vấn đề quy hoạch không được giải quyết tốt sẽ liên quan đến nhiều vấn đề khác như logistic, vận chuyển vừa tốn kém vừa không hiệu quả.

Thứ ba, cơ chế chính sách liên quan đến tài sản đảm bảo. Khi đầu tư nông nghiệp công nghiệp cao, doanh nghiệp phải bỏ chi phí lớn cho hệ thống cơ sở hạ tầng như nhà màng, nhà lưới… hay những sản phẩm được hình thành trên đất nông nghiệp cần được xem là tài sản đảm bảo để tiếp cận tín dụng.

Thứ tư, vấn đề cần quan tâm và làm rõ là nông nghiệp công nghệ cao có gắn với phát thải khí nhà kính, có kiểm đếm, đo đếm để hình thành tín chỉ carbon hay không? Hiện nay, nội dung quan trọng này chưa được nghiên cứu.

Cần có nghiên cứu cơ bản, xác đáng từ các viện, trường và các cơ quan có liên quan về nông nghiệp công nghệ cao. Vì thế, rất cần có doanh nghiệp sẵn sàng đầu tư sản xuất sản phẩm được lựa chọn theo ngành hàng cụ thể. Để hỗ trợ các ngành hàng cụ thể, rất cần sự phát triển đồng bộ của thương mại điện tử, thương mại không kho bãi để giảm chi phí sản xuất, chi phí logictic…

Khơi thông vốn cho nông nghiệp công nghệ cao

Ông Lê Văn Tuấn - Phó trưởng Ban Chính sách tín dụng, Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn Việt Nam Agribank

Còn nhiều khó khăn, vướng mắc trong quá trình cho vay vốn thực hiện công nghệ cao. Cụ thể, chính sách liên quan đến phát triển nông nghiệp CNC còn nhiều bất cập như: Việc cấp giấy chứng nhận quyền sở hữu tài sản trên đất nông nghiệp, tạo điều kiện hỗ trợ khách hàng làm thủ tục thế chấp vay ngân hàng còn gặp nhiều khó khăn; Tiêu chí xác định chương trình, dự án nông nghiệp ứng dụng CNC, nông nghiệp sạch còn chung chung, chưa quy định cơ quan nào xác nhận các tiêu chí của dự án, nên NHTM thiếu căn cứ để xác định cho vay theo chương trình.

Bên cạnh đó, thiếu nguồn vốn đầu tư để phát triển nông nghiệp CNC.  Đây là một yếu tố quan trọng, bởi để phát triển nông nghiệp CNC, trước tiên phải có vốn đầu tư lớn cho việc xây dựng kết cấu hạ tầng, xử lý môi trường, đầu tư giống cây trồng, vật nuôi, máy móc, công nghệ, đào tạo người lao động, giới thiệu và tiêu thụ sản phẩm… 

Việc tích tụ đất đai và kết cấu hạ tầng ở khu vực nông thôn còn nhiều bất cập. Để sản xuất nông nghiệp ứng dụng CNC, cần phải có diện tích đất quy mô lớn, ở vị trí thuận lợi cho sản xuất và lưu thông hàng hóa. Tuy nhiên, hiện nay, việc phát triển nông nghiệp còn thiếu quy hoạch, quá trình tích tụ và tập trung ruộng đất còn chậm.

Chính sách đất nông nghiệp chưa khuyến khích nông dân bảo vệ đất và đầu tư dài hạn vào đất. Thêm vào đó, đất sản xuất nông nghiệp hiện nay vẫn còn rất manh mún. Với tình trạng này, nếu Nhà nước và các cấp chính quyền không có những giải pháp thúc đẩy tích tụ tập trung những diện tích đất đai nhỏ lẻ để xây dựng cánh đồng mẫu lớn, thì khó có thể khuyến khích nông dân mở rộng sản xuất, xây dựng nông trang, ứng dụng CNC vào sản xuất nông nghiệp…

Hỗ trợ đào tạo nguồn nhân lực công nghệ cao

TS Trịnh Văn Thiện - Ủy viên BCH Trung ương Hội Nông dân Việt Nam, Tỉnh ủy viên, Chủ tịch Hội nông dân tỉnh Hải Dương 

Phát triển nông nghiệp thông minh, nông nghiệp công nghệ cao, ứng dụng công nghệ 5.0 vào nông nghiệp sản xuất hàng hoá đang là một trong những xu hướng được nhiều doanh nghiệp, nông dân, hợp tác xã áp dụng và đã chứng minh được tính hiệu quả, góp phần mang lại diện mạo mới cho ngành nông nghiệp.

Bởi vậy, đề nghị các doanh nghiệp nông nghiệp liên doanh, liên kết với các tổ chức của nông dân để hỗ trợ đào tạo nguồn nhân lực công nghệ cao. Lao động trong nông nghiệp chiếm tỷ lệ quá cao và năng suất thấp. Hiện nay, chúng ta đang phải đối mặt với những thách thức lớn về sự thiếu hụt lao động có trình độ và kỹ năng chuyên nghiệp đáp ứng được nhu cầu về nguồn nhân lực cho nông nghiệp thông minh. Vấn đề này được xem là hạt nhân trong phát triển nông nghiệp thông minh.

Ngoài ra, cần hỗ trợ đầu tư xây dựng vào cơ sở hạ tầng sản xuất nông nghiệp, đặc biệt là hệ thống hạ tầng thông tin phục vụ cho thương mại điện tử và cơ sở hạ tầng chế biến nông sản. Khu vưc nông thôn với quy mô sản xuất nhỏ lẻ, hạ tầng công nghệ thông tin chưa thật tốt, trình độ nguồn lực chênh lệch. Đây là nơi cơ sở hạ tầng công nghệ thông tin kém phát triển nhất, cần được tăng cường và sử dụng cho sản xuất hơn là cho giải trí như hiện nay.

Sản phẩm chủ lực của nông nghiệp thông minh ứng dụng từ công nghệ 5.0 cần có quy mô sản xuất hàng hóa; có thị trường hiện tại cũng như tiềm năng, có đủ điều kiện phát triển như đất đai, phù hợp về khí hậu thời tiết. Do việc ứng dụng công nghệ cao, công nghệ tiên tiến dựa trên số hóa và kết nối tạo ra các mô hình nông nghiệp công nghệ cao, nông nghiệp thông minh còn rất ít, nên nông nghiệp như hiện nay mới chỉ tạo ra được khối lượng nhiều nhưng giá trị thấp, hiệu quả sự dụng đất đai và tài nguyên chưa cao.