Cơ chế mua bán điện trực tiếp: Bước tiến lớn trong quá trình chuyển đổi năng lượng sạch

Ngày 3/7/2024, Chính phủ Việt Nam đã ban hành Nghị định số 80/2024/NĐ-CP quy định cơ chế mua bán điện trực tiếp (DPPA) giữa đơn vị phát điện năng lượng tái tạo và khách hàng tiêu thụ điện lớn. Cơ chế này có tầm quan trọng đặc biệt đến triển vọng ngành điện cũng như có tác động mạnh mẽ đến các nhà đầu tư, người sử dụng điện trong và ngoài nước, kỳ vọng đạt được các mục tiêu phát triển bền vững toàn cầu phù hợp với xu hướng chung của thế giới. 

Lợi ích lớn từ cơ chế DPPA

Nghị định số 80/2024/NĐ-CP giúp Chính phủ thực hiện nhiệm vụ quản lý để bảo đảm đồng thời nhiều mục tiêu: Đáp ứng xu hướng sử dụng năng lượng sạch của khách hàng sử dụng điện; Góp phần thu hút đầu tư vào việc phát triển bền vững năng lượng tái tạo nhằm bảo vệ môi trường; Hướng đến việc triển khai thị trường bán lẻ điện cạnh tranh tại Việt Nam; Nâng cao tính hiệu quả của công tác quản lý nhà nước đối với hoạt động mua bán điện trực tiếp giữa đơn vị phát điện năng lượng tái tạo và khách hàng sử dụng điện lớn.

Việc xây dựng Nghị định cũng phù hợp với chủ trương, chính sách của Việt Nam về khuyến khích thu hút các doanh nghiệp trong và ngoài nước đầu tư tại Việt Nam, đặc biệt là các doanh nghiệp có công nghệ hiện đại, thân thiện với môi trường; đồng thời tuân thủ quy định Luật Điện lực và các văn bản chỉ đạo có liên quan, qua đó thúc đẩy sự phát triển bền vững về môi trường và nâng cao hiệu quả của thị trường điện ở Việt Nam.

Trước kỳ vọng giảm sự phụ thuộc vào EVN và lưới điện quốc gia, cơ chế DPPA sẽ tạo ra môi trường cạnh tranh tốt hơn cho các bên tham gia cũng như giải quyết vấn đề tài chính của EVN.

Quy hoạch điện (PDP) VIII đặt mục tiêu đạt mức phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050, cũng như tiếp tục mở rộng công suất điện (đạt trên 150.000 MW vào năm 2030 và đạt gần 600.000 MW vào năm 2050), trong đó năng lượng tái tạo dự kiến sẽ đóng vai trò chính trong quá trình thực hiện lộ trình này.

Việc khuyến khích tăng cường năng lượng tái tạo (đặc biệt là ở miền Bắc) có thể giảm/giải quyết vấn đề thiếu điện của Việt Nam về dài hạn. Ngoài ra, cơ chế này còn cho phép phòng ngừa rủi ro thông qua việc quy định về hợp đồng kỳ hạn.

Dựa trên khảo sát do Bộ Công Thương thực hiện vào cuối năm 2023, trong số 67 dự án điện tái tạo tham gia khảo sát, 24 dự án điện tái tạo (1.773 MW) mong muốn tham gia cơ chế DPPA với tư cách là bên bán, trong khi 17 dự án điện tái tạo khác (2.836 MW) cân nhắc tham gia. Về phía người mua, 20 (996 MW) trong số 41 đại diện được khảo sát mong muốn tham gia cơ chế.

Về dài hạn, cơ chế này có thể là một trong những bước quan trọng đầu tiên nhằm khuyến khích phát triển thị trường án buôn điện Việt Nam (VWEM) sau này tiến tới thị trường bán lẻ điện cạnh tranh Việt Nam (VREM).

Theo Đại sứ Hoa Kỳ tại Việt Nam Marc Knapper chia sẻ tại sự kiện công bố Nghị định về cơ chế mua bán điện trực tiếp: quan hệ đối tác chiến lược toàn diện Việt Nam – Hoa Kỳ mở ra một kỷ nguyên mới trong hợp tác giữa hai nước và cơ chế mua bán điện trực tiếp là minh chứng cho quan hệ hợp tác ngày càng sâu sắc và cam kết chung giữa hai nước vì phát triển bền vững.

Khi được triển khai, chính sách mới sẽ cho phép các doanh nghiệp ở Việt Nam mua điện trực tiếp từ các công ty tư nhân sản xuất năng lượng tái tạo, giúp họ có thể sử dụng 100% năng lượng tái tạo để đáp ứng nhu cầu hoạt động của doanh nghiệp. Điều này giúp Việt Nam thu hút đầu tư tư nhân vào năng lượng tái tạo, đồng thời đáp ứng nhu cầu của các doanh nghiệp đang tìm kiếm giải pháp đưa năng lượng tái tạo vào sử dụng cho hoạt động của doanh nghiệp và đạt được các mục tiêu giảm phát thải của doanh nghiệp.

Phái đoàn Ngoại giao Hoa Kỳ tại Việt Nam, thông qua Cơ quan Phát triển Quốc tế Hoa Kỳ (USAID), đã hỗ trợ kỹ thuật cho Bộ Công Thương kể từ năm 2017 trong quá trình thiết kế, xây dựng và hoàn thiện cơ chế này. Giám đốc USAID Việt Nam Aler Grubbs cho biết. “Cơ chế mua bán điện trực tiếp sẽ giúp các doanh nghiệp giảm phát thải khí nhà kính đồng thời giúp Việt Nam đẩy nhanh quá trình chuyển đổi sang năng lượng sạch và thúc đẩy mục tiêu đạt mức phát thải ròng bằng ‘0’ vào năm 2050. Hoa Kỳ sẽ tiếp tục đồng hành cùng Việt Nam trong quá trình triển khai sáng kiến ​​quan trọng này và mở rộng tiếp cận của Việt Nam đối với năng lượng sạch và tái tạo.”

Vẫn còn những thách thức

Theo đánh giá của SSI Research, việc triển khai DPPA vẫn phải đối mặt với một số thách thức trong ngắn hạn như cần duy trì nguồn điện ổn định hơn và phát triển nguồn điện từ hệ thống pin lưu trữ năng lượng (BESS) để hỗ trợ ổn định lưới điện quốc gia và giảm thất thoát điện năng trong bối cảnh nguồn điện tái tạo không ổn định.

Tiềm năng tăng công suất năng lượng tái tạo trên lưới điện quốc gia trong tương lai từ việc triển khai cơ chế DPPA, phải đi kèm với các chính sách điều độ hợp lý hơn để giải quyết vấn đề với khả năng chịu tải của lưới điện, cũng như việc phát triển các nguồn điện ổn định hơn trên lưới điện như điện khí/LNG và triển khai công nghệ BESS vào sản xuất điện.  Tuy nhiên, theo đánh giá của EVN, giá bán lẻ điện hiện nay thấp hơn chi phí sản xuất điện khí/LNG (một trong những nguồn ổn định hơn) và điện từ công nghệ BESS, tạo ra rào cản cho việc phát triển các nguồn điện này.  

Trong trung và dài hạn, SSI Research cho rằng, những điều chỉnh tăng thêm hoặc việc triển khai mô hình hai thành phần cho giá bán lẻ điện sẽ giúp giảm bớt và giải quyết tình trạng này. Tuy nhiên, do cơ chế DPPA còn khá mới nên có thể phát sinh một số vấn đề khó tránh khỏi trong quá trình triển khai. Ví dụ như đối với hình thức mua bán trực tiếp thông qua đường dây truyền tải riêng, người mua và người bán có thể gặp khó khăn trong việc đàm phán hợp đồng do thiếu cơ chế hướng dẫn.

Theo đánh giá, cơ chế mua bán điện trực tiếp sẽ giúp các doanh nghiệp trong nước và nước ngoài tại Việt Nam đạt được mức giảm phát thải carbon lớn hơn, hướng tới mục tiêu phát thải ròng bằng ‘0’, đồng thời đẩy nhanh quá trình chuyển đổi sang năng lượng sạch và công bằng của đất nước. Việt Nam đang tiến một bước to lớn trong quá trình chuyển đổi năng lượng sạch với việc ban hành Nghị định về cơ chế mua bán điện trực tiếp này.

Lan Anh (Vietnam Business Forum)