Tái cấu trúc thị trường xuất khẩu: Hướng đi tiềm năng

“Chính sách kinh tế hướng vào xuất khẩu vẫn là một trong những trụ cột của chiến lược công nghiệp hoá của Việt Nam…” là nhận định của Tiến sĩ Trần Du Lịch, Ủy viên Ủy ban Kinh tế Quốc hội tại Diễn đàn Xuất khẩu 2014 do Trung tâm Xúc tiến Thương mại và Đầu tư Tp.HCM (ITPC) tổ chức.

Số liệu từ Bộ Công Thương, trong giai đoạn 2011 - 2014, tốc độ tăng trưởng xuất khẩu hàng hóa của Việt Nam luôn duy trì ở mức cao gấp trên 3 lần tốc độ tăng trưởng GDP và cao hơn tốc độ tăng trưởng nhập khẩu. Xuất khẩu hàng hóa đạt nhịp độ tăng bình quân trên 19,4%/năm, kim ngạch tăng từ 96,9 tỉ USD năm 2011 lên khoảng 147 tỉ USD vào năm 2014. Cơ cấu mặt hàng xuất khẩu chuyển dịch theo chiều hướng tích cực, giảm hàm lượng xuất khẩu thô, tăng xuất khẩu sản phẩm chế biến, sản phẩm công nghiệp. Quy mô các mặt hàng xuất khẩu được mở rộng, tập trung cho các mặt hàng xuất khẩu chủ lực. Số mặt hàng đạt kim ngạch xuất khẩu từ 1 tỷ USD trở lên đã tăng qua các năm, chiếm tỷ trọng lớn trong tổng kim ngạch xuất khẩu của cả nước. Năm 2014, Việt Nam có khoảng 24 mặt hàng đạt kim ngạch xuất khẩu trên 1 tỷ USD, chiếm tới 86% tổng kim ngạch xuất khẩu. Thị trường xuất khẩu được mở rộng, hàng hóa xuất khẩu của Việt Nam đã vươn tới hầu hết các thị trường trên thế giới, nhiều sản phẩm đã dần có chỗ đứng và khả năng cạnh tranh trên nhiều thị trường có yêu cầu cao về chất lượng như EU, Nhật Bản, Hoa Kỳ...

Theo đại diện Bộ Công Thương, mặc dù đã đạt được nhiều kết quả đáng ghi nhận nhưng hoạt động xuất nhập khẩu giai đoạn vừa qua còn tồn tại nhiều yếu kém. Một số mặt hàng nông sản chủ lực của Việt Nam được xuất khẩu dưới dạng thô hoặc sơ chế, cho giá trị gia tăng thấp; các mặt hàng thuộc nhóm công nghiệp chế biến chủ yếu là gia công, tỷ lệ nội địa hóa còn thấp nên giá trị gia tăng của sản phẩm xuất khẩu chưa cao; mối liên kết giữa người sản xuất nguyên liệu, doanh nghiệp chế biến và thương nhân xuất khẩu chưa được thiết lập một cách hiệu quả...

Ông Lịch cho biết ngoại trừ các doanh nghiệp FDI có thị trường xuất khẩu ổn định, dựa vào uy tín của công ty mẹ, phần lớn các doanh nghiệp Việt Nam chưa có thị trường ổn định, năng lực cạnh tranh doanh nghiệp và sản phẩm đều thấp, xuất khẩu qua trung gian nên hạn chế khả năng tiếp cận và mở rộng thị trường. Hơn nữa, dù chính sách kinh tế hướng vào xuất khẩu nhưng việc đầu tư của Nhà nước vào hoạt động xúc tiến thương mại, xúc tiến thị trường còn nhiều bất cập….

Trước thực trạng này, yêu cầu tái cấu trúc thị trường xuất khẩu càng trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết, trong đó mục tiêu chính là hướng về xuất khẩu nhưng không được tách biệt với thị trường nội. Về mặt sản phẩm xuất khẩu, bên cạnh phát triển các sản phẩm công nghệ cao trong lĩnh vực điện tử, cơ khí…, ông Lịch cho rằng từ nay đến năm 2030 vẫn phải dựa trên mấy nhóm ngành mang tính truyền thống như: nông sản chế biến; thuỷ hải sản; dệt may, da giày; chế biến gỗ, hàng thủ công mỹ nghệ...Ngoài ra ông Lịch cũng gợi ý thêm: "Với một quốc gia có tiềm năng về du lịch lớn như Việt Nam, cần xem thị trường xuất khẩu tại chỗ là hoạt động xuất khẩu có hiệu quả nhất. Khách du lịch luôn có 4 nhu cầu: ở đâu?, ăn gì? hưởng thụ sản phẩm văn hoá, giải trí ở đâu?, mua những gì mang về?. Bốn sản phẩm chính của hoạt động du lịch nêu trên chính là thị trường to lớn cho xuất khẩu tại chỗ".

Về thị trường xuất khẩu, hiện tại các doanh nghiệp Việt Nam vẫn tiếp tục mở rộng quy mô và đa dạng hoá sản phẩm ở 5 thị trường lớn nhất hiện nay: EU, Mỹ, Asean, Nhật Bản và Trung Quốc. Đối với việc mở rộng thị trường các nước thành viên còn lại của Khối Hiệp định Thương mại xuyên Thái Bình dương (TPP), ông Lịch khuyến nghị: “Chính phủ cần có giải pháp đồng bộ để giúp doanh nghiệp tiếp cận những thị trường tiềm năng này”.

Đối với thị trường Nhật Bản, ông Lê An Hải - Phó Vụ trưởng Vụ Thị trường Châu Á - Thái Bình Dương (Bộ Công Thương) cho biết Nhật Bản là thị trường tiềm năng và khung pháp lý thuận lợi, Chính phủ tạo điều kiện tối đa cho các doanh nghiệp triển khai các hoạt động thương mại. Trong đó mặt hàng xuất khẩu giàu triển vọng của Việt Nam vào thị trường này chính là nông thủy sản; tuy nhiên các yêu cầu về chất lượng, vệ sinh an toàn thực phẩm... đối với hàng nhập khẩu từ nước ngoài vào thị trường Nhật Bản rất cao.

Ngoài ra để nâng cao hiệu quả xuất khẩu sang thị trường Hoa Kỳ, theo Phó Vụ trưởng Vụ Thị trường châu Mỹ (Bộ Công Thương) Trần Duy Đông, cần chú trọng nâng cao sức cạnh tranh của các mặt hàng xuất khẩu chủ lực như may mặc, giày dép, đồ gỗ, hải sản; thúc đẩy xuất khẩu những mặt hàng mới như dây cáp điện, đồ nhựa, một số loại nông sản nhiệt đới Việt Nam có thế mạnh...; sửa đổi hệ thống pháp luật liên quan đến xuất nhập khẩu, đầu tư, sở hữu trí tuệ để thu hút hơn nữa đầu tư nước ngoài và thuận lợi hoá thương mại; tiếp tục làm việc với các cơ quan hữu quan của Hoa Kỳ để Hoa Kỳ dành cho Việt Nam chế độ thuế quan ưu đãi GSP; có chiến lược xây dựng những nhà máy cung cấp nguyên phụ liệu cho các ngành công nghiệp chủ yếu....

Mỹ Châu