Ngân hàng còn đó bài toán tái cơ cấu

Thương vụ mua các ngân hàng 0 đồng khiến tài sản của các ngân hàng suy giảm, nhiều năm liền “quên” trả cổ tức, khối nợ xấu còn tạm gửi ở VAMC… cho thấy quá trình tái cơ cấu các ngân hàng thương mại (NHTM) cần thực chất và quyết liệt hơn.

Số liệu về tình hình hoạt động của các tổ chức tín dụng đến hết tháng 2 vừa được Ngân hàng Nhà nước (NHNN) công bố.  Trong đó đáng chú ý là thông tin trong khi tất cả các loại hình tín dụng khác đều tăng trưởng về tổng tài sản thì tại khối NHTM Nhà nước lại giảm 4.278 tỷ đồng, khoảng 0,13%, so với đầu năm và đến hết tháng 2 còn gần 3,3 triệu tỷ.

Eximbank cũng là NH gây thất vọng với mức suy giảm tổng tài sản, đến cuối quý 1/2016 tổng tài sản của Eximbank là 123.263 tỷ đồng, tiếp tục xuống sâu so với mức khoảng 180.000 tỷ đồng trước đây.

3 ngân hàng 0 đồng gồm OceanBank, GPBank và CBbank được NHNN mua lại với giá 0 đồng, các đơn vị này được chuyển đổi từ NH TMCP sang NH TNHH một thành viên do Nhà nước sở hữu. Thực chất các ông lớn NH Nhà nước được giao tiếp quản các NH 0 đồng, “gánh" thêm các nhà băng yếu kém khiến các chỉ tiêu tài chính không tăng trưởng như trước.

Có thể cũng chính vì gánh thêm các NH 0 đồng mà năm nay một số NH lớn cũng gia nhập “câu lạc bộ không cổ tức”. Tờ trình phân phối lợi nhuận của NH Công Thương Việt Nam (VietinBank - CTG) với thông tin "không chia cổ tức" khiến cổ đông không khỏi thất vọng. Năm nay, VietinBank quyết định giữ lại toàn bộ lợi nhuận lũy kế 3.660 tỷ đồng để bổ sung vốn tự có, nâng cao năng lực tài chính. Lãnh đạo NH này đã lên tiếng trấn an cổ đông có thể sắp tới sẽ chia số lợi nhuận này qua cổ tức bằng cổ phiếu nhưng thông tin này vẫn khiến nhiều cổ đông buồn lòng.

NH Đầu tư và Phát triển Việt Nam (BIDV - BID) năm nay cũng theo đến cùng lời hứa mức cổ tức không dưới 9% tại kỳ họp cổ đông năm 2015. Tại cuộc họp thường niên năm 2016, cổ tức được quyết định ở mức 8,5% và NH trả hoàn toàn bằng cổ phiếu. Chủ tịch Trần Bắc Hà lý giải, sở dĩ tỷ lệ cổ tức không được đảm bảo do sau khi nhận sáp nhập MHB, số cổ phiếu phải chia tăng lên.

Một số NHTM việc không chia cổ tức lại thêm một năm trì hoãn, mặc dù vẫn báo lợi nhuận. Con số đáng chú ý là quy mô lãi dự thu của toàn hệ thống liên tục gia tăng, và đột biến kể từ năm 2012 đến nay. Từ chỉ hơn 40.000 tỷ đồng đầu 2012, lãi dự thu toàn hệ thống đã tăng vọt lên trên 100.000 tỷ đồng vào năm 2013 và chỉ giảm nhẹ một chút vào cuối 2014 rồi tăng trở lại.Tính đến cuối quý 1/2016, tổng quy mô lãi dự thu của 34 ngân hàng thương mại đã lên tới khoảng 168.000 tỷ đồng, trong đó 123.000 tỷ đồng là tín dụng. Các NH báo lãi nhiều có thể kể tới SCB, Sacombank có quy mô lãi dự thu rất lớn, kế đến là BIDV, Agribank, VietinBank, DongA Bank…

Ngoại trừ cổ đông Vietcombank khá hài lòng với mức trả cổ tức bằng tiền mặt 10%, hoặc một số NH trả cả bằng tiền mặt và cổ phiếu như MB… còn lại rất nhiều NH quyết định không trả cổ tức, hoặc trả bằng giấy (cổ phiếu). Mùa đại hội cổ đông thường niên 2016 đi qua với rất nhiều nỗi buồn cho cổ đông trót gửi niềm tin vào cổ phiếu NH.

Lý giải tình trạng triền miên không cổ tức, mỗi NH đều viện nhiều lý do có vẻ thuyết phục, nhưng cốt lõi của chuyện này chính là lợi nhuận NH có vấn đề, hay nói cách khác là hiệu quả hoạt động có vấn đề. Trong khi tổng tài sản và tín dụng tăng trưởng mạnh, nhưng cổ đông không nhận được đồng nào cổ tức hoặc chỉ nhận mang tính tượng trưng. Ngoài hoạt động kém hiệu quả của hệ thống, vấn đề nợ xấu còn treo gửi bên VAMC mà chưa thực sự được xử lý càng làm trì trệ hiệu quả hoạt động.

Quá trình nợ xấu không thể hoàn toàn chỉ là trách nhiệm của các NH, và nó thực sự đã nằm ngoài tầm kiểm soát của NH.

Nợ xấu xuất hiện và trở nên trầm trọng trong bối cảnh kinh tế vĩ mô bất ổn những năm trước, kéo theo sự suy giảm mạnh của tổng cầu, sự phá sản, ngưng hoạt động của DN do đầu tư thái quá vào thị trường bất động sản từ năm 2012. Điều này trở thành một vấn đề lớn của kinh tế vĩ mô. Đến nay, những nỗ lực xử lý nợ xấu đã mang lại kết quả, trong đó có những phương thức NHNN chỉ đạo các NHTM phải làm như: trích lập dự phòng, nỗ lực bán tài sản thu hồi nợ và bán nợ cho VAMC. VAMC đã mua lại gần 250.000 tỷ đồng nợ xấu từ các NH để kéo giảm tỷ lệ nợ xấu của ngành xuống dưới 3% vào cuối năm 2015. Sổ sách của các NHTM cũng được làm “sạch”. Trên thực tế, vấn đề nợ xấu vẫn chưa thể xử lý dứt điểm, mà chỉ chuyển từ các ngân hàng sang cho VAMC.

Tuy nhiên nợ xấu còn gần như nguyên ở đó và nếu không có giải pháp căn cơ, chúng vẫn là cục máu đông ngăn NH tiếp thêm vốn cho nền kinh tế, và kéo giảm hiệu quả hoạt động của các ngân hàng Việt.

Lê Minh