Quan hệ đối tác chiến lược Việt Nam-Nhật Bản: Phát triển sâu rộng và tin cậy

14:23:15 | 3/1/2017

Quan hệ đối tác chiến lược Việt Nam - Nhật Bản hơn bốn mươi năm qua đã phát triển sâu rộng, toàn diện với độ tin cậy cao, vì lợi ích nhân dân hai nước và hòa bình ổn định trên thế giới. Nhật Bản hiện là đối tác kinh tế, thương mại hàng đầu, luôn dành cho Việt Nam tình cảm nồng ấm cùng sự ưu tiên trong hợp tác, đồng thời cũng là nước tài trợ lớn nhất của Việt Nam.

Quan hệ chính trị-ngoại giao ngày càng sâu sắc

Mối quan hệ đặc biệt này ngày càng được làm sâu sắc hơn bởi nhiều chuyến thăm của lãnh đạo cấp cao hai nước. Tháng 4/1993, chuyến thăm chính thức Nhật Bản của Thủ tướng Võ Văn Kiệt đã đánh dấu bước hợp tác quan trọng giữa hai nước về chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội.

Tháng 4/2002, nhân chuyến thăm Việt Nam của Thủ tướng Nhật bản Koizumi, hai nước đã thiết lập quan hệ “Đối tác tin cậy, ổn định lâu dài”. Năm 2004, hai bên xác định “Vươn tới tầm cao mới của quan hệ đối tác bền vững”.

Chuyến thăm Nhật Bản của Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng vào tháng 10/2006 đã đánh dấu bước tiến mới trong quan hệ Việt Nam - Nhật Bản, với việc hai bên ký kết Tuyên bố chung “Hướng tới quan hệ đối tác chiến lược vì hòa bình và phồn vinh ở châu Á”.

Năm 2007, hai nước đã ký Tuyên bố chung về việc “Làm sâu sắc hơn quan hệ Việt Nam và Nhật Bản”. Tiếp đó, với quyết tâm thúc đẩy và làm sâu sắc hơn nữa quan hệ hợp tác toàn diện, năm 2007, Chủ tịch nước Nguyễn Minh Triết và Thủ tướng Nhật Bản Y. Fukuda đã thông qua “Chương trình hợp tác hướng tới quan hệ đối tác chiến lược giữa Việt Nam và Nhật Bản”.

Tháng 4-2009, Chính phủ hai nước nhất trí nâng quan hệ Việt Nam - Nhật Bản lên tầm “Đối tác chiến lược vì hòa bình và phồn vinh ở châu Á”, nhân chuyến thăm Nhật Bản của Tổng Bí thư Nông Đức Mạnh.

Sau các chuyến thăm Việt Nam của Thủ tướng Nhật Bản Naoto Kan (tháng 10-2010) và chuyến thăm Nhật Bản của Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng (tháng 10-2011), quan hệ song phương lại được mở ra một trang mới với việc lãnh đạo cấp cao hai nước ký các Tuyên bố chung về “Phát triển toàn diện quan hệ đối tác chiến lược vì hòa bình và phồn vinh ở châu Á” và“Triển khai hành động trong khuôn khổ đối tác chiến lược vì hòa bình và phồn vinh ở châu Á”.

Năm 2013, đúng vào dịp hai nước kỷ niệm 40 năm Ngày thiết lập quan hệ ngoại giao (21-9-1973 - 21-9-2013) và chào mừng Năm Hữu nghị Việt Nam - Nhật Bản 2013, Thủ tướng Nhật Bản Shinzo Abe và Phu nhân thăm hữu nghị chính thức Việt Nam. Chuyến thăm thể hiện chính sách nhất quán của Nhật Bản luôn coi trọng, ưu tiên cao quan hệ đối tác chiến lược với Việt Nam, mong muốn thúc đẩy hợp tác song phương trên mọi lĩnh vực, cũng như thúc đẩy quan hệ với các nước Đông Nam Á. Đây cũng là chuyến thăm nước ngoài đầu tiên của Thủ tướng Nhật Bản Shinzo Abe khi được bầu làm Thủ tướng Nội các Nhật Bản (tháng 12-2012) và là chuyến thăm Việt Nam lần thứ hai trên cương vị Thủ tướng.

Tháng 3-2014, Chủ tịch nước Trương Tấn Sang đã có chuyến thăm Nhật Bản và trong chuyến thăm này, hai bên đã thông qua Tuyên bố chung về việc thiết lập quan hệ “Đối tác chiến lược sâu rộng vì hòa bình và phồn vinh ở châu Á”, mở ra một giai đoạn hợp tác mới trong quan hệ Việt Nam - Nhật Bản, cả về chiều rộng và chiều sâu.

Quan hệ song phương càng được củng cố, thắt chặt và làm sâu sắc hơn nữa bởi chuyến thăm chính thức Nhật Bản của Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng vào tháng 9/2015, nhằm khẳng định sự coi trọng và mong muốn không ngừng phát triển quan hệ đối tác chiến lược sâu rộng Việt Nam - Nhật Bản. Hai bên đã ra “Tuyên bố về tầm nhìn chung quan hệ Việt Nam- Nhật Bản”, có ý nghĩa quan trọng trong việc định hướng phát triển quan hệ song phương trong thời gian tới, thúc đẩy các mặt hợp tác song phương, làm sâu sắc thêm quan hệ đối tác chiến lược sâu rộng giữa Việt Nam và Nhật Bản.

Không chỉ dừng lại ở quan hệ song phương, Việt Nam và Nhật Bản còn đẩy mạnh hợp tác trong các vấn đề quốc tế. Trong thời gian qua, Chính phủ hai nước luôn nhất quán chủ trương cùng phối hợp chặt chẽ, ủng hộ lẫn nhau tại các diễn đàn khu vực và quốc tế, như Diễn đàn hợp tác Á - Âu (ASEM), Diễn đàn hợp tác kinh tế châu Á - Thái Bình Dương (APEC), Diễn đàn khu vực ASEAN (ARF), Tổ chức Thương mại thế giới (WTO), Hội nghị Bộ trưởng Quốc phòng các nước ASEAN mở rộng (ADMM+), Liên hợp quốc và nhiều cơ chế khác…

Đối tác kinh tế hàng đầu

Kể từ khi chính thức thiết lập quan hệ ngoại giao trong hơn 43 năm qua, quan hệ kinh tế giữa Việt Nam và Nhật Bản là lĩnh vực phát triển mạnh và năng động nhất. Nhật Bản đã trở thành đối tác kinh tế quan trọng hàng đầu của Việt Nam, và Việt Nam cũng đã trở thành đối tác quan trọng của Nhật Bản ở Đông Nam Á.

Về thương mại, kim ngạch xuất nhập khẩu giữa Việt Nam và Nhật Bản không ngừng tăng, kể từ khi hai nước dành cho nhau quy chế thuế suất tối huệ quốc (năm 1999). Năm 2011, hai năm sau khi Hiệp định Đối tác kinh tế Việt Nam - Nhật Bản (VJEPA) có hiệu lực, Nhật Bản trở thành thành viên đầu tiên của nhóm 7 nền công nghiệp phát triển nhất (G7) công nhận Việt Nam có nền kinh tế thị trường, tạo điều kiện thuận lợi cho mối quan hệ kinh tế bình đẳng giữa hai nước. Năm 2015, kim ngạch thương mại song phương đạt 28,49 tỷ USD, chiếm 8,7% trong tổng kim ngạch xuất nhập khẩu của cả nước. Hai nước cũng phấn đấu đến năm 2020 đạt kim ngạch khoảng 60 tỷ USD.

FDI của Nhật Bản vào Việt Nam ngày càng tăng nhanh qua các năm, đặc biệt là trong những năm gần đây, Nhật Bản đã trở thành một trong nhà đầu tư lớn nhất tại Việt Nam cả vể vốn đăng ký lẫn vốn thực hiện. Tính đến nay, công nghiệp nặng chiếm 1/3 số dự án và chiếm 50% tổng vốn đầu tư của Nhật Bản vào Việt Nam... Các dự án đầu tư của Nhật Bản có mặt ở 40 tỉnh, thành của Việt Nam và tập trung chủ yếu ở 5 địa phương là Hà Nội, Thành phố Hồ Chí Minh, Bình Dương, Đồng Nai, Thanh Hóa…

Về ODA, Nhật Bản luôn là nhà tài trợ song phương lớn nhất cho Việt Nam. Kể từ năm 1992, với việc tái bình thường hoá quan hệ ngoại giao, Nhật Bản luôn là nước dẫn đầu trong lĩnh vực này. Tính đến hết năm tài khóa 2014, Nhật Bản đã cam kết hơn 27 tỷ USD vốn vay ODA cho Việt Nam. Trong năm tài khóa 2015, Nhật Bản cam kết vốn vay ODA cho Việt Nam khoảng 2,5 tỷ USD, mức cao nhất từ trước đến nay. Giá trị ODA Nhật Bản dành cho Việt Nam chiếm tới gần 30% tổng vốn ODA của tất cả các nước cam kết dành cho Việt Nam. Điều đáng nói là sau khi hai nước ký tuyên bố chung thiết lập quan hệ đối tác chiến lược, ODA của Nhật Bản dành cho Việt Nam đã tăng rất nhanh, chiếm vị trí ưu tiên cao nhất trong chính sách ODA của Nhật Bản.

Các chương trình viện trợ của Nhật Bản dành cho Việt Nam tập trung vào ba lĩnh vực trọng tâm, gồm: thúc đẩy tăng trưởng kinh tế; cải thiện đời sống và các lĩnh vực xã hội; hoàn thiện thể chế pháp luật.

Nhiều dự án của Nhật Bản đã hoàn thành đưa vào khai thác rất hiệu quả, đóng góp lớn vào sự phát triển kinh tế-xã hội của Việt Nam. Điển hình gần đây có 3 dự án hạ tầng lớn ở Thủ đô Hà Nội gồm cầu Nhật Tân, đường nối cầu Nhật Tân với sân bay Quốc tế Nội Bài, nhà ga T2-Cảng hàng không quốc tế Nội Bài, đều được đầu tư bằng nguồn vốn ODA của Chính phủ Nhật Bản và vốn đối ứng trong nước. Ba công trình trên được khánh thành và đưa vào sử dụng đầu năm 2015, đóng vai trò quan trọng trong phát triển kinh tế-xã hội, văn hóa, du lịch của Thủ đô Hà Nội và đất nước.

Bên cạnh đó, Nhật Bản là một trong những quốc gia cung cấp viện trợ không hoàn lại lớn nhất cho ngành giáo dục Việt Nam, đặc biệt là đào tạo nhân lực bậc cao. Năm 2014, Việt Nam và Nhật Bản đã ký kết “Chương trình hợp tác chiến lược về giáo dục và đào tạo Việt Nam - Nhật Bản”, khẳng định quyết tâm hợp tác phát triển nguồn nhân lực giữa Việt Nam và Nhật Bản. Theo đó, phía Nhật Bản tiếp tục hỗ trợ Việt Nam đào tạo nguồn nhân lực ở các trình độ khoa học, kỹ sư và nhân lực quản lý về nhiều lĩnh vực như năng lượng nguyên tử vì mục đích hòa bình, thông qua các chương trình Học bổng Chính phủ Nhật Bản (MEXT, các khóa đào tạo tiếng Nhật, các chương trình giao lưu...). Hai bên cũng đã ký Bản ghi nhớ về việc Nhật Bản tiếp nhận điều dưỡng viên, hộ lý của Việt Nam.

Trước tình trạng ô nhiễm môi trường ngày càng gia tăng, Nhật Bản đã triển khai hỗ trợ Việt Nam cải thiện môi trường đô thị một cách có hệ thống.

Trong lĩnh vực biến đổi khí hậu, Nhật Bản kết hợp thực hiện chương trình vốn vay “Hỗ trợ ứng phó với biến đổi khí hậu” và hợp tác kỹ thuật, giúp Việt Nam ứng phó với biến đổi khí hậu thông qua đối thoại chính sách và tài trợ vốn. Sự hỗ trợ dựa trên kỹ thuật và kinh nghiệm của Nhật Bản được kỳ vọng tiếp tục mang lại nhiều kết quả.

Hợp tác giữa các địa phương hai nước cũng được thúc đẩy mạnh mẽ. Đến nay, 23 cặp địa phương của Việt Nam và Nhật Bản đã ký văn bản hợp tác như: Thành phố Hồ Chí Minh-Osaka; Đà Nẵng-Sakai; Hà Nội-Fukuoka; Đồng Nai-Hyogo; Bà Rịa-Vũng Tàu-Kawasaki; Phú Thọ-Nara; Huế-Kyoto; Hưng Yên-Kanagawa; Hải Phòng-Niigata; Nam Định-Miyazaki...

Có thể nói, trong suốt chặng đường hơn 40 năm qua, với bao biến cố và sự kiện trong nước và quốc tế, quan hệ hữu nghị giữa hai nước đã vượt lên tất cả, đơm hoa kết trái, đóng góp vào hoà bình, ổn định trong khu vực và sự phát triển của hai quốc gia, hai dân tộc Việt Nam và Nhật Bản.

Lan Anh