Nhiều lãnh đạo doanh nghiệp còn lẫn lộn giữa quản trị công ty với quản lý tác nghiệp. Thực hành quản lý theo kiểu thuận tiện, thiếu vắng các yếu tố của quản trị công ty làm cho năng lực cạnh tranh của DN gặp nhiều hạn chế, DN lung túng và chậm phản ứng với sự thay đổi của môi trường kinh doanh, đặc biệt là trong bối cảnh khủng hoảng tài chính.
Đây là đánh giá của VCCI trong Báo cáo thường niên DNVN 2016/2017- Chủ đề năm “Quản trị công ty” vừa được công bố tại Hà Nội. Sự yếu kém về quản trị làm cho doanh nghiệp Việt “chậm lớn”, đông về số lượng nhưng yếu kém về chất lượng.
Doanh nghiệp kinh doanh càng hiện đại thì quản trị càng tốt
Theo thống kê, từ năm 2007 trở lại đây chứng kiến sự lên ngôi của các mô hình kinh doanh hiện đại thông qua hình thức công ty TNHH và công ty cổ phẩn, thay thế dần mô hình quản trị truyền thống theo kiểu gia đình dưới hình thức các công ty tư nhân. Đặc biệt, trong số 400 DN mà VCCI tiến hành khảo sát năm 2016, ở các DN có mô hình hiện đại hơn thì việc áp dụng những nguyên tắc quản trị công ty càng phổ biến hơn. Khu vực các công ty niêm yết là nơi các nguyên tắc này được áp dụng nhiều nhất, tiếp đó là các DN có vốn đầu tư nước ngoài, DNNN, công ty cổ phần chưa niêm yết, công ty TNHH và cuối cùng là DN tư nhân.
Việc ban hành các báo cáo về tình hình kinh doanh, tài chính hàng năm được coi là một trong những nội dung quan trọng để minh bạch thông tin trong một mô hình quản trị công ty tốt. Trong số các DN được VCCI khảo sát có 69,3% số DN đã thực hiện việc này. Các báo cáo này thường được công bố trong vòng 2 tháng.
Thực trạng công bố các kết quả kinh doanh hàng năm của DN cho thấy, có 40% số DN chỉ công bố báo cáo tài chính; tỷ lệ DN chỉ công bố báo cáo thường niên là 6,5% và tỷ lệ DN công bố cả báo cáo tài chính và báo cáo thường niên là gần 23%. Có khoảng 1% số DN công bố báo cáo khác và có đến 30% số DN không công bố báo cáo nào. Trong số các DN không công bố báo cáo nào thì nhóm các công ty TNHH chiếm đa số ( 65%). Trong khi đó, nhóm các công ty tư nhân chỉ chiếm 5%, điều mà theo suy đoán, thường cho rằng đây là những DN khép kín.
Báo cáo cũng đánh giá, việc tuân thủ các nguyên tắc về quản trị công ty dẫn đến kết quả kinh doanh vượt trội của các DN niêm yết so với các DN không niêm yết, thể hiện qua tỷ lệ DN hoàn thành và vượt mức các kế hoạch kinh doanh đề ra.
Cho đến nay các nước OECD đã xây dựng bộ nguyên tắc quản trị công ty nhằm hướng dẫn chung về quản trị công ty, tuy nhiên việc áp dụng các nguyên tắc này vào các DN VN còn gặp nhiều vướng mắc. Điểm hạn chế lớn nhất đối với hoạt động công ty ở VN hiện nay là lãnh đạo DN họat động thực tế thiên về điều hành hơn là hoạch định chiến lược và giám sát thực thi chiến lược phát triển DN; chưa thực hiện được chức năng giám sát và cân bằng quyền lực giữa các bên trong DN, nhất là giữa chủ sở hữu và điều hành. Ngoài ra, vai trò của Ban kiểm soát còn mờ nhạt, hoạt động mang tính hình thức, phụ thuộc vào Hội đồng quản trị ( HĐQT) và Ban điều hành. Năng lực kiểm soát nội bộ của các DN còn hạn chế, một phần vì kiếm soát viên nội bộ chịu trách nhiệm trước Ban giám đốc thay vì trước HĐQT. Cùng với đó, kém công khai và thiếu minh bạch đang là một trong số các vấn đề lớn của quản trị công ty hiện nay ở VN. Điều này làm cho các nhà đầu tư và cổ đông khó có thể đánh giá chính xác giá trị DN trong hiện tại cũng như tương lại. Quyền cổ đông mặc dù đã bắt đầu được lưu tâm nhưng chưa thực sự đem lại những kết quả đáng kể.
Quá trình tái cấu trúc DNNN đã đem lại một số thành tựu, thể hiện qua việc tinh giản số lượng các DNNN và nâng cao năng lực và quy mô của các DNNN hiện tại, đồng thời đã làm thay đổi cách thức quản trị công ty, việc kiểm tra, giám sát của các cổ đông trong và ngoài DN đã có ý nghĩa thiết thực trong việc đổi mới phương thức quản lý, tiết kiệm chi phí, nâng cao hiệu quả DN. Tuy vậy, mấu chốt trong việc cải thiện quản trị công ty ở các DNNN là tách bạch chức năng quyền sở hữu nhà nước với chức năng quản lý nhà nước tại các cơ quan chủ quản vẫn chưa được giải quyết một cách triệt để.
Cải thiện quản trị để rút ngắn khoảng cách cho DN hội nhập
Cải thiện quản trị công ty là một yếu tố tiên quyết để DN VN có thể rút ngắn khoảng cách và bắt kịp các DN trong khu vực. Theo VCCI, một số công cụ nhằm cải thiện chất lượng quản trị công ty hiện nay là: thành lập Viện thành viên hội đồng quản trị theo mô hình của nhiều nước trên thế giới, áp dụng chuẩn mực kế toán báo cáo tài chính quốc tế, tôn vinh các DN thực hiện tốt quản trị công ty, các gói giải pháp quản trị công ty của các công ty chứng khoán, kiểm toán và nâng cao vai trò của các Hiệp hội DN. Các nỗ lực trên đang được Ủy ban chứng khoán nhà nước, phối hợp với Công ty tài chính quốc tế ( IFC). VCCI cùng với các cơ quan liên quan thúc đẩy triển khai thông qua Sáng kiến quản trị công ty VN ( Vietnam Corporate Governance Innititive- VCGI).
Đối với các cơ quan nhà nước, theo VCCI, cần tiếp tục thực hiện triệt để cải thiện môi trường kinh doanh; tiếp tục nghiên cứu hoàn thiện hệ thống pháp luật về vấn đề quản trị công ty, trong đó chú trọng hoàn thiện chế tài đối với những DN không tuân thủ quy định về quản trị công ty để tránh thiệt hại, thất thoát cho nhà nước và các nhà đầu tư.
Đối với các DN nói chung, cần nâng cao nhận thức về vai trò của quản trị công ty, hướng tới xây dựng một hệ thống quản trị công ty hiệu quả và minh bạch. Trong bối cảnh cạnh tranh gay gắt hiện nay, khi mà các DN VN còn hạn chế nhiều mặt, một hệ thống quản trị công ty tốt sẽ góp phần gây dựng niềm tin nơi các nhà đầu tư cũng như các bên liên quan khác, đem lại lợi ích lâu dài cho DN. Việc các DN cùng triển khai Sáng kiến quản trị công ty VN sẽ là tiền đề tốt cho sự phát triển của cộng đồng DNVN.
Quỳnh Anh
từ ngày 18 – 19/12/2025
VCCI
English
