BOT và những khó khăn phát sinh thành nợ xấu

Trong báo cáo về kết quả thực hiện các Nghị quyết Quốc hội vừa được gửi đến các đại biểu, Thống đốc NHNN bày tỏ lo lắng về chất lượng các khoản vay BOT giao thông, khi có khoảng 64.676 tỷ đồng tín dụng cho vay BOT có nguy cơ thành nợ xấu.

Theo báo cáo của NHNN, từ năm 2016 đến nay, tín dụng đều có mức tăng trưởng dương ngay từ những tháng đầu năm và có mức tăng trưởng bình quân năm trên 16%. Nợ xấu nội bảng của hệ thống các tổ chức tín dụng tiếp tục được xử lý, kiểm soát và duy trì ở mức dưới 3% (tỷ lệ nợ xấu nội bảng đến cuối tháng 3/2020 là 1,77%).

Tính từ năm 2012 đến cuối tháng 3/2020, toàn hệ thống các tổ chức tín dụng đã xử lý được 1.076,95 nghìn tỷ đồng nợ xấu (riêng năm 2019 xử lý được 159,7 nghìn tỷ đồng và 3 tháng đầu năm 2020 xử lý được 26,94 nghìn tỷ đồng).

Bình quân giai đoạn 2016-2019, dư nợ lĩnh vực BOT, BT giao thông tăng 10,82%, chiếm 1,51%, tốc độ tăng giảm mạnh qua các năm và tỷ trọng cũng có xu hướng giảm. Đến cuối tháng 3/2020, dư nợ lĩnh vực này tăng 1,27%, chiếm 1,35%.

Theo thống kê, phần lớn số tiền đầu tư các dự án BOT giao thông là từ vốn vay ngân hàng, nhà đầu tư chỉ góp vốn tự có từ 10 đến 20%. Do đó, khi các dự án chưa thể thu phí, hoặc không được tăng phí theo phương án tài chính, số tiền vay từ ngân hàng đứng trước nguy cơ trở thành nợ xấu.

Điển hình như Dự án BOT tuyến tránh Cai Lậy (Tiền Giang), trong tổng số vốn gần 1.400 tỷ đồng, vốn tự có của nhà đầu tư chỉ hơn 200 tỷ đồng, còn lại là vốn vay.Từ năm 2017 tới nay, dự án không thể thu phí do bị người dân phản đối, khiến số tiền vay trở nên rất rủi ro.

Tương tự như vậy, doanh thu thu phí tại Dự án BOT Quốc lộ 19 (Dự án Đầu tư xây dựng công trình cải tạo, nâng cấp Quốc lộ 19 đoạn Km 17+027 - Km 50 trên địa bàn Bình Định và đoạn Km 108 - Km 131+300 trên địa bàn Gia Lai) không đạt so với phương án tài chính (năm 2018 chỉ đạt 87%, trong 6 tháng đầu năm 2019 chỉ đạt 79%).

Ngoài ra, còn có Dự án Đầu tư xây dựng cầu Việt Trì - Ba Vì nối Quốc lộ 32 với Quốc lộ 32C theo hình thức BOT (cầu Văn Lang) cũng thiếu hụt doanh thu rất nặng so với phương án tài chính đề ra.

Trạm thu phí T2 quốc lộ 91 (Cần Thơ) cũng phải dừng thu phí từ tháng 5/2019 tới nay, đã ảnh hưởng tới dòng tiền của nhà đầu tư trả nợ ngân hàng. Do đó chủ đầu tư đề xuất nhà nước mua lại dự án. Đã có không ít nhà đầu tư do không được thu phí theo lộ trình đã ký hợp đồng với Bộ GTVT nên đề xuất trả lại Nhà nước.

Theo Ngân hàng Nhà nước Việt Nam, có nhiều dự án BOT giao thông doanh thu không đạt như phương án tài chính ban đầu. Điều đó dẫn tới có hàng chục nghìn tỷ đồng dư nợ tín dụng cho các dự án BOT nguy cơ phải cơ cấu nợ, phát sinh nợ xấu cho các ngân hàng thương mại.

Cùng với đó, tỷ lệ nợ xấu dư nợ tín dụng đối với các dự án BOT, BT giao thông bắt đầu tăng nhanh từ đầu năm 2019, chủ yếu là do doanh thu thu phí không đạt như dự kiến. Thời gian qua, Ngân hàng Nhà nước đã liên tục cảnh báo các ngân hàng thương mại về cho vay dự án BOT, BT giao thông.

Trong năm 2019, 4 tổ chức tín dụng đã ký hợp đồng tín dụng tài trợ 6.686 tỷ đồng thực hiện dự án cao tốc Trung Lương - Mỹ Thuận. Hiện nay, các tổ chức tín dụng đang thực hiện giải ngân theo tiến độ dự án.

Theo NHNN, dư nợ khoảng 64.676 tỷ đồng của 49 dự án BOT giao thông hiện nay có nguy cơ phải cơ cấu, chuyển nhóm; nợ xấu tại ngân hàng yếu kém khó xử lý... Điều này sẽ ảnh hưởng đến hiệu quả kinh doanh và việc thực hiện Đề án tái cơ cấu và xử lý nợ xấu của tổ chức tín dụng.

Trước thực tế trên, để tạo điều kiện triển khai có hiệu quả hoạt động cho vay đối với các dự án giao thông theo hình thức BOT, phục vụ phát triển kinh tế, NHNN đề xuất Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ tiếp tục chỉ đạo các Bộ, ngành, địa phương liên quan phối hợp chặt chẽ và tham gia hỗ trợ tích cực với ngành Ngân hàng.

Theo đó, tiếp tục thực hiện các giải pháp nhằm huy động mọi nguồn lực đảm bảo khả năng trả nợ ngân hàng theo hợp đồng tín dụng đã ký; tập trung xử lý các vướng mắc liên quan đến thu phí và triển khai thu phí tự động không dừng để minh bạch hóa và kiểm soát nguồn thu.

Đặc biệt, cần đảm bảo an ninh trật tự tại các trạm thu phí, phối hợp với Bộ GTVT quản lý thu phí và quy hoạch giao thông địa phương.

Bích Anh (Vietnam Business Forum)