Rào cản nào đối với doanh nghiệp tăng trưởng Việt Nam?

Các doanh nghiệp tăng trưởng – thường tập trung trong lĩnh vực công nghệ, và thường là các doanh nghiệp tư nhân nhỏ và vừa - là khu vực năng động nhất và có hiệu suất cao trong khối doanh nghiệp. Bí quyết của các doanh nghiệp tăng trưởng là những lợi thế cạnh tranh đặc biệt về quản lý, công nghệ hoặc nhân lực.

Tạo môi trường kinh doanh thuận lợi cho các doanh nghiệp tăng trưởng trong khu vực tư nhân duy trì được vị thế “ngôi sao”, liên tục đổi mới và tăng năng suất để trở thành những doanh nghiệp quy mô lớn và hiệu quả cao được coi là một ưu tiên chính sách của nhiều quốc gia.

Thế nào là doanh nghiệp tăng trưởng?

Mỗi một quốc gia, một nền kinh tế đều có những định nghĩa riêng về doanh nghiệp tăng trưởng, điều này phụ thuộc vào hiệu quả kinh tế của doanh nghiệp, vào môi trường cạnh tranh và sản phẩm của doanh nghiệp. Có doanh nghiệp theo đuổi mục tiêu tăng trưởng doanh số, lợi nhuận, sản phẩm, có doanh nghiệp lại theo đuổi mục tiêu tăng trưởng về lao động, việc làm, mạng lưới và thị phần. Dù có theo đuổi mục tiêu tăng trưởng nào đi chăng nữa, cái đích cuối cùng của doanh nghiệp vẫn là doanh số cao, lợi nhuận cao, ổn định.

Một doanh nghiệp có thể được xem là tăng trưởng nhanh nếu như có mức tăng trưởng doanh thu phải đạt tối thiểu 30%/năm trong mỗi chu kỳ 4 năm hoạt động.

Tuy nhiên đây cũng chỉ tính về chiều rộng của tăng trưởng, bản thân một doanh nghiệp được xem là tăng trưởng tốt, ngoài tiêu chí tăng doanh số tối thiểu ở trên, doanh nghiệp cũng phải tạo ra được công ăn việc làm, có khả năng tiếp tục mở rộng doanh số, lợi nhuận, thị trường, giữ chân được nhân sự tài năng và thực hiện tốt trách nhiệm xã hội doanh nghiệp.

Vậy làm thế nào để các nhà đầu tư, người tiêu dùng và đối tác biết đến sự thành công trong tăng trưởng của doanh nghiệp? Một giải pháp đơn giản mà hiệu quả là vinh danh các doanh nghiệp tăng trưởng thông qua các bảng xếp hạng.

Hiện trên thế giới, nổi lên 3 mô hình bảng xếp hạng doanh nghiệp tăng trưởng nhanh đó là của tạp chí Inc (Inc500), Forbes (Forbe500) và Deloiite (Technology Fast500). Trong khi bảng xếp hạng Forbes500 đưa ra dựa trên đánh giá năm tiêu chí cơ bản là doanh thu, lợi nhuận, tài sản, mức vốn hóa và số lao động với cách đánh trọng số ngang bằng nhau, thì bảng xếp hạng của Inc và Deloiite đều dựa trên chỉ tiêu tốc độ tăng doanh thu trong giai đoạn 4 năm gần nhất. Để lọt vào bảng xếp hạng này, các công ty phải được thành lập và có doanh thu trong năm đầu tiên của chu kỳ 4 năm. Điểm khác biệt duy nhất giữa Inc500 và Deloiite500 đó là Inc500 dành cho các doanh nghiệp tư nhân, các doanh nghiệp vừa và nhỏ, không có chi nhánh và có trụ sở tại Hoa Kỳ trong khi đó Deloiite500 chỉ xếp hạng các doanh nghiệp trong lĩnh vực công nghệ. Không chỉ ở Hoa Kỳ, mà nhiều nước như Canađa, Ấn Độ, Trung Quốc, Singapore… cũng có Bảng Xếp hạng các doanh nghiệp tăng trưởng.

Hiện nay Việt Nam chưa có bảng xếp hạng các doanh nghiệp tăng trưởng. Tuy nhiên, nếu dựa trên các số liệu của các doanh nghiệp niêm yết trên sàn chứng khoán, có thể ước tính được tốc độ tăng trưởng của nhóm doanh nghiệp tăng trưởng nhanh nhất niêm yết trên sàn chứng khoán trong giai đoạn 4 năm vừa qua đạt mức trên 50%/năm. Theo số liệu từ Cơ sở dữ liệu doanh nghiệp của Vietnam Report, nhóm 500 doanh nghiệp tăng trưởng cao nhất cũng đã đạt mức tăng trưởng doanh số trên 30%/năm trong 4 năm vừa qua.

Những rào cản đối với tăng trưởng của doanh nghiệp tư nhân

Trong những năm qua, cộng đồng doanh nghiệp Việt Nam không ngừng lớn mạnh và là một động lực quan trọng của tăng trưởng. Các doanh nghiệp tư nhân đã tạo ra nhiều công ăn việc làm và thực hiện quá trình phân phối nguồn lực hiệu quả. Trong 3 khu vực doanh nghiệp, các doanh nghiệp dân doanh có hiệu quả đầu tư cao nhất (tính bằng hệ số ICOR), tiếp đến là khu vực doanh nghiệp FDI và cuối cùng là khu vực doanh nghiệp Nhà nước.

Tuy nhiên, có rất ít doanh nghiệp tư nhân duy trì được tốc độ cao trong một thời gian dài để trở thành các doanh nghiệp lớn. Trong bảng xếp hạng VNR500 – Top 500 doanh nghiệp lớn nhất Việt Nam, các doanh nghiệp tư nhân vẫn chiếm tỷ lệ khiêm tốn.

Nguyên nhân của hiện tượng này có thể đến từ hai khía cạnh.

Thứ nhất, đó là sự “bao phủ” trên diện rộng của các DNNN cả về quy mô và lĩnh vực hoạt động. Thậm chí khi không có các quy định rõ ràng nào ngăn chặn hay cản trở các doanh nghiệp tư nhân thiết lập và phát triển nhưng với một khu vực doanh nghiệp nhà nước có quy mô lớn và hoạt động đa dạng thì các DNNN vẫn sẽ tìm đủ mọi cách để dựng lên các rào cản cản trở cạnh tranh, bảo vệ cấu trúc thị trường hiện tại nhằm có lợi cho sự phát triển của mình. Khi các doanh nghiệp tư nhân tăng trưởng cao liên tục phát triển và trở thành mối đe dọa cạnh tranh thị phần với các DNNN lớn thì khi đó họ sẽ chịu sức ép từ nhiều phía.

Trong những năm qua, Nhà nước đang dần thực hiện cổ phần hóa các DNNN, tuy nhiên, quá trình cổ phần hóa cần phải đẩy nhanh hơn nữa và cần thiết phải có lộ trình cụ thể, các bước đi phải được định lượng rõ ràng. Nói chung, DNNN nên hoạt động trong lĩnh vực độc quyền tự nhiên và nên tham gia vào các lĩnh vực mang tính bổ trợ cho khu vực doanh nghiệp tư nhân chứ không phải mang thay thế các hoạt động của khu vực doanh nghiệp tư nhân. Tuy nhiên, cũng cần lưu ý, các lĩnh vực độc quyền tự nhiên luôn thay đổi qua thời gian và phụ thuộc nhiều vào trình độ công nghệ của ngành nghề tại thời điểm nhất định. Ví dụ đối với lĩnh vực viễn thông, trước đây thị trường cho các dịch vụ viễn thông mang đặc tính của độc quyền tự nhiên thì nay nó lại là nơi diễn ra cạnh tranh mãnh liệt và thị trường viễn thông hoạt động khá hiệu quả. Với các ngành nghề đòi hỏi vốn lớn, thời gian thu hồi vốn dài, và rủi ro cao (như lĩnh vực R&D) thì các doanh nghiệp nhà nước nên tập trung vào. Trên thực tế, đây thường là các lĩnh vực tạo nên hiệu ứng lan tỏa lên nền kinh tế lớn, có thể thúc đẩy tăng năng suất và tăng trưởng bền vững của nền kinh tế.

Thứ hai, đó là các rào cản đến từ khâu tiếp cận các nguồn hỗ trợ tài chính. Trên thực tế có rất nhiều doanh nghiệp tư nhân không vay được vốn ngân hàng hoặc rất khó vay vốn ngân hàng. Một khi không vay được vốn ngân hàng, doanh nghiệp tăng trưởng cho dù những lợi thế về công nghệ hoặc về nhân lực không đủ nguồn lực tài chính để tăng đầu tư. Và do vậy, tốc độ tăng trưởng cao không thể kéo dài.

Thứ ba, luật pháp và việc thi hành luật cũng là rào cản đáng kể đối với sự phát triển của khu vực tư nhân. Việt Nam hiện có quá nhiều văn bản pháp lý quy định về lĩnh vực này nhưng quá trình thực hiện lại không theo một hướng thống nhất, gây ra nhiều tranh cãi giữa các cơ quan quản lý và doanh nghiệp. Về vấn đề này, tiến sĩ Lê Đăng Doanh, nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế trung ương, đã từng chỉ ra rằng “Chỉ với Luật Doanh nghiệp thì không thể bảo đảm có môi trường cạnh tranh bình đẳng theo đúng nghĩa. Vì vẫn còn nhiều luật, quy định khác, kể cả những luật bất thành văn, mà khối doanh nghiệp nhà nước có thể dựa vào để giành lấy ưu thế cho mình”. Hơn nữa, với việc kinh tế Nhà nước giữ vai trò chủ đạo, các doanh nhân tư nhân tăng trưởng cao dường như vẫn gặp phải một lực cản vô hình trên con đường trở thành các doanh nghiệp lớn và chủ lực của nền kinh tế.

Như vậy, khi nền kinh tế mang tính cạnh tranh cao, các rào cản gia nhập thị trường giảm thiểu, hệ thống pháp luật bảo vệ các nhà đầu tư hiệu quả, môi trường kinh doanh - đầu tư ổn định, thị trường mang tính cạnh tranh bình đẳng, chất lượng lao động được cải thiện thì khi đó sẽ ngày càng nhiều doanh nghiệp được thiết lập, tất nhiên sẽ có những doanh nghiệp thu hẹp quy mô hoạt động hoặc bị phá sản, nhưng về tổng thể sẽ tạo nên một nền kinh tế năng động hơn, khả năng cạnh tranh tốt hơn, năng suất cao hơn và do đó sẽ làm cho tăng trưởng cao hơn và bền vững hơn.

Phùng Hoàng Cơ