Bất động sản, ngân hàng dẫn đầu phát hành trái phiếu doanh nghiệp

Quy mô thị trường trái phiếu doanh nghiệp (TPDN) Việt Nam 6 tháng đầu năm 2020 đã tăng khoảng 15,6% so với cuối năm 2019, lên mức 791 nghìn tỷ đồng, tương đương khoảng 12,9% GDP, trong đó, các doanh nghiệp bất động sản và ngân hàng vẫn là những tổ chức phát hành lớn nhất trên thị trường.

Việt Nam cùng với Trung Quốc, Malaysia là những nước Châu Á có thị trường TPDN tăng trưởng mạnh nhất. Hiện tại, quy mô thị trường TPDN tính trên GDP của Việt Nam đã bỏ xa Indonesia, vượt qua Philippines nhưng vẫn còn cách khá xa mức 23% GDP của Thái Lan; 33-35% GDP của Trung Quốc, Singapore; 50,9% GDP của Malaysia và 80% GDP của Hàn Quốc (theo ADB).

Quy mô phát hành TPDN tăng vọt trong 6 tháng đầu năm 2020

Theo báo cáo phân tích thị trường trái phiếu doanh nghiệp 6 tháng đầu năm của công ty chứng khoán SSI vừa công bố, tổng khối lượng TPDN phát hành trong Qúy 2/2020 là 122,3 nghìn tỷ đồng, tăng 69.7% so với cùng kỳ 2019; lũy kế 6 tháng đầu năm là 171,5 nghìn tỷ đồng, tăng 61,3% so với 6 tháng 2019, bỏ xa mức tăng trưởng 37% trong năm 2019. Trong đó, chỉ có 10 nghìn tỷ đồng (chiếm 5,8% tổng lượng phát hành) của Tập đoàn Masan là phát hành ra công chúng, 94,2% là phát hành riêng lẻ của 133 doanh nghiệp và được chia thành 826 đợt.

Tuy vậy, so với các kênh huy động vốn khác tại Việt Nam, kênh TPDN vẫn có quy mô khá khiêm tốn. Nền kinh tế vẫn dựa nhiều vào tín dụng ngân hàng, tổng quy mô tín dụng tại 30/6/2020 là 8,48 triệu tỷ đồng, tương đương 138,5% GDP và gấp 10,75 lần kênh trái phiếu doanh nghiệp.

Các doanh nghiệp bất động sản và ngân hàng vẫn là những tổ chức phát hành lớn nhất trên thị trường. Trong đó, nhóm các doanh nghiệp BĐS phát hành nhiều nhất, tổng cộng 71,6 nghìn tỷ đồng, chiếm 41,8% tổng lượng phát hành và tăng 57,5%. Đứng thứ 2 là nhóm ngân hàng với tổng giá trị phát hành là 47,3 nghìn tỷ đồng, chiếm tỷ trọng 27,6% và tăng 31,2%. Nhóm năng lượng và khoáng sản phát hành 10,5 nghìn tỷ đồng (chiếm 6,1%, gấp 5,3 lần cùng kỳ 2019). Còn lại là nhóm phát triển hạ tầng (1,6%), các công ty dịch vụ tài chính (1,7%) và các doanh nghiệp khác.

Đáng chú ý, nhà đầu tư cá nhân và các ngân hàng thương mại mua nhiều hơn trên sơ cấp. Phân tích của SSI cho thấy, trong quý 2/2020, NĐT cá nhân mua 13,3 nghìn tỷ đồng TPDN trên sơ cấp, tăng 38% so với Qúy 1/2020; lũy kế 6 tháng đầu năm 2020, nhóm này mua 23 nghìn tỷ đồng, tương đương 13,4% tổng lượng phát hành toàn thị trường và bằng 79% lượng mua của NĐT cá nhân cả năm 2019. Trong đó, NĐT cá nhân mua 14,54 nghìn đồng trái phiếu bất động sản (chiếm 63%), 5.325 tỷ đồng trái phiếu ngân hàng (23%), 1.726 tỷ đồng trái phiếu Masan (chiếm 7,5%) còn lại là các doanh nghiệp khác.

Các ngân hàng mua vào tổng cộng 38,4 nghìn tỷ đồng TPDN của các tổ chức phi tín dụng trên thị trường sơ cấp trong 6 tháng đầu năm 2020, tương đương 31% tổng lượng phát hành (loại trừ ngân hàng) của toàn thị trường. Các NHTM tập trung mua các trái phiếu bất động sản và trái phiếu các doanh nghiệp năng lượng.

Tuy nhiên, số lượng TPDN các NHTM mua thực tế có thể lớn hơn đáng kể do nhiều lô phát hành chỉ ghi chung chung là tổ chức trong nước mua. Theo báo tài chính của các NHTM, đến hết Qúy 1/2020, lượng trái phiếu của tổ chức kinh tế do 18 NHTM niêm yết nắm giữ đã là 165,2 nghìn tỷ đồng, tăng 37,2 nghìn tỷ đồng so với cuối năm 2019, trong đó nhiều nhất là Techcombank và Vpbank.

Bên cạnh đó, các công ty chứng khoán tham gia ngày càng tích cực vào thị trường TPDN. Có 84% lượng phát hành TPDN trong 6 tháng đầu năm 2020 là thông qua đơn vị tư vấn các công ty chứng khoán. CTCK Techcombank (TCBS) vẫn chiếm thị phần lớn nhất (23,8%) nhưng có giảm so với mức 24,4% của năm 2019. SSI và MBS đã thay thế VPB và VND trong nhóm 3 CTCK có thị phần tư vấn phát hành TPDN lớn nhất.

Nóng trong quý 3 và hạ nhiệt trong quý 4/2020

Sự phát triển của thị trường trái phiếu nói chung và thị trường TPDN nói riêng là tất yếu để tạo sự cân bằng và nâng cao chất lượng thị trường tài chính Việt Nam. Tuy nhiên, mức tăng trưởng quá nóng giai đoạn gần đây tiềm ẩn nhiều rủi ro với sự bền vững của thị trường. Từ đầu năm đến nay, Bộ Tài chính đã liên tục phát đi cảnh báo với thị trường, lấy ý kiến thị trường và ngày 09/7/2020, Thủ tướng Chính phủ đã chính thức ký ban hành nghị định 81/2020/NĐ-CP sửa đổi, bổ sung Nghị định 163/2018/NĐ-CP có hiệu lực từ 1/9/2020.

Nghị định 81 đưa ra các yêu cầu cao hơn đối với tổ chức phát hành và các đơn vị trung gian khi thực hiện phát hành riêng lẻ nhưng không có quy định mới đối với phía nhà đầu tư. Kể từ 01/01/2021, khi Luật chứng khoán 2019 có hiệu lực, các đợt phát hành riêng lẻ sẽ chỉ được phân phối đến nhà đầu tư chuyên nghiệp. Khi đó, Bộ Tài chính sẽ xem xét dỡ bỏ bớt các quy định tại Nghị định 81.

Để chuẩn bị cho sự ra đời của Nghị định 81, Bộ Tài chính đã có dự thảo lấy ý kiến các thành viên thị trường nhiều lần kể từ đầu năm đến nay. Sự gia tăng phát hành mạnh trong Qúy 2/2020 một phần cũng là sự tăng tốc trước khi các điều kiện phát hành bị siết chặt lại.

Bởi vậy, theo Công ty chứng khoán SSI, trong 2 tháng 7-8/2020, các doanh nghiệp sẽ gia tăng mạnh phát hành trước khi Nghị định 81 chính thức có hiệu lực. Sau thời điểm 1/9/2020, các đợt phát hành riêng lẻ sẽ giảm mạnh, các doanh nghiệp có nhu cầu phát hành phần lớn sẽ phải chuyển qua phát hành ra công chúng. Cùng với việc Ngân hàng Nhà nước giãn lộ trình giảm tỷ lệ vốn ngắn hạn cho vay trung vào dài hạn, kênh tín dụng của các NHTM sẽ trở lại thành kênh tài trợ vốn chính cho các doanh nghiệp, đặc biệt là doanh nghiệp BĐS.

Đáng chú ý, SSI dự kiến, mức chênh lệch giữa lãi suất trái phiếu doanh nghiệp và lãi suất tiền gửi tiếp tục giãn rộng cùng với kho TPDN lớn do sự tăng trưởng mạnh mẽ quy mô phát hành từ đầu 2019 đến nay và sự tham gia ngày càng tích cực của các Ngân hàng và CTCK sẽ khiến thị trường TPDN thứ cấp sẽ vẫn sôi động trong nửa cuối năm 2020.

Anh Mai (Vietnam Business Forum)