Doanh nghiệp được hưởng lợi gì từ Đề án “Đổi mới mô hình kiểm tra chất lượng hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu”?

Tổng cục Hải quan đã gấp rút hoàn thiện dự thảo Đề án “Đổi mới mô hình kiểm tra chất lượng hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu” và dự thảo báo cáo Chính phủ về việc rà soát, đề xuất xử lý các vướng mắc do quy định của các luật, pháp lệnh theo hướng cơ quan Hải quan là đầu mối thực hiện kiểm tra chuyên ngành (KTCN) tại cửa khẩu. 

 Nhiều bất cập trong  KTCN

Theo ông Nguyễn Văn Cẩn- Tổng cục trưởng Tổng cục Hải quan thì hàng hóa nhập khẩu thuộc diện kiểm tra chuyên ngành còn nhiều: Theo thống kê của Tổng cục Hải quan, tính đến ngày 31/12/2019 vẫn còn khoảng 70.000 mặt hàng còn thuộc diện điều chỉnh bởi các chính sách, quy định liên quan đến quản lý chuyên ngành và kiểm tra chuyên ngành. Đây là kết quả của việc cắt giảm danh mục hàng hóa chuyên ngành của các Bộ, ngành, tuy nhiên với số lượng mặt hàng được cắt giảm là 12,600 trên tổng số 82,698 mặt hàng (số liệu quý 2/2015) là rất thấp (15,2%), chưa đáp ứng yêu cầu, chỉ đạo của Chính phủ là phải cắt giảm được 50% hàng hóa thuộc diện quản lý và kiểm tra chuyên ngành vào năm 2018-2019.

Tỷ lệ kiểm tra chuyên ngành nhiều nhưng phát hiện vi phạm rất thấp: Tỷ lệ hàng hóa thuộc diện kiểm tra chuyên ngành trong những năm qua đã có xu hướng giảm dần từ khoảng 30% năm 2015 xuống còn 19,1% năm 2019; Tỷ lệ phát hiện lô hàng không đáp ứng chất lượng qua các năm rất thấp: chỉ từ 0-0,03%.

Với những tồn tại, bất cập hiện nay, thủ tục kiểm tra chuyên ngành vẫn là gánh nặng cho doanh nghiệp. Vì vậy, thực hiện chỉ đạo của Chính phủ, Tổng cục Hải quan (Cục Giám sát quản lý về hải quan) là đầu mối đã xây dựng dự thảo Đề án. Theo đó, trên cơ sở Danh mục hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu phải kiểm tra chất lượng kèm quy chuẩn kỹ thuật tương ứng bắt buộc áp dụng do bộ quản lý chuyên ngành ban hành, cơ quan Hải quan sẽ áp dụng nguyên tắc quản lý rủi ro, lựa chọn các lô hàng có khả năng vi phạm quy định về kiểm tra chuyên ngành để thực hiện kiểm tra hoặc đề nghị tổ chức đánh giá sự phù hợp đã được bộ quản lý chuyên ngành chỉ định thực hiện kiểm tra chất lượng; doanh nghiệp tự chịu trách nhiệm trước pháp luật về chất lượng đối với hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu phù hợp với quy chuẩn kỹ thuật tương ứng. Đề án được làm theo lộ trình 6 năm và 5 giải pháp cặn kẽ của cơ quan hải quan sẽ đem lại sự thay đổi toàn diện công tác KTCN thời gian tới.

Doanh nghiệp được hưởng lợi gì?

Đáng giá từ tổng cục hải quan thì trình tự, thủ tục kiểm tra chất lượng đối với hàng hóa nhập khẩu theo phương thức kiểm tra chặt do cơ quan hải quan thực hiện cắt giảm 3 bước thủ tục so với Bộ quản lý ngành, lĩnh vực thực hiện gồm:  Doanh nghiệp nộp kết quả chứng nhận hợp quy/giám định do tổ chức chứng nhận/giám định thực hiện cho cơ quan kiểm tra chất lượng để kiểm tra lại.  Doanh nghiệp nhận thông báo kết quả kiểm tra chất lượng từ Bộ quản lý ngành, lĩnh vực. Cuối cùng là  Doanh nghiệp nộp kết quả kiểm tra chất lượng do Bộ quản lý ngành, lĩnh vực cấp cho cơ quan hải quan để làm thủ tục nhập khẩu.

Với trình tự, thủ tục kiểm tra an toàn thực phẩm theo phương thức kiểm tra thông thường do cơ quan hải quan thực hiện cắt giảm 2 bước thủ tục so với cơ quan được Bộ quản lý ngành, lĩnh vực giao/chỉ định thực hiện: Doanh nghiệp nhận thông báo kết quả kiểm tra an toàn thực phẩm từ cơ quan được Bộ giao/chỉ định. Doanh nghiệp nộp kết quả kiểm tra an toàn thực phẩm do cơ quan được Bộ giao/chỉ định cấp cho cơ quan hải quan để làm thủ tục nhập khẩu.

Dự án Tạo thuận lợi Thương mại do USAID tài trợ đã thực hiện đánh giá tác động của Đề án một cách độc lập, khách quan. Tính toán về thời gian và chi phí tiết kiệm cho doanh nghiệp nhập khẩu hàng hóa thuộc diện kiểm tra chất lượng, kiểm tra an toàn thực phẩm khi triển khai thực hiện theo Mô hình mới. Đó là tỷ lệ số tờ khai kiểm tra chất lượng, kiểm tra an toàn thực phẩm trong một năm cắt giảm được 86.166 tờ khai (khoảng 54,4%) (giảm từ 158.424 tờ khai (số liệu tờ khai của năm 2019) xuống còn 72.258 tờ khai).

Tổng số ngày kiểm tra chất lượng, kiểm tra an toàn thực phẩm doanh nghiệp tiết kiệm được khi áp dụng Mô hình mới so với Mô hình hiện tại trong một năm: 2.484.038 ngày (giảm từ 3.965.394 ngày xuống còn 1.481.356 ngày). Chi phí tiết kiệm được cho doanh nghiệp trong một năm nhờ số ngày cắt giảm là hơn 881 tỷ đồng (xấp xỉ 37,8 triệu đô-la Mỹ.

Khi mô hình mới được triển khai sẽ giúp cắt giảm số lô hàng cần phải kiểm tra dẫn đến giảm thiểu chi phí thương mại do giảm yêu cầu về hàng tồn kho và vốn cho phép kinh doanh sản xuất hiệu quả hơn. Theo đó, sẽ khuyến khích tăng trưởng đặc biệt là đối với các nhà sản xuất và nhà phân phối, thúc đẩy xuất khẩu và tăng sản lượng cuối cùng, mang lại nhiều cơ hội hiệu quả hơn cho nền kinh tế.

Căn cứ số tỷ lệ số liệu kiểm tra chuyên ngành năm 2019 do Tổng cục Hải quan cung cấp, Dự án tạo thuận lợi Thương mại do USAID tài trợ tính toán dựa trên dữ liệu trong Báo cáo Môi trường kinh doanh của Ngân hàng Thế giới (WB), ước tính giá trị tiết kiệm cho nền kinh tế khi áp dụng mô hình mới lên đến 9.285 tỷ đồng (xấp xỉ 399 triệu đô la Mỹ) mỗi năm.

Hiền Lê (Vietnam Business Forum)