Việt Nam trở thành thị trường năng lượng tái tạo sôi động trong khu vực Đông Nam Á

15:19:07 | 30/10/2020

“Nghị Quyết số 55 của Bộ Chính trị không chỉ định hướng phát triển cho lĩnh vực năng lượng tái tạo ở Việt Nam, mà còn nắm bắt được xu hướng phát triển, đảm bảo nhu cầu năng lượng của khu vực. Nếu được thực hiện đúng hướng, có thể sẽ có cuộc “đổ bộ” lớn của các nhà đầu tư vào lĩnh vực năng lượng tái tạo, đây thực sự là động lực cho phát triển nền kinh tế Việt Nam”.

Đây là khẳng định của TS Vũ Tiến Lộc, Chủ tịch VCCI tại "Diễn đàn Nghị quyết 55-NQ/TW và các giải pháp phát triển năng lượng tái tạo tại Việt Nam". Diễn đàn do Tạp chí Diễn đàn Doanh nghiệp phối hợp với Hội đồng tư vấn Khoa học, Giáo dục và Môi trường (UB TWMTTQ Việt Nam) tổ chức vừa qua tại Hà nội.

Số lượng và quy mô dự án tăng mạnh

Trên thực tế, năng lượng là bài toán quan trọng và phức tạp mà mọi quốc gia đều phải đối mặt trong công cuộc phát triển kinh tế - xã hội, điều này càng đúng và có ý nghĩa thiết thực hơn đối với các quốc gia đang phát triển. Tại Việt Nam, nền kinh tế phát triển với tốc độ cao, kéo theo đó là sự gia tăng mạnh mẽ nhu cầu về năng lượng. Đây là vấn đề đang đặt ra nhiều thách thức rất lớn khi mà các nguồn năng lượng sơ cấp như than đá, dầu khí…đang cạn kiệt, không đủ cho nhu cầu trong nước.

Thống kê cho thấy, nhu cầu điện trong giai đoạn 2021 – 2025 sẽ gặp nhiều khó khăn với tình trạng thiếu điện trầm trọng, dự báo năm 2023 có thể thiếu tới 13 tỷ kWh, trong khi đã phải phát điện dầu gần 11 tỷ kWh. Đến hết năm 2023, công suất nguồn điện bị thiếu hụt so với quy hoạch lên tới 12.690 MW. Tình trạng thiếu hụt nguồn điện sẽ được cải thiện trong các năm 2024 và 2025 do đưa vào vận hành một số nhà máy nhiệt điện, nhưng dự báo đến hết năm 2025, nguồn điện sẽ vẫn còn thiếu hụt khoảng 7.250 MW.

Để giải quyết vấn đề này, theo ông Lộc, Bộ Chính Trị đã ban hành Nghị Quyết số 55-NQ/TW ngày 11/ 02/2020 về định hướng chiến lược phát triển năng lượng Quốc gia của Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045.

Theo đó, Nghị quyết nhấn mạnh, ưu tiên xây dựng các cơ chế, chính sách đột phá để khuyến khích và thúc đẩy phát triển mạnh mẽ các nguồn năng lượng tái tạo nhằm thay thế tối đa các nguồn năng lượng hoá thạch, nhanh chóng xây dựng thị trường năng lượng đồng bộ, cạnh tranh, minh bạch, đa dạng hoá hình thức sở hữu và phương thức kinh doanh. Áp dụng giá thị trường đối với mọi loại hình năng lượng.

Khuyến khích và tạo mọi điều kiện thuận lợi để các thành phần kinh tế, đặc biệt là kinh tế tư nhân tham gia phát triển, kiên quyết loại bỏ mọi biểu hiện bao cấp, độc quyền, cạnh tranh không bình đẳng, thiếu minh bạch trong ngành năng lượng.

Theo ông Nguyễn Văn Vy, Phó Chủ tịch Hiệp hội Năng lượng Việt Nam, khi nền kinh tế tiếp tục mở rộng, nhu cầu nguồn năng lượng sơ cấp của Việt Nam dự kiến sẽ tăng bình quân 4,6%/năm, từ 105 MTOE (triệu tấn dầu tương đương) năm 2020 lên 321 MTOE vào năm 2045. Chủ yếu là nhu cầu than và khí đốt trong lĩnh vực phát điện và các sản phẩm dầu trong ngành giao thông vận tải.

Với cơ chế khuyến khích phát triển các nguồn điện năng lượng tái tạo của Chính phủ, nhiều nhà đầu tư đã tích cực tham gia nghiên cứu và đề xuất đầu tư các dự án nguồn điện năng lượng tái tạo. Tính đến cuối tháng 8/2020, tổng công suất các nguồn điện gió và điện mặt trời đã được phê duyệt bổ sung quy hoạch gần 23.000MW, trong đó, điện mặt trời khoảng 11.200MW; điện gió khoảng 11.800MW.

Theo Cục Điện lực và Năng lượng tái tạo (Bộ Công Thương), trong vòng 2 năm qua, Việt Nam đã có những bước tiến mạnh mẽ về số lượng và quy mô dự án năng lượng tái tạo. Tính đến nay, toàn quốc đã đưa vào vận hành 102 dự án điện mặt trời với tổng công suất 5.245MW).

Trong đó, chỉ riêng trong quý II/2019 có gần 90 dự án điện mặt trời với tổng công suất khoảng 4.000MWp được đưa vào vận hành. Đây là khối lượng công việc kỷ lục trong quá trình phát triển của ngành điện Việt Nam và số lượng nhà máy được đưa vào vận hành cũng là kỷ lục từ trước đến nay.

Với kỷ lục về công suất điện mặt trời mới đưa vào vận hành, Việt Nam đã trở thành một trong những thị trường năng lượng tái tạo sôi động và hấp dẫn nhất trong khu vực Đông Nam Á.

Thách thức cho sự phát triển đồng bộ

Theo Chủ tịch VCCI, quá trình phát triển “thần tốc” này đang đặt ra những thách thức mới về sự phát triển đồng bộ của hệ thống lưới điện, sử dụng đất, cơ chế giá điện, công nghệ, nguồn nhân lực/việc làm và nguồn tài chính.

Nhân dịp này, BTC đã “Trao chứng nhận dự án năng lượng tái tạo tiêu biểu Việt nam 2020” lần thứ nhất. Theo BTC, sau hơn 2 tháng kể từ ngày thông báo đã có 30 dự án gửi về tham gia xét duyệt.

Sau 5 vòng chấm, Ban giám khảo gồm các các chuyên gia hàng đầu của ngành năng lượng tái tạo làm việc chặt chẽ, công tâm và lựa chọn được 11 dự án tiêu biểu đã đi vào hoạt động để vinh danh. Những dự án được vình danh không chỉ hướng đến lợi ích cộng đồng, cũng như hiệu quả kinh tế có thể mang lại mà còn vượt qua các tiêu chí chọn lọc khắt khe về môi trường, thiết kế, kỹ thuật….đây cũng là sự ghi nhận đối với những đóng góp của các án này với cộng đồng, góp phần phát triển kinh tế- xã hội địa phương và đất nước.

Ông Lộc cho biết, đến thời điểm này vẫn còn nhiều điểm nghẽn khiến nhiều dự án chậm triển khai, thậm chí mất phương hướng và có nguy cơ hủy bỏ. Việc quản lý, phối hợp giữa các Bộ, ngành và địa phương về thực thi chính sách trong một số trường hợp chưa rõ ràng, thiếu chặt chẽ. Công tác nghiên cứu quy hoạch và dự báo cung cầu còn yếu; công tác chỉ đạo, tổ chức thực hiện triển khai còn nhiều vướng mắc.

Theo ông Nguyễn Văn Vy, mặc dù thời gian qua, Nhà nước cũng đã ban hành các chính sách và cơ chế để thúc đẩy phát triển năng lượng tái tạo như Chiến lược phát triển năng lượng tái tạo, cơ chế hỗ trợ giá mua điện sinh khối, mặt trời, gió cũng như gia tăng bổ sung vào quy hoạch điện các dự án điện gió, điện mặt trời và chuẩn bị cho cơ chế đấu thầu điện mặt trời, điện gió trong giai đoạn tới nhưng ngành năng lượng tái tạo vẫn chưa được phát triển nhanh, rộng tại Việt Nam. Nguyên nhân là bởi nhà đầu tư còn gặp phải nhiều rào cản như: rảo cản về thể chế; rào cản pháp lý; rào cản đầu tư; rào cản kỹ thuật; rào cản thương mại; rào cản thị trường và rào cản nhân lực kỹ thuật…

Do vậy, ông Vy cho rằng Bộ Công Thương cần sớm hoàn thiện Chương trình hành động thực hiện Chiến lược phát triển năng lượng tái tạo, trình Thủ tướng Chính phủ phê duyệt. Trong đó cần đề ra các văn bản quy phạm pháp luật, các quy định cần thiết cần ban hành.

Ông Nguyễn Quang Huân, Ủy viên Hội đồng tư vấn Khoa học, Giáo dục và Môi trường TWMTTQ Việt Nam

Tiềm năng về điện rác chưa được chú ý trên thực tế. NQ55 đã nêu, Chính phủ cũng kêu gọi nhưng thực tế triển khai ở địa phương còn rất yếu, nhiều bất cập trong tuyển chọn đầu tư. Cùng với đó, không có một hướng dẫn hay một chính sách nhất quán về tuyển chọn đầu tư với các công nghệ khác nhau tùy theo công suất và khả năng của từng địa phương. Việc thiếu hiểu biết về công nghệ ở các cấp địa phương gây rủi ro cho việc tuyển chọn các nhà đầu tư hay công nghệ

Với lượng rác thải hiện nay khoảng 46.000 tấn/ngày (nguồn GIZ) mà không đốt phát điện thì chúng ta đang lãng phí 46.000*0.7= 32.600 MW/ngày, tức là gần 1.400MW/h, tương đương 20% tổng công suất điện gió và điện mặt trời hiện nay; chưa kể các tác hại xấu về môi trường xã hội do rác thải không được xử lý đúng cách gây ra.

Về xu hướng phát triển của năng lượng tái tạo trong tương lai, vấn đề cơ chế và chính sách với lĩnh vực này nên khuyến khích đầu tư theo hình thức đầu tư PPP và khuyến khích đầu tư kinh tế tư nhân.

Ông Đỗ Đức Quân, Phó Cục trưởng Cục Điện lực và Năng lượng tái tạo, Bộ Công thương

Trong thời gian tới, theo kinh nghiệm của các nước phát triển trong lĩnh vực năng lượng tái tạo, để có thể phát triển năng lượng tái tạo mạnh mẽ, bền vững thì cần tập trung vào các nội dung chính: chính sách, hạ tầng truyền tải và điều độ vận hành hệ thống điện.

Về vấn đề chính sách, với các dự án năng lượng tái tạo quy mô công suất lớn sẽ chuyển sang cơ chế đấu thầu. Nhà đầu tư phát triển được lựa chọn sẽ là nhà đầu tư đưa ra giá bán điện từ dự án điện mặt trời mặt đất, điện mặt trời nổi thấp nhất. Thực hiện cơ chế này tuy sẽ mất nhiều thời gian hơn nhưng sẽ công bằng, minh bạch hơn cho các nhà đầu tư, đảm bảo sự hài hòa, cân đối giữa phát triển các dự án điện năng lượng tái tạo và lưới truyền tải.

Bên cạnh đó, cần thúc đẩy phát triển các hệ thống năng lượng tái tạo phân tán phục vụ nhu cầu tiêu thụ tại chỗ như các hộ tiêu thụ như các khu công nghiệp, hộ tiêu thụ thương mại, dịch vụ, nhà dân... lắp đặt điện mặt trời mái nhà để cung cấp cho chính nhu cầu của mình cùng kết hợp với điện mua từ lưới điện.

Cùng với đó, cần tiếp tục xây dựng và hoàn thiện các tiêu chuẩn, quy chuẩn Việt Nam để đảm bảo điện năng lượng tái tạo phát triển bền vững hơn. Đối với một số loại hình năng lượng tái tạo mới ở Việt Nam như điện gió ngoài khơi, điện thủy triều..., tiếp tục nghiên cứu đề xuất cơ chế khuyến khích phát triển phù hợp với tiềm năng, khả năng phát triển ở Việt Nam.

Tăng cường đầu tư nâng cấp, mở rộng hạ tầng truyền tải kết hợp với các hệ thống lưu trữ (như thủy điện tích năng, hệ thống ắc quy...) và tăng cường khả năng điều độ vận hành hệ thống điện, tăng cường kết nối lưới điện khu vực. Điều này sẽ giúp nâng cao khả năng hấp thụ nguồn điện năng lượng tái tạo, đảm bảo vận hành an toàn, hiệu quả lưới điện.

GS.TS Đặng Thị Kim Chi, ủy viên hội đồng tư vấn khoa học, Ủy ban Trung ương MTTQ Việt Nam

Mỗi loại hình năng lượng tái tạo đều có những ưu - nhược điểm khác nhau. Ví dụ như với năng lượng mặt trời, để hấp thụ được lượng năng lượng mặt trời phát điện thì ta cần một diện tích đất khá rộng để lắp đặt những pin năng lượng mặt trời. Như vậy, hệ sinh thái tài nguyên cũng như đa dạng sinh học của phần từ thụ hưởng trực tiếp ánh nắng mặt trời chuyển sang bóng râm sẽ có những thay đổi, gây tác động tiêu cực.

Ngoài ra, các tấm pin năng lượng mặt trời dược sản xuất từ Silicon và một số các kim loại sẽ tăng nhu cầu khai thác khoáng sản, tài nguyên. Hơn nữa, trong điều kiện khí hậu Việt Nam, khoảng 10-20 năm nữa, những tấm pin năng lượng mặt trời đã qua sử dụng sẽ là chất thải khó xử lý. Chưa kể nhu cầu nước để rửa bụi và vệ sinh tấm pin mặt trời cũng là 1 yêu cầu không thể bỏ qua.

Về vấn đề phát triển năng lượng gió, tuy không chiếm nhiều diện tích nhưng hiệu suất tạo năng lượng cũng cao hơn năng lượng mặt trời. Dù vậy, không phải nơi nào cũng có đủ lượng gió để sản xuất mặc dù nó rất an toàn và đảm bảo môi trường, tuy gây tiếng ồn cho khu vưc lân cận…

Mỗi loại hình năng lượng tái tạo đều có tiềm năng và được khuyến khích phát triển ở Việt Nam vì nó giúp giảm rác thải khí nhà kính, làm cho trái đất không chịu tác động của biến đổi khí hậu, giảm phát thải chất ô nhiễm. Sử dụng năng lượng tái tạo để phục vụ cho đời sống là điều tất yếu trong tương lai. Nhưng lựa chọn loại năng lượng tái tạo nào để phù hợp với các đặc điểm của địa hình, điều kiện Kinh tế, xã hội của địa phương, khu vực thì chúng ta cần phải cân nhắc.

Ông Nguyễn Hoài Bắc, Chủ tịch HĐQT Cty IQLinks, Giám đốc Cty CP Điện mặt trời Sunseap Link Việt Nam

Việc xã hội hóa đầu tư xây dựng đường truyền tải điện là việc cần phải làm ngay, là xu thế tất yếu của phát triển năng lượng tái tạo và an ninh năng lượng trong thời điểm hiện tại và tương lai. Các nước trung khu vực và thế giới họ đã áp dụng mô hình này cách đây vài chục năm. Họ vẫn bảo đảm an ninh năm lượng cho quốc gia và luôn trong tâm thế không bị thiếu hụt điện cho sinh hoạt và phát triển kinh tế.

Với kiến nghị của Bộ Công Thương trình Thủ tướng Chính phủ về việc xã hội hóa đường truyền tải điện, nhiều nhà đầu tư cho rằng, nếu chúng ta cho phép tư nhân tham gia vào khâu truyền tải điện, ngân sách nhà nước sẽ “đỡ” rất nhiều. Cái được lớn nhất khi tư nhân đầu tư vào đây là sẽ dựa trên lợi ích chung của toàn xã hội, doanh nghiệp cũng như người tiêu dùng. Khi không còn độc quyền thì nhà đầu tư sẽ phải cân đối lợi ích của mình và nhu cầu của người tiêu dùng. Lúc này, người tiêu dùng sẽ được tôn trọng và được khuyến khích sử dụng các nguồn điện khác nhau một cách hợp lý và tối ưu hơn.

Anh Mai (Vietnam Business Forum)