Hợp tác với các bên liên quan để đầu tư vào tầm nhìn của Việt Nam

Mới đây, Tạp chí Vietnam Business Forum đã có cuộc trò truyện với bà Ann Marie Yastishock, Giám đốc Cơ quan Phát triển Quốc tế Hoa Kỳ (USAID) mới đến nhậm chức tại Việt Nam. Bà Yastishock quản lý danh mục dự án của Hoa Kỳ về hỗ trợ phát triển và hỗ trợ kỹ thuật dành cho Việt Nam trong các lĩnh vực y tế, giáo dục, năng lượng, môi trường, hỗ trợ người khuyết tật, tạo thuận lợi thương mại, phát triển doanh nghiệp và các lĩnh vực khác.

Với ngân sách hàng năm xấp xỉ 130 triệu đô la, bà hiện đang quản lý nguồn lực lớn để giúp giải quyết những thách thức phát triển tại Việt Nam. Những hỗ trợ liên tục của USAID trong cải thiện môi trường thể chế và pháp lý cho doanh nghiệp, tăng cường năng lực cơ sở cho khu vực công và tư, đầu tư vào nguồn nhân lực để đào tạo ra lực lượng lao động đáp ứng nhu cầu trong tương lai của Việt Nam rõ ràng đã cho thấy USAID là một đối tác quan trọng cho giới doanh nghiệp.

Bà Yastishock là viên chức ngoại giao cấp cao và đã đảm nhiệm nhiều vị trí lãnh đạo ở nước ngoài như tại Đông Âu, Âu-Á, Afghanistan và Myanmar. Kinh nghiệm làm luật sư và thời gian công tác tại các quốc gia hậu Xô Viết đã giúp bà trong lĩnh vực quản trị và tăng cường pháp quyền. Cho đến nay, bà vẫn là chuyên gia hàng đầu về quản trị và định hướng thị trường.

Ấn tượng trước tỷ lệ tăng trưởng GDP hàng năm ở mức 7% trong nhiều thập kỷ qua của Việt Nam kể từ khi bắt đầu cải cách kinh tế và chính trị theo chương trình Đổi Mới năm 1986, bà nhận xét rằng sự kết hợp giữa các hệ thống dựa vào thị trường với việc quản trị bao gồm mọi thành phần có thể là một động lực chuyển đổi mạnh mẽ cho một nền kinh tế. Công tác kiểm soát đại dịch COVID-19 của Việt Nam là một ví dụ đáng khen ngợi về sự quản trị bao gồm mọi thành phần và minh bạch. Theo bà, với sự vào cuộc nhanh chóng của các cấp lãnh đạo và sự tin tưởng của người dân, Việt Nam đã giảm tối đa tác động nội sinh của đại dịch và một lần nữa duy trì được vị trí nổi bật trong khu vực với tỷ lệ ca nhiễm, tỷ lệ tử vong đều thấp và nền kinh tế đang phục hồi.

Việt Nam đã không mất đi sự tập trung vào nỗ lực để đạt được vị thế quốc gia thu nhập trung bình cao vào năm 2035. Bà Yastishock đã chỉ ra rằng, Nghị quyết Trung ương 10 đưa ra định hướng quan trọng về phát triển khu vực kinh tế tư nhân trở thành một động lực chính của nền kinh tế thị trường. Mặc dù còn nhiều lĩnh vực cần đề cập nhưng thành công mới đây trong việc thông qua Luật Đầu tư theo phương thức đối tác công tư của Việt Nam, với hỗ trợ của USAID, đã dự báo về một cơ hội mở ra để thực hiện cách tiếp cận bền vững hơn trong hợp tác với khu vực tư nhân nhằm đáp ứng các nhu cầu về hạ tầng, chẳng hạn như nâng cấp các cảng, hoạt động vận tải và logistics đa phương thức, truyền tải điện và sản xuất năng lượng tái tạo. Nếu không có những nguồn đầu tư này thì hệ thống hạ tầng đang bị quá tải của Việt Nam có thể trở thành một lực cản đối với tăng trưởng khi mà nhu cầu vượt quá khả năng. Bà cũng cảnh báo rằng việc duy trì năng lực cạnh tranh đòi hỏi phải có một cam kết kiên định để thực hiện những cải cách chính sách khó khăn và nhạy cảm về chính trị, các quy trình minh bạch và hệ thống bao trùm mọi thành phần.

Bà Yastishock nhấn mạnh, năm 2020 đánh dấu kỷ niệm 25 năm thiết lập quan hệ ngoại giao giữa Việt Nam và Hoa Kỳ, đây quả thực là một năm đầy tốt đẹp khi bà đến Việt Nam nhậm chức. Gần hai thập kỷ cung cấp hỗ trợ phát triển tại Việt Nam là minh chứng cho mối quan hệ ngày càng sâu sắc giữa Việt Nam và Hoa Kỳ. Bà khẳng định, Hoa Kỳ cam kết hỗ trợ phát triển một khu vực tư nhân mạnh mẽ và thịnh vượng để thúc đẩy tăng trưởng kinh tế của Việt Nam. Theo bà, việc phối hợp chặt chẽ với Chính phủ Việt Nam sẽ giúp xóa bỏ những hạn chế và tăng cường năng lực cạnh tranh của Việt Nam như là một lá chắn của Việt Nam trước các quốc gia khác trong khu vực có thể mong muốn áp đặt ý chí của họ lên Việt Nam.

Với lịch sử hoạt động lâu dài của USAID tại Việt Nam, USAIDđã đạt được những thành tựu trong việc hỗ trợ các doanh nghiệp và tinh thần khởi nghiệp kinh doanh. Bà Yastishock đã nêu bật một nguyên tắc gần như rất phổ biến: thương mại là huyết mạch của một nền kinh tế. Việc giảm thiểu thời gian và chi phí trong hoạt động thương mại sẽ mang lại lợi ích cho cả hai bên giao thương.

USAID đã bắt đầu một loạt các dự án lấy thương mại làm trọng tâm, bắt đầu từ năm 2001 đến 2013 trong khuôn khổ Dự án Hỗ trợ thúc đẩy thương mại (STAR). STAR là một dự án đáng chú ý và nổi bật vì đây là dự án hỗ trợ kỹ thuật lớn đầu tiên của Hoa Kỳ tại Việt Nam kể từ sau chiến tranh và cũng là dự án lớn đầu tiên của USAID trên toàn cầu được thiết với sự phối hợp của Cơ quan đại diện Thương mại Hoa Kỳ (USTR) nhằm hỗ trợ một hiệp định thương mại, cụ thể là Hiệp định Thương mại song phương Việt Nam - Hoa Kỳ (BTA), đánh dấu việc bình thường hóa quan hệ thương mại song phương giữa hai quốc gia. Hiệp định này đã mở đường cho Hiệp định khung về Thương mại và Đầu tư Việt Nam - Hoa Kỳ (TIFA) năm 2007 và việc Việt Nam gia nhập Tổ chức Thương mại Thế giới trong cùng năm, giúp củng cố hơn nữa những cam kết đã đề ra trong BTA. Theo bà Yastishock, các số liệu thống kê đã tự nói lên điều này. STAR đã hỗ trợ cho hơn 150 luật và các quy định tạo thuận lợi, mở đường cho quy chế tối huệ quốc, giảm 40% thuế quan, mở rộng đáng kể xuất khẩu của Việt Nam sang thị trường Hoa Kỳ và đưa Việt Nam trở thành thị trường xuất khẩu lớn của Hoa Kỳ (xuất khẩu của Hoa Kỳ sang Việt Nam đạt 367 triệu đô la trong năm 2000, 1,1 tỷ đô la năm 2006, và hơn 10 tỷ đô la vào năm 2019). Hoa Kỳ là đối tác thương mại lớn thứ hai của Việt Nam trong năm 2019.

Bà cũng nhắc đến một dự án quan trọng nữa của USAID là dự án Quản trị nhằm Tăng trưởng toàn diện (dự án GIG) có mục tiêu hỗ trợ cải cách khung quy định và pháp lý, mở rộng quan hệ hợp tác trực tiếp của USAID với khu vực tư nhân và được ghi nhận là đã góp phần giúp Việt Nam cải thiện nhiều thứ hạng về năng lực cạnh tranh. Bà Yastishock nhấn mạnh, USAID tài trợ cho nhiều dự án hỗ trợ Việt Nam trong những năm qua, nhưng sẽ là một thiếu sót nếu không nêu bật quan hệ hợp tác kéo dài nhất thông qua quan hệ đối tác hiệu quả và bền chặt với Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) cho dự án Chỉ số năng lực cạnh tranh cấp tỉnh (PCI). Báo cáo PCI dựa trên phản hồi thu thập từ khảo sát khu vực tư nhân về công tác điều hành của chính quyền địa phương đã giúp thúc đẩy tính cạnh tranh trên khắp 63 tỉnh, thành, tạo ra một chu trình cải cách hệ sinh thái kinh doanh hiệu quả nhằm giảm bớt rào cản và thủ tục hành chính. Thành công của PCI chuyển thành thành công của Việt Nam khi có tới 73% cán bộ chính phủ cho biết họ tin dùng PCI như một công cụ để tham gia và giải quyết những nhu cầu của khu vực tư nhân liên quan đến công tác điều hành kinh tế của chính quyền.

Trong bối cảnh đại dịch COVID-19 và nền kinh tế toàn cầu suy thoái, các chương trình về kinh tế của USAID đã tập trung vào nâng cao năng lực cạnh tranh của khu vực tư nhân và cải thiện môi trường kinh doanh. Việt Nam đã và đang tăng trưởng nhanh chóng đến mức các khung thể chế và pháp lý, hạ tầng cơ sở vật chất làm nền tảng cho nền kinh tế phải chịu áp lực để theo kịp tốc độ tăng trưởng. Nguồn năng lượng sạch, giá rẻ, bảo đảm và đáng tin cậy là điều mà hầu hết mọi người tưởng là sẽ tự nhiên mà có, ngay cả ở Việt Nam. Nhu cầu về điện đang vượt hơn tốc độ tăng trưởng GDP và các chương trình do USAID tài trợ như Chương trình Năng lượng phát thải thấp Việt Nam (V-LEEP), An ninh năng lượng đô thị Việt Nam và dự án INVEST là những công cụ để huy động nguồn lực từ khu vực tư nhân nhằm giải quyết nhu cầu năng lượng của Việt Nam. Năng lượng không chỉ là yếu tố duy nhất mà khu vực tư nhân xem xét khi đánh giá độ thuận lợi của một điểm đến đầu tư tiềm năng. Chi phí giao thương tại cửa khẩu và năng lực của các đối tác trong chuỗi cung ứng là những khía cạnh khác mà hỗ trợ kỹ thuật của USAID đang hướng tới. Dự án Tạo thuận lợi thương mại do USAID tài trợ đã giúp giảm thời gian và chi phí hoạt động thương mại tại cửa khẩu trong khi Dự án Thúc đẩy cải cách và Nâng cao năng lực kết nối của các doanh nghiệp nhỏ và vừa (LinkSME) đang hỗ trợ tăng cường và củng cố các kết nối trong chuỗi cung ứng.

Việt Nam đang ở một nút giao thú vị. Những lợi ích từ nền công nghiệp sử dụng nhiều lao động đã chững lại. Bà Yastishock chỉ ra điều dường như hiển nhiên, đó là Internet và nền kinh tế số đang phát triển sẽ không biến mất. Thực tế này có ý nghĩa sâu sắc đối với nền kinh tế của Việt Nam. Tầm nhìn chiến lược của Chính phủ Việt Nam hướng đến việc đưa Việt Nam trở thành một trung tâm kỹ thuật số hàng đầu vào năm 2045 trong khu vực và xây dựng nền kinh tế dựa trên tri thức nơi mà đổi mới sáng tạo và tinh thần kinh doanh khởi nghiệp phát triển mạnh mẽ. Việc áp dụng kỹ thuật số nhanh chóng, không chỉ là sử dụng điện thoại di động, sẽ là yếu tố cần thiết để các doanh nghiệp và chính phủ thúc đẩy một nền kinh tế số tự bền vững. Là đối tác của Việt Nam, USAID rất quan tâm đến tầm quan trọng của việc trang bị cho những nhà đổi mới của tương lai những công cụ giúp họ thành công. Các dự án về giáo dục đại học và phát triển nguồn nhân lực của USAID sẽ hỗ trợ điều này. Các dự án khởi nghiệp và dự án doanh nghiệp nhỏ và đang phát triển sẽ đẩy mạnh việc áp dụng công nghệ nhằm mở rộng dấu ấn kỹ thuật số tại Việt Nam. Đưa nguồn lực đến cho những nhà đổi mới - những người sẽ đầu tư cho chính sự tăng trưởng của mình - là một điều cần làm. Thông qua phát triển mạnh các thị trường tài chính, các lựa chọn về nguồn tài chính sẽ được mở rộng cho các doanh nghiệp Việt Nam. Bà Yastishock mong đợi USAID sẽ tiếp tục hỗ trợ cải cách khung pháp lý và thể chế, đẩy mạnh cải cách chính sách giúp tạo không gian cho tăng trưởng và chuyển đổi số của Việt Nam.

Bà Yastishock chia sẻ, USAID sẽ đầu tư vào tương lai và xây dựng các quan hệ đối tác lâu dài và bền vững với khu vực tư nhân và các nước đối tác, giống như Việt Nam. Sự hiện diện của USAID tại Việt Nam là dấu hiệu cho thấy cam kết trong việc tiếp tục làm sâu sắc hơn nữa mối quan hệ với một đối tác giá trị ở khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương. Việt Nam có nhiều điều để tự hào và nền kinh tế của Việt Nam chính là tấm gương phản chiếu sự sẵn sàng đón nhận thay đổi của chính phủ Việt Nam. Tăng trưởng trong tương lai sẽ đòi hỏi đầu tư liên tục, phát triển nguồn nhân lực và cải cách chính sách. USAID sẵn sàng hợp tác với các bên liên quan có mong muốn đầu tư vào tầm nhìn của Việt Nam.

P.V