Huy động nguồn lực từ khu vực tư nhân vào các dự án PPP

Việc đầu tư theo phương thức đối tác công - tư (PPP) đã và đang trở thành một trong những mô hình hợp tác có hiệu quả giữa Nhà nước và tư nhân trong lĩnh vực phát triển kết cấu hạ tầng ở Việt Nam.

Vai trò của khu vực tư nhân

Báo cáo Triển vọng Cơ sở hạ tầng Toàn cầu (Global Infrastructure Outlook) cho thấy Việt Nam sẽ cần hơn 600 tỷ đô la để có thể đạt được các mục tiêu cơ sở hạ tầng vào năm 2040. Trong bối cảnh nợ công tăng cao, khả năng vay vốn từ các ngân hàng phát triển đa quốc gia bị hạn chế, chính phủ sẽ cần huy động các dòng đầu tư mới.

Theo công bố của Diễn đàn kinh tế Thế giới về Chỉ số năng lực cạnh tranh toàn cầu, tỷ lệ đường bộ được trải nhựa của Việt Nam thấp hơn nhiều so với các quốc gia khác như Malaysia, Ấn Độ và Indonesia… Ngân hàng Phát triển châu Á (ADB) ước tính nhu cầu đầu tư cơ sở hạ tầng của Việt Nam sẽ vào khoảng 480 tỷ USD trong giai đoạn 2017-2030. Đây là một con số đầu tư lớn và cũng là gánh nặng về tài chính đối với Việt Nam.

Theo báo cáo từ ADB, các dự án PPP có thể phát huy hiệu quả huy động vốn tư nhân. Nhiều chính phủ đang phải đối mặt với áp lực cân đối tài chính để phát triển và duy trì cơ sở hạ tầng do bùng nổ dân số, đẩy mạnh quá trình đô thị hóa… Hơn nữa, các dịch vụ cơ sở hạ tầng thường chi phí cao, khả năng thu hồi vốn chậm. Vì vậy, giải pháp đặt ra là huy động vốn từ khu vực tư nhân vào đầu tư phát triển cơ sở hạ tầng. Các dự án PPP sẽ thu hút vốn đầu tư tư nhân, tăng năng suất và sử dụng các nguồn lực có sẵn một cách hiệu quả hơn cũng như cải cách, phân bổ lại vai trò, động cơ và trách nhiệm giải trình.

Mục đích của khu vực tư nhân trong việc tham gia vào mối quan hệ đối tác nhà nước - tư nhân là tạo ra lợi nhuận từ năng lực và kinh nghiệm quản lý kinh doanh của mình (đặc biệt là trong ngành dịch vụ công ích). Khu vực tư nhân sẽ thu hồi vốn bằng các khoản phí dịch vụ, khoản hoàn vốn đầu tư phù hợp từ Nhà nước.

Ủy ban Hợp tác Công tư – Hội đồng Quốc gia về Phát triển Bền vững và Nâng cao Năng lực Cạnh tranh nêu rõ việc thu hút đầu tư tư nhân sẽ mang lại những hiệu quả tích cực  trong việc bù đắp thiếu hụt, tăng cao nguồn lực đầu tư. Hơn nữa việc mở rộng quan hệ đối tác công tư (PPP) cũng giúp Chính phủ tận dụng được chuyên môn và cập nhật công nghệ từ khu vực tư nhân vào xây dựng, quản lý công trình hạ tầng, dịch vụ công, từ đó người dân được hưởng dịch vụ cải thiện với mức chi phí hợp lý, đồng thời phát triển kết cấu hạ tầng, góp phần tăng trưởng kinh tế và đem lại nhiều lợi ích kinh tế - xã hội.

Cơ chế khuyến khích đầu tư

Theo Báo cáo Khảo sát nhà đầu tư cơ sở hạ tầng Toàn cầu năm 2019 của Viện Nghiên cứu Hạ tầng EDHEC của Singapore, Việt Nam nằm trong Top 5 các nước mới nổi có nhiều tiềm năng nhất về thị trường cơ sở hạ tầng trong 5 năm tới, cùng với các nước khác như Ấn Độ, Trung Quốc, Brazil và Indonesia. Tuy nhiên, chuyên gia phát triển khu vực tư nhân và chuyên gia về PPP của Ngân hàng Phát triển châu Á đã nhận định rằng chỉ có 10% cơ sở hạ tầng của Việt Nam là được tài trợ bởi khu vực tư nhân, thấp hơn nhiều so với nhiều nước thu nhập trung bình khác ở châu Á.

Đưa ra các giải pháp để khuyến khích đầu tư tư nhân vào các dự án PPP, Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) cũng như Ủy ban Hợp tác Công tư – Hội đồng Quốc gia về Phát triển Bền vững và Nâng cao Năng lực Cạnh tranh cho biết cần phải có môi trường đầu tư thuận lợi, cũng như điều kiện để nhà đầu tư đạt được mức lợi nhuận phù hợp với rủi ro. Điều này đòi hỏi phải có những cải cách chính sách và pháp lý nhằm tạo ra một nền tảng nhất quán và bền vững cho quan hệ đối tác giữa khu vực công và tư nhân.

Đặc biệt, Luật Đầu tư theo phương thức đối tác công tư (PPP) số 64/2020/QH14 được Quốc hội khóa XIV thông qua tại kỳ họp thứ 9 với 11 chương và 101 điều, có hiệu lực thi hành kể từ ngày 01/01/2021 là một trong những công cụ quan trọng tạo cơ chế thu hút đầu tư PPP với nhiều điểm mới.

Về quy định lựa chọn nhà đầu tư, trước đây việc lựa chọn nhà đầu tư dự án PPP thực hiện theo quy định của Luật Đấu thầu, nhưng hiện nay Luật PPP thực hiện theo quy định riêng bảo đảm tính thống nhất, chỉnh thể và tính liên tục của quy trình thực hiện một dự án PPP. Một cơ chế mới, quan trọng và chưa có trong các quy định trước đây, Luật PPP quy định cơ chế chia sẻ tăng (doanh thu tăng trên 125%), giảm doanh (doanh thu giảm dưới 75%) thu để giảm thiểu rủi ro cho dự án PPP, đặc biệt các rủi ro do từ những thay đổi từ phía Nhà nước. Bên cạnh kênh huy động vốn truyền thống từ ngân hàng, Luật PPP cho phép doanh nghiệp dự án PPP được phát hành trái phiếu doanh nghiệp để huy động vốn thực hiện dự án PPP. Đây cũng là nội dung mới và đảm bảo theo thông lệ quốc tế, cũng như tạo thuận lợi cho doanh nghiệp kêu gọi vốn…

Hương Ly (Vietnam Business Forum)