Năng lượng xanh cho doanh nghiệp

Trong những năm gần đây, ngành năng lượng Việt Nam đã chứng kiến năng lượng tái tạo, đặc biệt là điện mặt trời và điện gió phát triển với tốc độ chưa từng có. Xu hướng của quá trình chuyển đổi liên tục sang năng lượng tái tạo cũng gắn liền với sự chuyển đổi sâu sắc hơn nhiều trong hệ thống năng lượng Việt Nam và được dự báo sẽ có những tác động mạnh mẽ đến kinh tế, xã hội…

Xu hướng toàn cầu

Theo ông Hoàng Quang Phòng, Phó Chủ tịch VCCI, phát triển và ứng dụng năng lượng xanh để tiến tới mục tiêu giảm phát thải khí nhà kính, chống biến đối khí hậu đang là xu hướng của toàn cầu.

Ngay sau Hội nghị COP26, Việt Nam đã có những động thái tích cực về mục tiêu giảm phát thải và ứng phó với biến đổi khí hậu. Chính phủ Việt Nam đã ban hành kế hoạch hành động quốc gia về tăng trưởng xanh giai đoạn 2021-2030; Chiến lược quốc gia về biến đổi khí hậu giai đoạn đến năm 2050, đồng thời, đưa ra một lộ trình tổng thể nhằm hiện thực hóa các cam kết bằng việc xây dựng hành lang pháp lý, thúc đẩy và hỗ trợ cộng đồng doanh nghiệp, các ngành, các địa phương cùng có trách nhiệm thực hiện mục tiêu giảm phát thải. Chính phủ cũng đã ban hành Quyết định số 896/QĐ-TTg về “Phê duyệt chiến lược quốc gia về biến đổi khí hậu giai đoạn đến năm 2050” đã đề ra kế hoạch giảm phát thải khí nhà kính theo từng lĩnh vực.

Phó Chủ tịch VCCI cho biết, Quy hoạch điện VIII được ban hành mới đây, cũng đã thống nhất chủ trương chiến lược phát triển cơ cấu nguồn điện theo đúng tinh thần Nghị quyết số 55 – NQ/TW của Bộ Chính trị về định hướng Chiến lược phát triển năng lượng quốc gia của Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045, trong đó có ưu tiên phát triển điện mặt trời mái nhà, điện mặt trời tự sản, tự tiêu.

Quy hoạch điện VIII cũng đặt ra định hướng đến năm 2050 tỷ lệ năng lượng tái tạo lên đến 67,5-71,5% sản lượng điện sản xuất.

Ông Nguyễn Văn Vy, Phó chủ tịch Hiệp hội Năng lượng Việt Nam cho biết, có ba khía cạnh chính đặc trưng và làm nền tảng cho quá trình chuyển đổi: đó là hiệu quả năng lượng, tăng trưởng năng lượng tái tạo và điện khí hóa.

Hiệu quả năng lượng cho phép tăng trưởng kinh tế với đầu vào năng lượng thấp hơn. Trong 15 năm qua, tốc độ tăng nhu cầu năng lượng trung bình của Việt Nam là 8,6%, cao gấp 1,36 lần tốc độ tăng GDP là 6,3%. Trong những thập kỷ tới, những cải tiến và chính sách về hiệu quả năng lượng sẽ giúp phá vỡ mối quan hệ này. Nhu cầu năng lượng sơ cấp sẽ bằng và tiến tới thấp hơn tốc độ tăng GDP.

Về tăng trưởng, năng lượng tái tạo sẽ nổi lên như một nguồn năng lượng phát triển nhanh nhất. Các nguồn năng lượng tái tạo chính là năng lượng sinh khối, thủy điện, đại dương, mặt trời và gió. Trong số này, năng lượng mặt trời và năng lượng gió đang có tốc độ phát triển rất nhanh, trong khi các loại khác cũng đang được quan tâm phát triển. Sự tăng trưởng nhanh nhất trong năng lượng tái tạo chủ yếu trong ngành điện. Từ công suất không đáng kể trước năm 2017, đến nay hệ thống điện Việt Nam đã có trên 16.500 MW công suất điện mặt trời (trong đó 50% là điện mặt trời mái nhà) và trên 4.500 MW công suất điện gió, bằng 30% tổng công suất nguồn điện của hệ thống điện quốc gia.

Cần giải pháp an toàn hệ thống điện

Theo ông Vy, sự chuyển đổi năng lượng Việt Nam được đặc trưng chủ yếu bởi sự tăng trưởng nhanh chóng của năng lượng tái tạo, đặc biệt là năng lượng mặt trời và gió. Dầu, khí đốt và than đá sẽ bị ảnh hưởng khác nhau bởi quá trình chuyển đổi năng lượng vì chúng có những đặc điểm riêng biệt và được sử dụng trong nhiều lĩnh vực khác nhau.

Các nguồn điện linh hoạt trong hệ thống điện (thủy điện, tuabin khí hỗn hợp sử dụng khí đốt) hiện chiếm trên 40% tổng công suất các nguồn điện của hệ thống, nên sự thay đổi của các nguồn điện mặt trời và điện gió chưa ảnh hưởng nhiều đến an toàn vận hành trong hệ thống. Tuy nhiên, khi tỷ trọng các nguồn năng lượng tái tạo biến đổi chiếm tỷ trọng cao, cần thực hiện các giải pháp để bảo đảm an toàn, linh hoạt trong hệ thống điện.

Phó chủ tịch Hiệp hội Năng lượng Việt Nam cho rằng, các giải pháp chủ yếu cần chú trọng bao gồm: nâng cao độ chính xác của công tác dự báo thời tiết để giảm sự không chắc chắn của các nguồn năng lượng tái tạo biến đổi. Phát triển các nguồn điện linh hoạt để thích ứng với sự biến đổi: thủy điện, thủy điện tích năng, các nguồn điện nhỏ đấu nối với lưới điện phân phối sử dụng dầu.

Bên cạnh đó, thực hiện liên kết lưới điện với các nước trong khu vực; phát triển hệ thống lưu trữ năng lượng quy mô lớn, đầu tư phát triển và cải tạo hệ thống lưới truyền tải. Phân cấp cho các đơn vị điện lực tại các địa phương quản lý vận hành các nguồn điện đấu nối với lưới điện phân phối, thực hiện tối ưu hóa vận hành hệ thống phân phối với các nguồn năng lượng phân tán. Phát triển hệ thống lưu trữ năng lượng trong các nhà máy điện gió, điện mặt trời và tại các hộ gia đình có nguồn điện tái tạo. Phát triển lưới điện thông minh nhằm tăng cường quản lý phía cầu và kết hợp sử dụng tối ưu nguồn năng lượng tái tạo trong hệ thống.

“Với việc thực hiện tốt các giải pháp trên, đảm bảo hệ thống năng lượng Việt Nam sẽ thực hiện chuyển đổi thành công, góp phần phát triển bền vững và hiệu quả hệ thống năng lượng, phù hợp với xu thế chuyển đổi năng lượng trên thế giới” – ông Nguyễn Văn Vy nhận định.

DN mong muốn được sử dụng năng lượng xanh

Chiến lược phát triển năng lượng của Việt Nam xác định đảm bảo an ninh năng lượng quốc gia, trong đó có tăng cường độc lập năng lượng, ưu tiên phát triển nguồn năng lượng nội địa, hạn chế phụ thuộc vào nguồn năng lượng nhập khẩu là mục tiêu hàng đầu, nhằm giảm thiểu rủi ro từ các đường cung cấp năng lượng nhập khẩu dễ bị tổn thương và giá cả biến động. 

Theo Phó chủ tịch VCCI, thực tế hiện nay cho thấy, chỉ số ít doanh nghiệp xuất khẩu may mặc chọn phương án mua điện năng lượng tái tạo từ hệ thống điện mặt trời mái nhà của các Quỹ đầu tư nước ngoài. Với các ngành sản xuất còn rất nhiều lĩnh vực đang mong muốn được sử dụng năng lượng xanh để tiết kiệm chi phí hoạt động, vận hành nhà máy và thực hiện chứng chỉ xanh.

Đáng chú ý, theo ông Phòng, hiện tại vẫn chưa có quy định, hướng dẫn đầu tư, lắp đặt cụ thể rõ ràng cho mô hình tự dùng, các doanh nghiệp sản xuất còn lúng túng chưa chủ động được việc đầu tư và phát triển, chưa dám đầu tư lắp đặt. Do đó, cần gói giải pháp tổng thể từ phía chính quyền, doanh nghiệp…để giải quyết hiệu quả vấn đề này.

Cần chuẩn hóa để có tiêu chuẩn thống nhất trên cả nước Ông Vũ Đức Giang, Chủ tịch Hiệp hội Dệt may Việt Nam Ngành dệt may hiện nay có khoảng gần 3 triệu lao động, trong quý I/2023 các nhà máy xuất khẩu khoảng 12 tỷ USD. Ngành dệt may đã tiếp cận với năng lượng xanh, năng lượng tái tạo từ điện áp mái, điện mặt trời từ rất sớm. Việc tiếp cận với năng lượng tái tạo đem đến nhiều lợi ích cho cả các bên, nhất là những lĩnh vực có sự tiêu thụ lớn…  Việc quy hoạch Điện VIII được phê duyệt là rất tốt, nhưng chi tiết về quản lý cần được chuẩn hóa để có một tiêu chuẩn thống nhất trên cả nước, đặc biệt là tấm pin năng lượng có sự thống nhất, giống nhau và đảm bảo an toàn cho người lắp đặt các tấm pin mặt trời này. Cùng với đó, các nhà làm thương mại, các nhà phát triển năng lượng mặt trời, điện áp mái cũng cần phải có tầm nhìn, đưa ra các khả năng an toàn trong lắp đặt và sử dụng, để đem lại hiệu quả cho người dùng. Các cơ quan quản lý cũng cần tính đến phương án đưa phần điện dư thừa lên hệ thống lưới điện để tạo ra nguồn thu cho doanh nghiệp thực hiện lắp đặt năng lượng tái tạo, năng lượng xanh, từ đó tạo ra nguồn thu đóng góp vào việc giảm chi phí giá thành, tăng tính cạnh tranh cho các sản phẩm của doanh nghiệp. Để khuyến khích doanh nghiệp thực hiện thì cần có các cơ chế cụ thể để thu hút việc đầu tư, đảm bảo hài hòa lợi ích cho các doanh nghiệp. Còn các nhà phát triển điện mái, điện mặt trời, cần tính đến phương án xử lý nhanh khi lắp đặt, sử dụng… Khi bước vào luật chơi toàn cầu, với các yếu tố đã đề ra thì phát triển xanh là yếu tố then chốt để đem đến sự phát triển bền vững. Sớm có cơ chế để doanh nghiệp nhanh chóng đầu tư và lắp đặt Ông Nguyễn Hoài Nam, Phó Tổng Thư ký Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu Thủy sản Việt Nam (VASEP)  Điện áp mái là vấn đề cấp thiết đối với cộng đồng doanh nghiệp. Vấn đề này không chỉ nằm trong lộ trình mà Chính phủ cam kết, cũng như yêu cầu về giảm phát thải, sản xuất xanh, mà còn liên quan đến vấn đề chi phí. Ngoài ra, thực hiện được các tiêu chí này chúng ta sẽ được các điểm cộng, đặc biệt là nhiều điểm cộng hơn trong thương mại với các nước. Với ngành hàng thủy sản, hiện có gần 900 nhà máy trên toàn quốc có quy mô công nghiệp, trong đó hầu hết là đông lạnh. Những vấn đề quan trọng nhất bao gồm việc cấp đông – đưa nhiệt độ xuống -40 độ để bảo quản sản phẩm. Hai là ngành trữ đông (kho lạnh), với hầu hết các kho lạnh đều sử dụng điện 380V. Do đó nhu cầu năng lượng rất lớn, trong khi chúng tôi phải thực hiện nhiều cam kết với khách hàng về môi trường. Chính vì vậy, câu chuyện điện áp mái với doanh nghiệp VASEP là rất cấp thiết.  Do đó, với Quy hoạch Điện 8, chúng tôi mong muốn Chính phủ nhanh chóng ban hành về mặt cơ chế, hướng dẫn để đầu tư, đáp ứng được trách nhiệm môi trường từ các nước nhập hàng đang yêu cầu; thực hiện đúng lộ trình tăng trưởng xanh, phát triển xanh và kinh tế tuần hoàn, hay giải quyết chi phí năng lượng. Đồng thời, các cơ quan chức năng như Bộ Công Thương có thể nhanh chóng hỗ trợ về cơ chế để doanh nghiệp nhanh chóng đầu tư và lắp đặt điện mặt trời áp mái được đấu nối và có lắp đặt thiết bị chống phát ngược. Chính phủ sớm có cơ chế mới về lắp đặt điện mặt trời áp mái để các công ty chuyên về lĩnh vực này có thể áp dụng và giúp các doanh nghiệp ngành chúng tôi lắp đặt đầu tư. Rà soát lại các quy định để hướng dẫn cụ thể Ông Trần Thanh Bình, Phó Trưởng ban Kinh doanh, Tập đoàn EVN  Điện mặt trời mái nhà là một lĩnh vực rất có lợi cho chủ đầu tư, cho doanh nghiệp, người dân cũng như cả hệ thống điện. Đặc điểm của nó là nguồn phân tán sản xuất điện tại chỗ, không tốn nhiều chi phí truyền tải. Ngoài ra nó còn giúp tận dụng nguồn lực xã hội hóa. Tuy nhiên, thời gian qua, chúng ta gặp nhiều vấn đề, bởi đây là một lĩnh vực mới mà trong ngắn hạn chúng ta đã phát triển rất nhanh, trong đó có cơ chế khuyến khích bằng giá cố định, nên đã thu hút được rất nhiều nhà đầu tư. Tuy vậy, ngoài các nhà đầu tư chuyên nghiệp hiểu biết rất sâu về vấn đề, thì còn có một số nhà đầu tư theo tâm lý đám đông trong khi chưa chắc đã hiểu hết về quy định pháp luật liên quan. Nhiều nhà đầu tư chỉ nghĩ đơn giản là họ có sẵn mái nhà, họ mua pin lắp lên nhưng không nghĩ đến vấn đề phòng cháy chữa cháy (PCCC), môi trường, hay thủ tục, giấy phép hoạt động điện lực... Chính vì việc không nắm hết các quy định quản lý nên đã nảy sinh một số vấn đề phức tạp, như vi phạm đất đai, PCCC, an toàn công trình xây dựng… Bên cạnh đó, một số cơ chế tiêu chuẩn liên quan chưa kịp xây dựng, ban hành cụ thể nên dẫn tới chồng chéo, khiến một số chủ đầu tư không hiểu hết và không tuân thủ. Do đó, cần phải rà soát lại các quy định đó để hướng dẫn cụ thể. Cần sự ổn định để nhà đầu tư yên tâm thực hiện dự án Ông Nguyễn Hải Anh, Phó tổng Giám đốc Công ty CP Shinec, Chủ đầu tư KCN Sinh thái Nam Cầu Kiền Khu công nghiệp Nam Cầu Kiền là khu công nghiệp do Việt Nam đầu tư, về nguồn vốn thì thấp hơn so với các khu công nghiệp từ nguồn vốn FDI đầu tư nhưng đây là khu công nghiệp sinh thái nên năng lượng xanh luôn được chú trọng. Các nhà đầu tư tại khu công nghiệp cũng rất quan tâm đến điện áp mái. Quy hoạch Điện VIII vừa mới ra đời đem đến nhiều tín hiệu tích cực, thế nhưng, các quy chế, định nghĩa khiến doanh nghiệp không khỏi băn khoăn về định nghĩa “tự sản tự tiêu”, quy trình xin phép … Vì vậy, rất mong các cơ quan quản lý cần sớm có những hướng dẫn rõ ràng, những cơ chế cụ thể để các nhà đầu tư có thể xây dựng kế hoạch phát triển. Về báo cáo nghiên cứu khả thi hoặc đánh giá tác động môi trường, trong thực tế, các dự án điện mặt trời mái nhà có quy mô nhỏ, được lắp đặt trên mái các công trình nhà xưởng đã được hình thành trong phạm vi khu công nghiệp. Theo Luật Bảo vệ Môi trường hiện hành, điện mặt trời mái nhà cũng không thuộc bất kỳ phân loại nhóm nào có nguy cơ tác động xấu đến môi trường theo quy định chung về danh mục loại hình sản xuất, kinh doanh, dịch vụ có nguy cơ gây ô nhiễm môi trường. Do đó, yêu cầu lập lại điện mặt trời toàn khu đối với khu công nghiệp chỉ vì có hoạt động phát điện từ các hệ thống điện mặt trời mái nhà là chưa phù hợp. Về tính ổn định của chính sách, việc đầu tư cho năng lượng tái tạo có thời gian thu hồi vốn dài, vì vậy, doanh nghiệp mong muốn cần có những cơ chế, chính sách cụ thể, tránh việc phát triển ồ ạt. Đồng thời, cần sớm hoàn thiện cơ chế bán điện trực tiếp bởi đây là vấn đề ảnh hưởng trực tiếp đến nhà đầu tư. Không có sự ổn định, nhà đầu tư không dám thực hiện các dự án.

Quỳnh Chi (Vietnam Business Forum)