Cơ hội cho phát triển kinh tế và năng lượng xanh nhờ chuyển đổi sang xe điện

Việt Nam đã đặt ra mục tiêu đầy tham vọng nhằm khử các-bon trong nền kinh tế vào năm 2050. Sau cam kết về phát thải ròng bằng không của Thủ tướng Chính phủ Việt Nam tại hội nghị về Biến đổi Khí hậu của Liên hiệp Quốc tại Glasgow vào tháng 11/2021 (COP26), các kế hoạch về khử các-bon trong lĩnh vực giao thông vận tải đã được triển khai xây dựng và ban hành.

Giảm nguồn phát thải khí nhà kính

Năng lượng là nguồn phát thải khí nhà kính lớn nhất, trong đó giao thông vận tải là lĩnh vực chính làm gia tăng mức đóng góp này. Nếu không khử các-bon, tỷ lệ này sẽ còn tiếp tục tăng lên do tỷ lệ sử dụng xe hơi đang gia tăng nhanh chóng. Theo một báo cáo của Ngân hàng thế giới về chuyển đổi xe điện, lĩnh vực giao thông vận tải của Việt Nam xả ra khoảng 32,9 triệu tấn khí thải tương đương các-bon đi-ô-xit (MtCO2eq) trong năm 2021, tương đương 7,2% lượng khí thải nhà kính của toàn bộ nền kinh tế, trong đó phần lớn là do giao thông đường bộ. Mặc dù sở hữu xe hơi vẫn là điều xa xỉ đối với hầu hết người dân Việt Nam hiện nay, nhưng sự phát triển của tầng lớp trung lưu đã và đang làm tăng doanh số xe hơi với tốc độ tăng trưởng kép bình quân lên đến 15% trong giai đoạn 2010–2022, thuộc dạng cao nhất trong khu vực. Việt Nam đang ở vị thế vững chắc để hưởng lợi trong giai đoạn bắt đầu  chuyển sang sử dụng nhiều xe hơi và bước nhảy vọt về chuyển đổi từ xe hơi truyền thống sang xe điện (EV).

Quá trình chuyển đổi sang sử dụng xe điện ở Việt Nam đòi hỏi phân khúc xe hai bánh (2W) cũng phải chuyển sang xe điện hai bánh (E2W) trong điều kiện xe hai bánh vẫn là lựa chọn chính về phương tiện đi lại đến năm 2035. Trong năm 2022, số lượng đăng ký xe hai bánh ở Việt Nam đạt 72,16 triệu xe (tương đương 94% tổng số phương tiện đăng ký). Con số này cho thấy tỷ lệ sử dụng phương tiện cơ giới ở mức 518 xe hai bánh trên 1.000 dân - khác biệt hoàn toàn với tỷ lệ sử dụng xe hơi ở mức 22 xe trên 1.000 dân. Tỷ lệ hấp thụ xe hai bánh chạy điện (E-2W - xe điện hai bánh) sẽ dẫn dắt quá trình chuyển đổi sang xe điện như đã và đang diễn ra kể từ năm 2014.

Quá trình chuyển sang sử dụng xe điện cũng cho thấy những cơ hội lớn cho phát triển kinh tế. Để đạt mục tiêu về tỷ lệ hấp thụ xe điện (EV), doanh số bán của Việt Nam cần tăng từ 500.000 xe trong năm 2022 lên khoảng 1,5 triệu xe vào năm 2030, và 7,3 triệu vào năm 2050. Cộng dồn lại, số liệu trên cho thấy nhu cầu thị trường về xe điện các loại lên đến trên 7 triệu xe trong giai đoạn 2024-2030, và 71 triệu xe trong giai đoạn 2031-2050. Sự phát triển của thị trường xe điện dự kiến sẽ góp phần vào sự phát triển của toàn bộ chuỗi giá trị xe điện, bao gồm sản xuất xe, pin điện và hạ tầng sạc. Nhu cầu trong các lĩnh vực bảo trì và tái chế xe điện cũng sẽ tăng lên, mở ra thị trường cho lao động lành nghề. Chuyển đổi sang xe điện dự kiến sẽ tạo thêm đến 6,5 triệu việc làm mới trong toàn bộ chuỗi giá trị xe điện, tính cộng dồn đến năm 2050, trong đó có 61% ở lĩnh vực hạ tầng sạc xe điện.

Nỗ lực chuẩn bị về cơ sở hạ tầng

Quyết định số 876/QĐ-TTg về chuyển đổi xanh trong lĩnh vực giao thông đường bộ đã đề ra các chỉ tiêu về chuyển đổi sang sử dụng phương tiện giao thông chạy bằng điện (xe điện) – bao gồm phấn đấu đạt 50% phương tiện giao thông đô thị và 100% xe buýt và ta-xi nội đô sử dụng điện hoặc năng lượng xanh vào năm 2030, hướng tới áp dụng 100% cho các phương tiện giao thông đường bộ vào năm 2050.

Để đẩy nhanh việc áp dụng chuyển đổi sang xe điện, theo báo cáo của WB, Việt Nam cần thiết lập cơ quan quản lý nhà nước liên bộ nhằm chỉ đạo về giao thông vận tải điện trong toàn bộ hệ sinh thái xe điện trong suốt giai đoạn chuyển đổi. Khuyến khích chuyển đổi tất cả các loại xe sang xe điện thông qua xử lý những vấn đề còn bất cập, đồng thời tạo cơ chế khuyến khích trong tương lai, bao gồm thông qua phát triển hạ tầng sạc.

Đặc biệt, theo WB, Việt Nam cần chuẩn bị cho ngành điện có thể ứng phó với tác động của nhu cầu sạc xe điện trong thời gian tới qua việc tích hợp tác động dự báo về nhu cầu sạc xe điện lên hệ thống điện vào nội dung cập nhật cho quy hoạch phát triển điện lực thời gian tới; nâng mức đầu tư các nguồn sản xuất điện cung ứng theo quy hoạch qua lồng ghép nhu cầu sạc xe điện vào quy hoạch; nâng đầu tư cho công suất lưới truyền tải và phân phối điện. Bên cạnh đó, cần khuyến khích sạc thông minh qua ban hành giá điện khác biệt, khuyến khích lắp đặt các trụ sạc thông minh để sạc ngoài giờ cao điểm và khuyến khích phát triển điện mặt trời áp mái sau đồng hồ đo điện ở các trạm sạc công cộng.

Điều quan trọng chính là cần thúc đẩy chuyển đổi phương thức trong nhu cầu giao thông, chuyển từ sử dụng xe cá nhân sang sử dụng phương tiện vận tải hành khách công cộng và chuyển từ sử dụng xe khách thương mại liên tỉnh sang sử dụng đường sắt; và chuyển từ sử dụng xe tải sang sử dụng giao thông đường sắt và đường thủy đối với vận tải hàng hóa liên tỉnh…

Quỳnh Chi (Vietnam Business Forum)