Điện mặt trời mái nhà: Giải pháp tiết kiệm chi phí và xanh hóa sản xuất

Trong bối cảnh chi phí năng lượng liên tục leo thang, biến đổi khí hậu ngày càng gay gắt và yêu cầu giảm phát thải carbon trở thành điều kiện bắt buộc trong chuỗi cung ứng toàn cầu, hệ thống điện mặt trời mái nhà (ĐMTMN) đang nổi lên như một giải pháp chiến lược, tiết kiệm chi phí sản xuất và thực hiện xanh hóa sản xuất cho các doanh nghiệp trong khu công nghiệp (KCN). 

Nhanh chóng bổ sung nguồn năng lượng tái tạo

Tại Diễn đàn “Thúc đẩy năng lượng xanh trong KCN: Giải pháp cho doanh nghiệp triển khai hiệu quả” do Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) chỉ đạo, Tạp chí Diễn đàn Doanh nghiệp phối hợp với Viện Nghiên cứu ứng dụng Năng lượng thông minh (iSEAR) cùng các cơ quan liên quan tổ chức vừa qua, ông Hoàng Quang Phòng, Phó Chủ tịch VCCI cho biết, năm 2025, Việt Nam đặt mục tiêu tăng trưởng kinh tế phấn đấu đạt trên mức 8% và tăng trưởng trên hai con số từ năm 2026. Điều này đòi hỏi điện năng sẽ tăng trưởng gấp 1,5 lần (tương ứng mỗi năm cần bổ sung từ 8.000 – 10.000 MW). Đây là thách thức lớn, đòi hỏi cần có giải pháp nhanh chóng phát triển nguồn điện, nhất là các nguồn năng lượng phân tán, có yếu tố bổ sung nhanh như nguồn ĐMTMN.

Để đảm bảo an ninh năng lượng quốc gia, Việt Nam đã triển khai một loạt chính sách và kế hoạch chiến lược, trong đó nổi bật nhất là việc điều chỉnh Quy hoạch điện VIII. Quy hoạch điện VIII điều chỉnh đã nâng tổng công suất nguồn điện lên khoảng 183–236 GW (Gigawatt) vào năm 2030, nhằm đáp ứng nhu cầu điện ngày càng tăng của nền kinh tế đang phát triển nhanh chóng.

Quy hoạch điện VIII đã ưu tiên và có chính sách đột phá để thúc đẩy phát triển ĐMTMN của người dân và mái công trình xây dựng, nhất là các khu vực có nguy cơ thiếu điện như miền Bắc và điện mặt trời tự sản, tự tiêu. Từ nay đến năm 2030, công suất các nguồn điện loại hình này ước tính tăng thêm 2.600 MW. Loại hình nguồn điện này được ưu tiên phát triển không giới hạn công suất, với điều kiện giá thành hợp lý và tận dụng lưới điện sẵn có, không phải nâng cấp. Đáng chú ý điện mặt trời (gồm điện mặt trời áp mái tập trung và điện mặt trời áp mái) điều chỉnh tương ứng tăng lên 46.459-73.416 MW (chiếm 25,3-31,1%), tăng lên từ 25.867-52.825 MW,…

Về chính sách, đến tháng 3/2025, Chính phủ đã ban hành một loạt các cơ chế chính sách như Nghị định số 57/2025 - Quy định về cơ chế mua bán điện trực tiếp giữa đơn vị phát điện năng lượng tái tạo với khách hàng sử dụng điện lớn, Nghị định số 58/2025 - quy định chi tiết Luật Điện lực về phát triển điện năng lượng tái tạo, điện năng lượng mới…

Các chính sách này đã tạo hành lang pháp lý vững chắc cho kế hoạch thực hiện xanh hóa, chuyển dịch sang sử dụng năng lượng sạch của doanh nghiệp; góp phần không nhỏ giúp doanh nghiệp chủ động và mạnh dạn hơn trong lộ trình thực hiện chiến lược phát triển xanh và bền vững.

Đối với các KCN, theo ông Nguyễn Ngọc Trung, Phó vụ trưởng Vụ kinh tế ngành- Ban chính sách, chiến lược Trung ương, hiện Việt Nam có khoảng 419 KCN đã được thành lập, trong đó 381 khu đang hoạt động, có khoảng 900 cụm công nghiệp được quy hoạch, trong đó 700 cụm đã đi vào hoạt động, có khoảng trên 40.000 doanh nghiệp đang hoạt động tại các khu, cụm công nghiệp. Với lợi thế diện tích mái nhà xưởng rộng lớn và nhu cầu tiêu thụ điện cao tập trung, tiềm năng khai thác điện mặt trời áp mái tại các khu, cụm công nghiệp là rất lớn. Một số ước tính cho rằng, tiềm năng kỹ thuật có thể lên tới trên 12-20 GWpeak, tương đương công suất của khoảng trên 10 nhà máy nhiệt điện than cỡ lớn - đây một nguồn điện xanh khổng lồ ngay trong lòng các KCN có thể tự sản xuất, tự tiêu thụ…

Cần nhanh chóng ban hành thông tư, văn bản hướng dẫn chi tiết

Theo ông Hoàng Quang Phòng, mặc dù chủ trương của Đảng, Chính phủ đã rõ nhưng đến nay, doanh nghiệp trong KCN vẫn gặp khó khăn khi đầu tư, lắp đặt hệ thống điện mặt trời mái nhà do chưa có quy định cụ thể. Các thủ tục, văn bản hướng dẫn từ các Bộ, ngành chưa được rõ ràng, nhất quán. Doanh nghiệp muốn lắp đặt, sử dụng điện mặt trời mái nhà còn loay hoay chưa biết áp dụng theo quy định nào.

Quy hoạch điện VIII điều chỉnh đã có những thay đổi đáng chú ý về công suất, cấu trúc nguồn điện và định hướng khai thác năng lượng tái tạo, nhằm phục vụ mục tiêu tăng trưởng kinh tế. Tuy nhiên hiện tại, doanh nghiệp trong khu công nghiệp vẫn chưa mặn mà khi đầu tư, lắp đặt điện mặt trời mái nhà, do sức hấp dẫn đầu tư về mô hình này chưa cao, khiến sự chuyển dịch năng lượng xanh còn ì ạch, chưa đạt như kỳ vọng. 

Bên cạnh đó, với các trường hợp mua bán điện trực tiếp theo cơ chế (DPPA) các cơ quan, tổ chức, vẫn gặp các vướng mắc khi thực hiện các thủ tục hành chính khác tại Sở Công Thương của tỉnh khi nộp hồ sơ xin đăng ký, phát triển dự án. Cụ thể như  giấy phép về chủ trương đầu tư và các hướng dẫn chưa rõ ràng nên doanh nghiệp chưa thể triển khai được.

Để tạo điều kiện cho doanh nghiệp triển khai năng lượng xanh nói chung và điện mặt trời áp mái tại các KCN nói riêng, được hiệu quả hơn, ông Nguyễn Ngọc Trung cho rằng, các bộ, ngành cần nhanh chóng ban hành thông tư, văn bản hướng dẫn chi tiết việc thực hiện Nghị định 57/2025/NĐ-CP và 58/2025/NĐ-CP. Đặc biệt, cần sớm có quy định, hướng dẫn rõ ràng về mô hình điện mặt trời mái nhà tự sản tự tiêu trong khu công nghiệp (ví dụ: định mức công suất được bán dư lên lưới, hợp đồng mua bán điện nội bộ giữa doanh nghiệp trong KCN, thủ tục đấu nối đơn giản hơn...). Khung pháp lý ổn định, minh bạch sẽ giúp doanh nghiệp yên tâm đầu tư dài hạn vào lĩnh vực này.

Bên cạnh đó, Nhà nước có thể xem xét các chính sách ưu đãi về thuế, tín dụng xanh để hỗ trợ doanh nghiệp lắp đặt hệ thống năng lượng tái tạo. Ví dụ, áp dụng miễn/giảm thuế nhập khẩu cho thiết bị năng lượng xanh; cho phép khấu hao nhanh tài sản là hệ thống điện mặt trời; hoặc thiết lập quỹ tín dụng xanh cho vay ưu đãi đối với dự án điện mái nhà. Đồng thời, khuyến khích mô hình hợp tác ESCO (các công ty dịch vụ năng lượng) – theo đó bên thứ ba đầu tư lắp đặt hệ thống, doanh nghiệp chỉ mua điện lại – giúp khắc phục bài toán vốn đầu tư ban đầu cho doanh nghiệp nhỏ.

Cùng với đó, các chủ đầu tư hạ tầng KCN cần phối hợp với ngành điện nâng cấp hệ thống lưới điện tại chỗ, lắp đặt các thiết bị đo đếm thông minh, trạm biến áp có dự phòng công suất, đảm bảo điều kiện kỹ thuật để tiếp nhận nguồn điện từ năng lượng tái tạo phân tán. Cùng với đó, xây dựng cơ chế vận hành lưới điện linh hoạt, an toàn, có dự phòng trong trường hợp ngừng cấp điện lưới hoặc sự cố, để vừa tận dụng được điện mặt trời, vừa không gây ảnh hưởng đến hoạt động chung.

Phát triển năng lượng xanh đòi hỏi sự chung tay của cả khu vực nhà nước và tư nhân. Chính phủ sẵn sàng đóng vai trò kiến tạo, hỗ trợ, nhưng sự tham gia của doanh nghiệp với tư cách nhà đầu tư và người sử dụng cuối cùng là quyết định thành công. Việt Nam cần mở rộng hợp tác với các đối tác phát triển, các tổ chức quốc tế để tranh thủ nguồn lực tài chính xanh, công nghệ tiên tiến và kinh nghiệm quản trị dự án. Việc kết hợp nguồn vốn ODA, vốn vay ưu đãi cùng vốn tư nhân trong nước sẽ giúp hình thành các dự án điện tái tạo quy mô lớn hơn, bài bản hơn, kể cả trong các KCN.

Ông Phan Duy Phú – Phó Trưởng phòng Thủy điện và năng lượng tái tạo, Cục Điện lực – Bộ Công Thương Các quy định đã đơn giản hóa và rõ ràng hơn Các quy định pháp luật mới đã điều chỉnh nhiều nội dung then chốt nhằm tháo gỡ vướng mắc cho các dự án điện mặt trời mái nhà (ĐMTMN). Đáng chú ý là việc cho phép các công trình xây dựng có mái nhà, không phân biệt chủ thể, được lắp đặt hệ thống điện mặt trời theo hình thức tự sản xuất – tự tiêu thụ nếu đáp ứng điều kiện kỹ thuật và pháp lý. Điều này mở rộng đáng kể phạm vi triển khai ĐMTMN, trong đó có các khu, cụm công nghiệp với tiềm năng mái nhà lớn, vốn là những “điểm nóng” tiêu thụ điện năng. Ngoài ra, theo quy định mới, hệ thống pin năng lượng mặt trời gắn trên mái nhà không được xem là công trình năng lượng theo quy định về xây dựng. Nhờ đó, quá trình đầu tư, lắp đặt ĐMTMN được đơn giản hóa đáng kể, không yêu cầu cấp phép xây dựng như trước, giúp giảm thời gian và chi phí thủ tục cho doanh nghiệp. Trình tự và hồ sơ phát triển hệ thống điện mặt trời tự sản xuất – tự tiêu thụ nay được quy định theo hướng đơn giản hóa, rõ ràng hơn, giảm bớt các bước thẩm định không cần thiết. Thay vì phải qua nhiều vòng tiền kiểm, chính sách mới chuyển trọng tâm sang khâu trung và hậu kiểm, với sự giám sát từ cơ quan chuyên ngành sau khi hệ thống được đưa vào vận hành. Theo Nghị định 58, các hệ thống ĐMTMN tự sản xuất – tự tiêu thụ được phép bán lượng điện dư không quá 20% sản lượng điện thực phát trong tháng. Đây là một tín hiệu tích cực giúp tăng tính hiệu quả kinh tế của mô hình, đặc biệt đối với các hộ gia đình hoặc doanh nghiệp có phụ tải dao động theo mùa hoặc theo giờ. Tuy nhiên, chính sách hiện tại mới chỉ cho phép EVN mua lượng điện dư này. Các doanh nghiệp điện lực khác (ngoài EVN) chưa được phép tham gia mua điện dư, do đó có thể phát sinh rào cản trong các khu công nghiệp sử dụng lưới điện phân phối bởi đơn vị mua buôn – bán lẻ không thuộc EVN. Ông Phan Công Tiến, Giám đốc Viện Nghiên cứu ứng dụng Năng lượng thông minh (ISEAR). Thúc đẩy phát triển nguồn điện phân tán tại khu vực địa phương các tỉnh thành Theo Nghị định 58, một trong điểm khó khả thi liên quan đến cơ chế mua bán điện trực tiếp thông qua lưới quốc gia là quy định bắt buộc các dự án có công suất từ 10 MW phải thực hiện chào giá trên thị trường điện giao ngay. Các nhà máy công suất nhỏ hơn 30Mw, thường chỉ đấu nối vào lưới phân phối 110 kV trở xuống và không đủ công suất để đưa lên lưới truyền tải 220 KV vì công suất bé lại cùng khu vực địa lý của người mua, vì vậy việc bắt buộc tham gia thị trường giao ngay là không hiệu quả kinh tế và gây khó cho các bên.  Bởi vậy, cần xem xét lại quy định này và cho phép các dự án dưới 30 MW, được mua bán điện theo hình thức thỏa thuận song phương giữa khách hàng và nhà cung cấp. Khi đó các bên sẽ chi trả các phí sử dụng lưới phân phối và dịch vụ qui định cho EVN mà không bắt buộc phải tham gia thị trường điện giao ngay, giúp giảm truyền tải đi xa gây tốn kém, tạo hiệu quả hơn cho người mua bán trực tiếp. Với những sự thay đổi này sẽ khuyến khích, thúc đẩy phát triển nguồn điện phân tán tại khu vực địa phương các tỉnh thành. Bên cạnh đó, đề nghị không hạn chế người mua và tỉ lệ mua bán điện trong khu công nghiệp để giải phóng tìm năng sử dựng năng lượng tái tạo trong khu công nghiệp như ngoài viêc EVN mua điện dư, cho phép các đơn vị trong khu công nghiệp mua điện  dư và không khống chế tỷ lệ mua điện dư trong nội bộ khu công nghiệp. Nếu ngành điện e ngại lưới điện yếu hạn chế việc bơm ngược dòng lên lưới thì nên chỉ xem xét việc hạn chế này ở đầu ra tại điểm đấu nối giữa lưới của KCN và điện lực. Ông Trương Văn Cẩm – Phó chủ tịch, Tổng thư ký Hiệp hội Dệt may Việt Nam Chuyển đổi năng lượng xanh giúp giảm chi phí và đáp ứng yêu cầu xanh cho xuất khẩu Các thị trường lớn đang đặt ra yêu cầu mới liên quan đến giảm phát thải khí nhà kính khiến áp lực tăng trưởng xanh và phát triển bền vững của các doanh nghiệp ngày càng lớn. Trước những thay đổi tác động đến hoạt động sản xuất kinh doanh, các doanh nghiệp trong ngành dệt may đang đẩy mạnh đa dạng hoá thị trường, tập trung khai thác các thị trường xuất khẩu mới và nâng cao năng lực, nguồn lực phát triển. Trong các nguồn lực, năng lượng xanh được doanh nghiệp rất quan tâm. Dệt may là một trong những ngành công nghiệp sử dụng năng lượng điện lớn nên việc chuyển đổi sử dụng năng lượng xanh, năng lượng tái tạo góp phần tiết kiệm chi phí lớn cho doanh nghiệp đồng thời đáp ứng yêu cầu xanh cho xuất khẩu. Lượng bức xạ ở khu vực miền Bắc không lớn như các tỉnh phía Nam nhưng qua thực tế từ các doanh nghiệp, việc lắp đặt điện mặt trời mái nhà vẫn mang lại hiệu quả kinh tế cao. Hiện nay, tại Nam Định, có khoảng 60% doanh nghiệp trong ngành dệt may đã lắp đặt hệ thống điện mặt trời mái nhà. Đã có nhiều giải pháp kịp thời tháo gỡ khó khăn vướng mắc cho các doanh nghiệp trong ngành dệt may, tuy nhiên, trong thời gian tới, chúng tôi mong muôn Chính phủ quan tâm hỗ trợ doanh nghiệp chuyển đổi xanh, chuyển đổi năng lượng xanh, cụ thể là hỗ trợ vốn, hỗ trợ thuế cho dự án xanh, đào tạo nguồn nhân lực… Ông Nguyễn Hoài Nam – Tổng Thư ký Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu Thủy sản (Vasep) Điểm cộng cho việc thương thảo hợp đồng Thuỷ sản là một trong những ngành xuất khẩu chủ lực của Việt Nam nên việc giảm tiêu thụ điện, tăng sử dụng năng lượng xanh đang được các doanh nghiệp thuỷ sản ưu tiên đầu tư, chuyển đổi hệ thống. Với quy mô khoảng 1.000 nhà máy thuỷ sản, dù quy mô lớn hay nhỏ đều phải thực hiện cấp đông nên chi phí năng lượng rất lớn. Theo thống kê, chi phí điện nằm trong top 4 các khoản chi phí lớn của doanh nghiệp thuỷ sản. Do đó, các doanh nghiệp đều mong muốn đầu tư hệ thống điện ổn định, tiết kiệm chi phí như điện mặt trời mái nhà. Qua thực tế, điện mặt trời mái nhà đã chứng minh mang lại hiệu quả kinh tế cho doanh nghiệp. Với hoạt động xuất khẩu, sử dụng điện mặt trời được các nhãn hàng lớn thế giới xem là điểm cộng trong thương thảo hợp đồng… Với hai văn bản được ban hành là Nghị định 57 và Nghị định 58, chúng tôi mong muốn Bộ Công Thương quan tâm hướng dẫn cụ thể một số nội dung như áp giá trần, giới hạn công suất hệ thống xây dựng và có văn bản hướng dẫn thực hiện để các ngành được hưởng lợi.

Quỳnh Chi  (Vietnam Business Forum)