Nhiều quy định pháp lý đang “trói buộc” doanh nghiệp

“Nhiều quy định về pháp luật hiện nay gây chồng chéo, mâu thuẫn hoặc không còn phù hợp với thực tiễn. Có những quy định đã phát sinh bất cập từ lâu, nhưng vẫn tồn tại suốt hơn một thập kỷ, gây ra hệ lụy lớn cho hoạt động đầu tư và vận hành doanh nghiệp”

Đây là chia sẻ của ông Đậu Anh Tuấn, Phó Tổng Thư ký, Trưởng Ban Pháp chế VCCI tại Hội thảo "Nhận diện khó khăn, vướng mắc do quy định pháp luật trong hoạt động sản xuất kinh doanh và kiến nghị”, do VCCI phối hợp với Bộ Tư pháp tổ chức vừa qua tại Hà Nội.

Hệ thống pháp luật kinh doanh thiếu minh bạch và chưa phù hợp thực tế

Theo ông Đậu Anh Tuấn, đã có nhiều đợt rà soát nhằm xử lý mâu thuẫn, chồng chéo giữa các luật về đầu tư, đất đai, xây dựng, môi trường, qua đó giúp giảm quy trình, tiết kiệm chi phí cho doanh nghiệp và xã hội. Tuy nhiên, vẫn phải nhìn nhận thẳng thắn rằng: Hệ thống pháp luật kinh doanh hiện nay vẫn còn phức tạp, thiếu minh bạch, thiếu đồng bộ và còn nhiều điểm chưa phù hợp thực tế.

Bà Nguyễn Thị Diệu Hồng - Ban pháp chế VCCI cho biết, VCCI đã chủ động thu thập ý kiến từ doanh nghiệp và nhận diện hơn 220 vướng mắc pháp lý cả về nội dung quy định lẫn quá trình thực thi. Những vướng mắc đến từ luật, nghị định, thông tư, trong đó nhiều nhất liên quan đến nghị định từ rất lâu, các quy định cứng nhắc làm tăng chi phí và hạn chế hoạt động kinh doanh. Các vướng mắc có cả trong các văn bản mới ban hành và phát sinh hiệu lực trong năm 2025. Trong đó, nổi bật là thủ tục hành chính không rõ ràng, cụ thể, không có quy định hướng dẫn; Hồ sơ vẫn theo hướng yêu cầu cung cấp tài liệu giấy- không phù hợp với yêu cầu chuyển đổi số hiện nay. Nhiều thủ tục không cần thiết, quy định chưa minh bạch, chưa phù hợp…

Ôg Đậu Anh Tuấn, Phó Tổng Thư ký, Trưởng Ban Pháp chế VCCI

Theo Hiệp hội Doanh nghiệp đầu tư nước ngoài (VAFIE), hiện nay, một số quốc gia phát triển (ví dụ như Nhật Bản) có các chương trình khuyến khích đầu tư, cung cấp hỗ trợ bằng tiền trực tiếp cho dự án đầu tư của doanh nghiệp trong nước, bao gồm cả dự án đầu tư của doanh nghiệp đó tại các nước khác như Việt Nam. Theo đó, tại Việt Nam, nhiều doanh nghiệp FDI được thành lập từ dự án đầu tư của doanh nghiệp nước ngoài cũng được hưởng trợ cấp trực tiếp từ nguồn vốn của Chính phủ nước đó. Tuy nhiên, theo quy định thuế TNDN hiện hành, các khoản hỗ trợ đầu tư sẽ được coi là thu nhập khác và bị áp dụng mức thuế 20% (không được hưởng ưu đãi thuế). Việc áp dụng mức thuế trên đối với khoản hỗ trợ từ Chính phủ nước ngoài làm tăng chi phí cho nhà đầu tư và giảm hiệu quả của các khoản hỗ trợ trên, do đó làm giảm tính hấp dẫn trong môi trường đầu tư của Việt Nam.

Trong lĩnh vực thực phẩm, ông Nguyễn Hồng Uy – Trưởng nhóm kỹ thuật Tiểu ban thực phẩm và dinh dưỡng của EuroCham cho rằng, nhiều thủ tục hành chính từ dự thảo sửa đổi Nghị định 15/2018/NĐ-CP gây khó khăn cho DN. Ví dụ như hồ sơ đăng ký sản phẩm tăng từ 7 mục lên tới 41 mục (tăng gần 600%) với nhiều yêu cầu bất hợp lý như mô tả quy trình sản xuất, loại máy móc, thông số kỹ thuật… dễ dẫn tới nguy cơ lộ bí mật kỹ thuật.

Bên cạnh đó, thời gian thực hiện thủ tục kéo dài. Thời gian thẩm định hồ sơ đăng ký tăng gần 1400% (từ 7 ngày lên 90 ngày); - tự công bố: từ 1 lên 21 ngày, tăng 2100%, chỉ để đăng tải lên hệ thống, sau đó mới lên kế hoạch rà soát; - thời gian kiểm tra hàng hóa nhập khẩu: 3 & 7 ngày lên 7 & 15 ngày, tăng hơn 200%.

Những quy định trên chưa đúng với tinh thần các NQ 66 và 68 của Bộ Chính trị về “tháo gỡ những điểm nghẽn do quy định pháp luật”; “ thực hiện chuyển mạnh từ tiền kiểm sang hậu kiểm gắn với tăng cường kiểm tra, giám sát, “cắt giảm ít nhất 30% thời gian xử lý thủ tục hành chính, ít nhất 30% chi phí tuân thủ pháp luật”…

Ông Nguyễn Hồng Chung - Phó Chủ tịch kiêm Tổng Thư ký Liên chi hội tài chính khu công nghiệp Việt Nam cho rằng, mặc dù quy trình cấp phép đầu tư tại khu công nghiệp đã có nhiều cải tiến, song vẫn tồn tại những điểm nghẽn, đặc biệt là sự chồng chéo và thời gian xử lý kéo dài của một số thủ tục quan trọng, gây khó khăn đáng kể cho các nhà đầu tư. Đó là sự chồng chéo và thiếu nhất quán giữa các luật: Luật Đầu tư, Luật Đất đai, Luật Xây dựng, Luật Bảo vệ môi trường. Đây là những đạo luật cốt lõi chi phối toàn bộ vòng đời của một dự án đầu tư. Tuy nhiên, các quy định về trình tự, thủ tục, thẩm quyền giữa chúng còn chưa thực sự đồng bộ và liên thông.

Bên cạnh đó, thời gian xử lý thủ tục kéo dài và thiếu minh bạch, ví dụ như thủ tục tiếp cận đất đai, đây luôn là một trong những rào cản lớn nhất đối với nhà đầu tư. Từ khâu chấp thuận chủ trương đầu tư, phê duyệt quy hoạch, đến công tác bồi thường, giải phóng mặt bằng, xác định giá đất, giao đất, cho thuê đất, cấp Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất... mỗi bước đều tiềm ẩn nguy cơ kéo dài thời gian. Đặc biệt, việc xác định giá đất cụ thể theo phương pháp thẩm định còn thiếu rõ ràng, thường xuyên chậm trễ, dẫn đến việc nhà đầu tư không thể sớm hoàn tất nghĩa vụ tài chính về đất đai để triển khai các bước tiếp theo của dự án.

Hoàn thiện và đồng bộ hóa hệ thống pháp luật

Để tháo gỡ những vướng mắc và tiếp tục cải thiện môi trường đầu tư kinh doanh, theo ông Nguyễn Hồng Chung, VN cần hoàn thiện và đồng bộ hóa hệ thống pháp luật, khẩn trương rà soát, sửa đổi, bổ sung các luật, nghị định, thông tư có liên quan để đảm bảo tính thống nhất, đồng bộ và minh bạch, đặc biệt là sự hài hòa giữa Luật Đầu tư, Luật Đất đai, Luật Xây dựng và Luật Bảo vệ môi trường. Mục tiêu là tạo ra một quy trình liên thông, rút ngắn tối đa thời gian cho nhà đầu tư.  Ban hành các văn bản hướng dẫn chi tiết, dễ hiểu, tránh các quy định chung chung, dễ gây tranh cãi trong thực tiễn áp dụng.

Đồng thời, cần nghiên cứu và xây dựng một nền tảng cơ sở dữ liệu pháp lý quốc gia tập trung, dễ dàng tra cứu, cập nhật thường xuyên các quy định pháp luật liên quan đến đầu tư, kinh doanh để doanh nghiệp có thể tiếp cận thông tin một cách thuận tiện và chính xác nhất. Tiếp tục cắt giảm các thủ tục hành chính không cần thiết, đặc biệt là rút ngắn thời gian xử lý hồ sơ liên quan đến đất đai và xây dựng. Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin, số hóa toàn bộ quy trình tiếp nhận và xử lý hồ sơ để tăng cường minh bạch, giảm thiểu sự tiếp xúc trực tiếp giữa doanh nghiệp và cán bộ công quyền….

Đặc biệt, cần rà soát và hoàn thiện chính sách thuế, hải quan, làm rõ hơn các quy định về điều kiện hưởng ưu đãi thuế, tránh cách hiểu khác nhau, đảm bảo tính ổn định và dự đoán được của chính sách để doanh nghiệp yên tâm đầu tư. Đơn giản hóa thủ tục hoàn thuế VAT, rút ngắn thời gian hoàn thuế để hỗ trợ doanh nghiệp về dòng tiền, đặc biệt là các dự án đầu tư lớn, giúp họ tái đầu tư và mở rộng sản xuất.

Theo Thứ trưởng Bộ Tư pháp Nguyễn Thanh Tú , những vướng mắc xuất phát từ chính quy định của pháp luật cần có quyết tâm và trọng tâm, trọng điểm để tháo gỡ. Một số phương án có thể xử lý tình trạng pháp luật kinh doanh còn chồng chéo, gồm: giải thích pháp luật, tập trung tuyên truyền, phổ biến, giải thích các quy định pháp luật liên quan; hướng dẫn áp dụng pháp luật, xây dựng các cơ chế, hướng dẫn cụ thể về việc áp dụng pháp luật;, sửa đổi, bổ sung văn bản quy phạm pháp luật, nghiên cứu, đề xuất sửa đổi, bổ sung các văn bản pháp luật để tháo gỡ vướng mắc; và ban hành Nghị quyết xử lý các vấn đề cấp bách.

Thứ trưởng Nguyễn Thanh Tú cũng cho biết, từ nay đến cuối năm, Bộ Tư pháp sẽ phối hợp đề xuất sửa đổi các luật quan trọng như Luật Đầu tư, Luật Đất đai, Luật Quy hoạch... để trình Quốc hội vào kỳ họp tháng 10/2025. Đối với các vấn đề cấp bách, có thể áp dụng cơ chế đặc biệt thông qua Nghị quyết của Chính phủ.

Anh Mai (Vietnam Business Forum)