Công nghiệp hỗ trợ: Từ “phụ trợ” trở thành lựa chọn chiến lược của nền kinh tế

Không còn “đứng sau” các ngành sản xuất, công nghiệp hỗ trợ đang được xác định là nền tảng để Việt Nam tiến tới tự chủ công nghiệp. Nhưng để đi từ chủ trương đến thực tiễn, cả chính sách và doanh nghiệp đều cần bước qua nhiều rào cản về công nghệ, vốn, nhân lực và khả năng thực thi.

Việt Nam đã có hơn 6.000 doanh nghiệp tham gia chuỗi cung ứng

Từ chính sách định hướng đến cơ hội cho doanh nghiệp

Sau gần một thập kỷ triển khai Chương trình Phát triển công nghiệp hỗ trợ (2016 -2025), Việt Nam đã có hơn 6.000 doanh nghiệp tham gia chuỗi cung ứng, gấp hàng chục lần so với thời điểm khởi đầu chỉ có vài trăm doanh nghiệp. Đây là bước tiến đủ lớn để khẳng định công nghiệp hỗ trợ không còn đơn thuần là ngành “phụ trợ” mà đang trở thành lĩnh vực chiến lược trong quy hoạch công nghiệp quốc gia.

Chính sách là điểm mở đầu cho sự thay đổi. Quyết định 68/QĐ-TTg (năm 2017) tạo ra “đòn bẩy” đầu tiên giúp ngành này được gọi đúng tên – ngành công nghiệp nền tảng. Tiếp đó, dự thảo Luật Công nghiệp trọng điểm xác định công nghiệp hỗ trợ là một trong 5 ngành ưu tiên. Đáng chú ý, đề xuất thành lập Quỹ hỗ trợ tập trung (quy mô khoảng 1% GDP) nếu được thông qua sẽ giải quyết tình trạng doanh nghiệp phải “xin – gõ cửa nhiều nơi” để tiếp cận ưu đãi.

Không chỉ dừng ở cấp Trung ương, dòng chảy chính sách đang “lan” xuống địa phương. Bộ Công Thương định hướng giao thêm quyền cho các sở trong xác nhận ưu đãi, tư vấn công nghệ, kết nối cung – cầu. Thủ tục cũng được số hóa, cho phép doanh nghiệp nộp, xét duyệt, cấp chứng nhận online – giảm đáng kể chi phí thời gian và tiếp cận cơ chế.

Chính sách đã thay đổi, nhưng câu hỏi đặt ra là doanh nghiệp có đủ sức nắm bắt cơ hội này hay không?

Doanh nghiệp: Khát vọng lớn, thực lực chưa đồng đều

Tín hiệu tích cực là ngày càng nhiều doanh nghiệp Việt đã tham gia sâu hơn vào chuỗi giá trị toàn cầu. VinFast đạt tỷ lệ nội địa hóa hơn 60%. Thaco xây dựng hệ sinh thái sản xuất, thu hút hàng trăm doanh nghiệp phụ trợ tham gia. Hơn 300 doanh nghiệp Việt được Nhật Bản đưa vào Sách trắng JETRO 2024 – gấp ba lần so với năm 2011.

Tuy nhiên, vị thế mới cũng đi kèm áp lực. Theo bà Bùi Thị Hồng Hạnh, Phó Chủ tịch Hiệp hội Doanh nghiệp công nghiệp hỗ trợ Việt Nam, năng lực công nghệ, quản trị và chất lượng sản phẩm giữa các doanh nghiệp chênh lệch rất lớn. Có những đơn hàng giá trị cao từ doanh nghiệp Việt lớn nhưng lại không thể chuyển giao cho doanh nghiệp nội địa, do năng lực sản xuất không đáp ứng được tiêu chuẩn quốc tế.

Kinh nghiệm thực tế từ Công ty Công nghiệp JK – đơn vị cung ứng cho Honda, Yamaha, Piaggio hơn 20 năm – cho thấy công nghệ và “dung sai sản phẩm” là rào cản lớn nhất. Ông Vũ Đăng Khoa, Phó Tổng giám đốc JK, chia sẻ: “Muốn nâng từ linh kiện xe máy lên linh kiện ô tô hoặc hàng không, doanh nghiệp bắt buộc phải tham gia ngay từ khâu thiết kế, làm việc trực tiếp với bộ phận R&D của đối tác”. JK đã chủ động mời kỹ sư thiết kế từ Nhật Bản, Hàn Quốc sang Việt Nam để thiết kế sản phẩm sát với năng lực sản xuất thực tế – cách làm này giúp giảm lỗi, giảm chi phí và nâng vị thế trong chuỗi.

Điều đó cho thấy: chính sách có thể mở cửa, nhưng nếu doanh nghiệp không đủ năng lực đi qua cánh cửa ấy, cơ hội vẫn trôi qua.

Chuyển từ dàn trải sang trọng tâm – phép thử cho giai đoạn mới

Bộ Công Thương nhìn nhận chương trình hỗ trợ doanh nghiệp giai đoạn 2016 - 2025 vẫn còn dàn trải, trong khi mục tiêu hỗ trợ hàng trăm doanh nghiệp cải tiến công nghệ chưa đạt kỳ vọng. Đáng lưu ý, hơn 90% doanh nghiệp thụ hưởng ưu đãi lại là doanh nghiệp FDI – con số khiến dư luận đặt câu hỏi: chính sách đã “đúng nơi – đúng chỗ” hay chưa?

Vì vậy, chiến lược giai đoạn tới sẽ tập trung vào các lĩnh vực có khả năng lan tỏa cao như cơ khí chính xác, linh kiện ô tô, điện tử, vật liệu mới. Đồng thời, cơ chế cho phép “chấp nhận rủi ro trong nghiên cứu – phát triển” theo Nghị quyết 57-NQ/TW được đánh giá là bước chuyển tư duy, tạo không gian để doanh nghiệp dám đổi mới, dám đầu tư R&D thay vì chỉ gia công.

Công nghiệp hỗ trợ đã có vị thế mới, nhưng để trở thành nền tảng thực sự của nền kinh tế, không chỉ cần chính sách tốt mà còn cần doanh nghiệp mạnh, chủ động liên kết và dám đi vào công nghệ lõi. Thành công của giai đoạn tới sẽ là minh chứng cho khả năng hiện thực hóa mục tiêu tự chủ công nghiệp của Việt Nam.

Lê Hiền (Vietnam Business Forum)