Vân Đồn: Một địa danh trọng yếu, một địa lợi nổi trội

Vân Đồn hôm nay đang thu hút sự quan tâm của nhiều nhà quản lý, chuyên gia và những người yêu mến vùng đất này bởi một cuộc hội thảo khoa học quốc tế lớn về Đặc khu kinh tế, mà trực tiếp là nói về Vân Đồn sẽ diễn ra vào trung tuần tháng 3 tại tỉnh Quảng Ninh với sự hiện diện của 350 đại biểu trong nước cũng như quốc tế. Những thông tin, kinh nghiệm từ hội thảo lần này đặc biệt có giá trị để tỉnh Quảng Ninh làm căn cứ đề xuất Trung ương cho phép triển khai thực hiện Đề án xây dựng Khu hành chính - kinh tế đặc biệt Vân Đồn. Mùa xuân đem lại sự khởi đầu mới cho vạn vật, cũng ghi dấu ấn khởi đầu mới cho vùng đất này hôm nay và 865 năm trước (năm 1149) khi vua Lý Anh Tông cho phép thành lập Trang Vân Đồn mở đầu cho một thương cảng sầm uất suốt mấy trăm năm sau.

Một địa danh trọng yếu

Trên khắp miền dặm dài đất nước này có rất nhiều danh lam, di tích; Vân Đồn nằm trong đó nhưng không lẫn trong đó. Đây đảo lớn, kia đảo nhỏ với con số lên trên 600, tất cả nằm trong quần thể Vịnh Hạ Long - di sản thiên nhiên thế giới đã cho thấy vẻ đẹp rất riêng của Vân Đồn. Nhưng hơn thế, trong trập trùng non non nước nước, Cái Bàu, Quan Lạn, Minh Châu… không chỉ còn nguyên những nét hoang sơ mà còn lưu giữ trong mình những trầm tích văn hóa, lịch sử từ gần một nghìn năm trước.

Đại Việt Sử ký toàn thư có ghi: Kỷ Tỵ năm 1149, thời vua Lý Anh Tông, mùa xuân, tháng 2, thuyền 3 nước Trảo Oa, Lộ Lạc, Xiêm La vào Hải Đông xin cư trú buôn bán, bèn cho lập trang ở nơi hải đảo gọi là Vân Đồn để mua bán hàng hóa quý, dâng tiến sản vật địa phương. Trang Vân Đồn đã mở ra sự hình thành, phát triển của hệ thống thương cảng Vân Đồn - cánh cửa hội nhập đầu tiên và cũng là thương cảng biển đầu tiên của Việt Nam. Thương cảng Vân Đồn thịnh vượng suốt các triều đại là Lý - Trần - Hậu Lê (Lê sơ) rồi bị lãng quên vào thời nhà Mạc. Danh nhân Nguyễn Trãi (1380-1442) khi đặt chân tới miền đất này đã trào dâng xúc cảm để viết nên: Lộ nhập Vân Đồn sơn phục sơn/Thiên khôi địa thiết phó kỳ quan/….Vọng trung ngạn thảo thê thê lục/Đạo thị phiên nhân trú bạc loan. (Lê Cao Phan dịch: Đường tới Vân Đồn lắm núi non/Trời cao đất rộng, đúng kỳ quan/…Nhìn ra bờ cỏ dờn xanh thẳm/Xưa khách neo thuyền đây bán buôn).

Ngày nay, người ta đã tìm được nhiều hiện vật tại các xã đảo thuộc huyện Vân Đồn, trong đó có một trung tâm chính tại Cái Làng thuộc xã Quan Lạn. Tại đảo Cống Đông (xã Thắng Lợi), các nhà khảo cổ đã tìm thấy dấu tích của nhiều công trình kiến trúc Phật giáo quy mô thời Trần như chùa, tháp, nhiều di vật bia đá, lan can, chân kê cột... Đây là những minh chứng rõ nhất cho sự phát triển phồn thịnh về thương mại dưới triều nhà Trần. Thương cảng cổ Vân Đồn không phải là một bến cảng với những cầu tàu nối tiếp trên một vùng biển như hiện nay mà gồm nhiều bến thuyền phân bố trên chiều dài hàng chục km từ Nam lên Bắc.

Sự hình thành, phát triển của thương cảng Vân Đồn đã phần nào nói lên vị trí thuận lợi của miền đất này và cũng từ đó Vân Đồn trong lịch sử luôn là một địa bàn trọng yếu về kinh tế, an ninh, quốc phòng. Phan Huy Chú đã viết trong Lịch triều hiến chương loại chí: “Phong thổ và nhân vật đông đúc, giàu thịnh, việc buôn bán lưu thông tấp nập; cũng là chốn phồn hoa ở phía ngoài mà thực là nơi hình thắng của nước Nam”. Còn trong Đại Nam Nhất thống chí phần Quảng Yên cũng đã viết: “Dân (Quảng Ninh) làm nghề đánh chài đi buôn, mối lợi nhờ núi biển, hàng hoá thông Bắc Nam”.

Có như vậy, chúng ta mới hiểu được vì sao trong lịch sử từng có không ít lần những người đứng đầu cao nhất của chính quyền Thăng Long đã trực tiếp đến vùng biển Quảng Ninh, có những quy chế cho riêng Vân Đồn. Cũng bởi tính chất quan trọng đó mà trong 722 điều của luật Hồng Đức chỉ nhắc tới duy nhất địa danh Vân Đồn, không những 1 lần mà tới 3 lần (điều 612, 615, 616 ). Từ một địa danh cụ thể, Vân Đồn trở thành một quy chế đặc biệt gắn liền với quốc gia.

Một địa lợi nổi trội

Trong góc nhìn hiện đại, Vân Đồn có vị trí địa kinh tế, chính trị chiến lược quan trọng đối với Việt Nam và quốc tế; được đặt trong quy hoạch phát triển liên hoàn quốc gia; có thể tận dụng được lợi thế bên trong và ưu thế bên ngoài để phát triển, góp phần lan toả cho Vùng và cả nước.

Trước hết, xét về lợi thế cạnh tranh cấp quốc gia, Vân Đồn nằm trên đường trung chuyển chiến lược từ khu vực Đông Á xuống Đông Nam Á, ASEAN-Trung Quốc, nằm trong khu vực hợp tác “Hai hành lang, một vành đai” kinh tế Việt – Trung, hành lang kinh tế Nam Ninh - Singapore và khu vực hợp tác liên vùng Vịnh Bắc Bộ mở rộng. Vân Đồn cũng nằm trong khu vực tăng trưởng nhanh, Khu vực Đông Á - trung tâm phát triển năng động nhất thế giới, bên cạnh Trung Quốc, là nước đông dân nhất thế giới, có nền kinh tế lớn thứ 2 thế giới đang phát triển mạnh mẽ.

Đối với trong nước, Vân Đồn nằm trong quy hoạch phát triển vành đai kinh tế ven biển Vịnh Bắc Bộ, tam giác phát triển Hà Nội - Hải Phòng - Quảng Ninh và trong chuỗi đô thị quan trọng của vùng đồng bằng sông Hồng do đó có khả năng tiếp cận nhanh và phát triển quan hệ với các trung tâm chính trị, kinh tế lớn của vùng và khu vực. Vân Đồn còn được bao bọc bởi Vịnh Bái Tử Long, gắn với Di sản - Kỳ quan thiên nhiên thế giới Vịnh Hạ Long và Khu dự trữ sinh quyển Cát Bà (Hải Phòng).

Vân Đồn có tổng diện tích hơn 2.170km², trong đó diện tích tự nhiên hơn 550km², phần vùng biển rộng tới 1.620km², bao gồm 600 hòn đảo lớn nhỏ thuộc Vịnh Bái Tử Long nằm kề Vịnh Hạ Long. Huyện có hơn 20 đảo đất có dân cư sinh sống, trong đó đảo Cái Bầu là đảo trung tâm lớn nhất của huyện với diện tích hơn 300km². Khu kinh tế Vân Đồn là nơi giàu về nguồn tài nguyên cho phát du lịch sinh thái chất lượng cao nhờ có điều kiện tự nhiên thuận lợi, có nhiều đảo đất hoang sơ, nhiều hang động, bãi biển đẹp. Tài nguyên văn hoá cũng được đánh giá là đa dạng, hấp dẫn, bao gồm các di chỉ khảo cổ Ngọc Vừng, Soi Nhụ, Hà Giắt; các di tích lịch sử như Đền Quan Lạn, các lễ hội Vân Đồn, Quan Lạn, Ngọc Vừng... Huyện đảo Vân Đồn được các nhà khoa học đánh giá là nơi có nguồn hải sản phong phú cả về số lượng và chủng loại. Sản lượng khai thác thuỷ sản của địa phương hàng năm đạt khoảng 20.000 tấn với các loại tôm, cá, cua, ghẹ, trai ngọc, sá sùng, bào ngư...

Với vị trí chiến lược quan trọng về kinh tế và quốc phòng, có tiềm năng to lớn trong phát triển kinh tế, thương mại, dịch vụ, tin rằng việc lựa chọn Vân Đồn để xây dựng đặc khu kinh tế là một quyết sách đúng đắn và đây sẽ là mũi đột phá kinh tế của tỉnh, đồng thời là chìa khóa để Quảng Ninh mở cửa hội nhập quốc tế.

Ngô Khuyến