Muốn hiệu quả phải hoàn thiện khuôn khổ pháp lý

Theo thống kê, giai đoạn 2011-2013, 8 ngân hàng yếu kém đã được cơ cấu lại, 1 ngân hàng yếu kém được tự tái cơ cấu. Trong 6 tháng đầu năm 2014, NHNN đã phê duyệt 6/25 phương án tái cơ cấu của các NHTM. Các NHTM nhà nước và NHTM cổ phần về cơ bản vẫn đáp ứng tốt các yêu cầu về tỷ lệ đảm bảo an toàn vốn, chỉ có các công ty tài chính và Ngân hàng HTX VN có sự sụt giảm mạnh về tỷ lệ CAR sau thời gian thực hiện tái cơ cấu.

Một nhiệm vụ trọng tâm trong năm 2014 của Đề án 254 là hoàn thành căn bản cơ cấu lại tài chính của các của các tổ chức tín dụng hướng đến mục tiêu tăng cường năng lực và lành mạnh tài chính. Trong đó, nhiệm vụ quan trọng là giải quyết nợ xấu của các TCTD. Tuy nhiên, cho đến nay đánh giá một cách khách quan, ngành ngân hàng mới chỉ giải quyết được việc “ dọn dẹp” phần lớn nợ xấu về một đầu mối VAMC với vai trò như một “ kho” lưu trữ nợ xấu của các TCTD.

Theo báo cáo của VAMC, tính đến hết tháng 5/2014, công ty đã mua được 45.200 tỷ đồng nợ gốc của 2039 khoản nợ xấu từ 35 tổ chức tín dụng bằng giá trị trái phiếu đặc biệt tương ứng 37.745 tỷ đồng, tuy nhiên cho đến nay chưa bán được khoản nợ xấu nào. Với cơ chế như hiện nay, sau khi mua lại nợ xấu từ các TCTD, VAMC thực hiện ủy quyền thu hồi nợ xấu cho các TCTD. Như vậy, có thể khẳng định việc cơ cấu tài chính của các TCTD thông qua xử lý thu hồi nợ xấu vẫn đang trong tình trạng bế tắc.

Theo Nhóm nghiên cứu Viện Ngân hàng-Tài chính, ĐH Kinh tế quốc dân, sáp nhập ngân hàng chưa có nhiều tiến triển mới, chủ yếu đang trong giai đoạn chuẩn bị. Trong 6 tháng đầu năm 2014, chỉ có thêm một thương vụ sáp nhập chính thức VPBank mua lại Công ty tài chính than VN. Theo đó, VPBank có trách nhiệm tiếp nhận toàn bộ tài sản, quyền, nghĩa vụ và lợi ích hợp pháp của Tập đoàn Than - Khoáng sản VN tại Công ty tài chính TKV; VPBank sẽ chuyển toàn bộ hoạt động tín dụng tiêu dùng sang công ty mới.3 vụ sáp nhập khác ( SouthernBank sáp nhập với Sacombank; MaritimeBank sáp nhập với MDB; MaritimeBank mua lại toàn bộ cổ phần của Tập đoàn dệt may VN tại Công ty Tài chính Dệt May) mới đang trong giai đoạn chuẩn bị, chưa có quyết định chính thức từ NHNN.

Thống kê của nhóm nghiên cứu cho thấy, kết quả kinh doanh quý I của các ngân hàng sau tái cơ cấu phản ánh những bất ổn như lợi nhuận sụt giảm, nợ xấu có xu hướng tăng trong khi tăng trưởng tín dụng ở mức “ ì ạch”.

Nhóm nghiên cứu đã sử dụng dữ liệu của các ngân hàng đã hoàn thành tái cơ cấu trong giai đoạn 2011-2013: NH TMCP Sai Gòn- Hà Nội ( SHB) trên cơ sở sáp nhập NHTMCP Sài Gòn- HN và NHTMCP Nhà HN; NGân hàng TMCP Sài Gòn trên cơ sở sáp nhập 3 NHTM CP Đệ Nhất, Tín Nghĩa, Sài Gòn; NHTMCP Tiên Phòng (TPB) tự thực hiện tái cơ cấu; NHTMCP Phát triển TP.HCM (HDB) trên cơ sở hợp nhất với NHTMCP Đại Á; PVComBank trên cơ sở sáp nhập PVFC và Ngân hàng Phương tây.

Theo đó, Quý 1/2014, dư nợ cho vay khách hàng giảm mạnh, tỷ lệ tăng trưởng dư nợ giảm 12% so với cùng kỳ năm 2013, mức giảm lớn nhất trong vòng hơn 10 năm qua. Hầu hết các NHTM thừa nhận hiện vẫn đang diễn ra tình trạng thừa tiền, DN thiếu vốn và tín dụng cho DN cũng đang là vấn đề đau đầu đối với NH. Có khá nhiều nguyên nhân được các NH đưa ra, trong đó lý do cơ bản nhất vẫn là nỗi lo các DN vay được nhưng không trả nợ, nợ xấu chồng nợ xấu.

Tổng tài sản của các NH tái cơ cấu cũng giảm 13,91% so với cùng kỳ năm 2013, tương ứng với mức giảm hơn 13 nghìn tỷ đồng. Phân tích của nhóm nghiên cứu cho rằng, điều này là hợp lý bởi các NH đang trong lộ trình tái cơ cấu, đặc biệt đầu năm 2014 làn sóng tái cơ cấu thứ 2 diễn ra, sáp nhập những NH nhỏ với nhau vào NH lớn, làm thu nhỏ khối tài sản bình quân của nhóm ngân hàng tái cơ cấu. Tuy nhiên, chỉ tiêu vốn chủ sở hữu/ tổng tài sản vẫn tăng 1.36% so với năm 2013 và đạt mức 9.88% cho thấy các ngân hàng sau khi tái cơ cấu đã bước đầu tự chủ được tài chính và duy trì mức an toàn vốn của mình.

Thực tế cho thấy, NIM (Net Interest Margin) của các ngân hàng tái cơ cấu trong quý 1/2013 có xu hướng tăng nhẹ thêm 0.12%, đây là tín hiệu khả quan cho thấy tín dụng ngân hàng dù đang gặp khó khăn và tỷ lệ nợ xấu cao, nhưng vẫn đem lại thu nhập ổn định cho ngân hàng. Tuy nhiên, theo đánh giá của S&P, chỉ số NIM chuẩn là trong khoảng từ 3-5%, thì mức 0.32% của các ngân hàng quý đầu cho thấy thu nhập từ lãi của NH còn quá ít ỏi so với tổng tài sản sinh lời của các NH này.

Bên cạnh đó, tỷ lệ thu nhập từ lãi trên tổng tài sản cũng giảm nhẹ, từ 1.78% quý I năm ngoái xuống còn 1.63% trong năm nay. Lợi nhuận trên vốn chủ sở hữu ( ROE) trung bình của các ngân hàng mặc dù không bị giảm, nhưng vẫn không tăng hơn được mấy ( chỉ tăng thêm 0.11% từ 1.1% lên 1.21%). Tương tự với chỉ số tỷ số lợi nhuận trên tổng tài sản (ROA), theo đó, ROA của các NH quý 1 năm nay chỉ đạt 0,12%, tuy có tăng nhẹ 0,03% so với cùng kỳ năm 2013, nhưng chỉ tiêu này vẫn ở mức thấp.

Theo đánh giá của nhóm nghiên cứu, kết quả đánh giá 7 ngân hàng đã thực hiện mua bán, sáp nhập và tái cấu trúc trong giai đoạn vừa qua cho thấy, các ngân hàng đã có sự chuyển biến về hiệu quả lợi nhuận và hiệu quả sản xuât khác nhau. Vì vậy, việc lựa chọn phương án tái cấu trúc phù hợp và thực hiện tái cấu trúc một cách triệt để là điều rất quan trọng.

Tuy nhiên, theo nhóm nghiên cứu, khuôn khổ pháp lý cơ bản cho tái cấu trúc hệ thống NHTM vừa thiếu, vừa không đồng bộ đang là rào sản lớn nhất làm chậm quá trình tái cơ cấu hệ thống các NHTM. Bên cạnh đó, cơ chế và chính sách hỗ trợ, nhất là hỗ trợ về tài chính còn thiếu, chưa tạo động lực cho tái cơ cấu thệ thống TCTD; thiếu cơ chế can thiệp đủ mạnh của Nha fnước trong xử lý các TCTD yếu kém; sự phối hợp giữa các cơ quan liên quan trực tiếp đến tài cơ cấu NHTM còn lỏng lẻo, chưa đồng bộ…

Vì vậy, nhóm nghiên cứu cho rằng, để đẩy nhanh và thực hiện có hiệu quả quá trình tái cơ cấu hệ thống ngân hàng giai đoạn tháng 6/2014- 12/2015, VN cần hoàn thiện khuôn khổ pháp lý cho tái cơ cấu hệ thống ngân hàng, trong đó, cần hoàn thiện sớm cơ chế và chính sách cho xử lý nợ xấu và hoạt động của VAMC; hoàn thiện khuôn khổ pháp lý của M&A các TCTD, về sở hữu chéo tại các NHTM, sở hữu cổ phần của nhà đầu tư nước ngoài. Đặc biệt, VN cần xây dựng cơ chế và chính sách hỗ trợ, nhất là về tài chính cho thực hiện tái cơ cấu NH; hoàn thiện cơ chế can thiệp của Nhà nước trong xử lý các TCTD yếu kém…

Quỳnh Anh