Nóng chuyện xử lý nợ xấu

Nợ xấu chưa bao giờ được giải quyết triệt để mà chỉ lắng dịu qua các giải pháp tình thế của Ngân hàng Nhà nước (NHNN). Một lần nữa vấn đề nợ xấu lại trở nên nóng trên các diễn đàn khi Chính phủ chính thức đề nghị Quốc hội cho phép sử dụng ngân sách để xử lý nợ xấu của các doanh nghiệp nhà nước (DNNN).

Nợ xấu lớn đến đâu?

Quy mô của nợ xấu vẫn là một vấn đề gây tranh cãi. Tỷ lệ theo báo cáo chính thức thấp, trong khi đánh giá của các tổ chức quốc tế lại cao hơn nhiều. Thực tế là trong một thời gian dài nợ xấu không được ghi nhận và công bố một cách đầy đủ. Thống đốc NHNN Nguyễn Văn Bình đã đề cập đến vấn đề này khi trả lời chất vấn tại phiên họp Ủy ban Thường vụ Quốc hội đầu tháng 10/2014.

Trong nhiệm kỳ của Thống đốc Nguyễn Văn Bình, con số 10% nợ xấu được đưa ra là một cú sốc vào cuối năm 2011. Nợ xấu sau đó được công bố có xu hướng giảm dần, có lúc còn khoảng 8%. Tuy nhiên, trong phiên trả lời chất vấn Ủy ban thường vụ quốc hội đầu tháng 10/2014, Thống đốc NHNN cho biết quy mô thực của nợ xấu được dẫn ra là rất lớn, chiếm một tỷ trọng cao hơn nhiều so với các lường định trước đây.

Tháng 9/2012, thời điểm xây dựng đề án xử lý nợ xấu, nợ xấu lên tới 464.000 tỷ đồng. Nếu đặt trong quy mô tổng dư nợ cho nền kinh tế ở khoảng 2,92 triệu tỷ đồng lúc đó, thì tỷ trọng nợ xấu đã có thể vượt trên 15%. Con số 15% nợ xấu này được một số tổ chức quốc tế đưa ra vào thời điểm đó và gặp không ít ý kiến phản bác.

Nợ xấu 10%, 8% hay 15%  từ các dẫn chứng nêu trên đều lớn hơn rất nhiều so với các mức nợ xấu trên dưới 3% được các NH công bố hiện nay.

Các thống kê về tỷ lệ nợ xấu không thống nhất. Các tổ chức tín dụng được phép cơ cấu lại nợ đối với khách hàng theo chủ trương của Quốc hội và Chính phủ, nhằm tạo điều kiện vượt qua khó khăn cho khách hàng. Chính hoạt động tái cơ cấu nợ này đã biến 157 nghìn tỷ đồng có thể là nợ xấu đã được “vớt” lên. Điều này giúp tỷ lệ nợ xấu giảm đáng kể. NHNN đã tiến hành nhiều hoạt động tái cơ cấu nợ trong 3 năm qua, kết quả là hệ thống đã xử lý được 249.000 tỷ đồng nợ xấu. Một nguồn khác tham gia xử lý nợ là VAMC, trong tổng số 249.000 tỷ nợ xấu được xử lý,  có 86.000 tỷ  chuyển qua VAMC. Nếu so với con số nợ xấu vào tháng 9/2012, mức độ đã xử lý được khá cao, đạt 53,6%.

Để xử lý nợ xấu, các tổ chức tín dụng đã trích lập dự phòng rủi ro khá lớn, trung bình mỗi năm trích được 70.000 tỷ đồng để xử lý nợ xấu. Điều này có thể thấy qua chia cổ tức giảm mạnh tại các NH, nguồn tiền được dùng trích lập dự phòng, nâng cao năng lực tài chính.

Ngoài mức độ xử lý trên, Thống đốc Nguyễn Văn Bình cũng khá lạc quan về tài sản đảm bảo cho các khoản nợ xấu, khi có giá trị cao gấp 2 lần so với giá trị các khoản nợ xấu. Điều này có nghĩa là về mặt giá trị tài sản và và khả năng xử lý của các NHTM không có gì đáng lo

Cách nhìn khác về nợ xấu

Một thực tế khác diễn ra song song là con số nợ xấu vẫn tiếp tục tăng kể từ đầu năm, theo như thừa nhận của Thống đốc là quy mô thực của nợ xấu được dẫn ra là rất lớn, chiếm một tỷ trọng cao hơn nhiều so với các lường định trước đây.

Nợ xấu tăng được lý giải bằng kỹ thuật xử lý: Các NH sẽ tập trung xử lý nợ xấu vào dịp cuối năm, khi họ hạch toán thu chi của cả năm biết được lợi nhuận, lỗ lãi, phần trích lập dự phòng rủi ro và khi đó họ tiến hành xử lý nợ xấu. Do vậy nợ xấu thường giảm mạnh vào ngày 31/12 hàng năm khi các ngân hàng đã trích lập và xử lý nợ xấu bằng nguồn trích lập dự phòng rủi ro. Khoảng thời gian từ đầu năm đến cuối năm, nợ xấu sẽ tích tụ chờ đến hạn được trích lập dự phòng rủi ro.

Một yếu tố kỹ thuật khác khiến nợ xấu tăng do NHNN áp dụng Thông tư 02 và Thông tư 09, phân loại nợ và trích lập dự phòng rủi ro của các NH chặt chẽ hơn, gần với thông lệ quốc tế hơn.

Ngoài ra, một lý do khác chưa được đề cập đến ở đây, kinh tế phục hồi chậm, DN tiếp tục khó khăn ảnh hưởng đến khả năng trả nợ. Bên cạnh việc cho vay dưới chuẩn, vì đây chính là vấn đề gốc rễ tình trạng gia tăng nợ xấu.

Theo Thống đốc Nguyễn Văn Bình dự tính nợ xấu đến cuối năm theo báo cáo của các tổ chức tín dụng sẽ ở mức khoảng trên 3% và sẽ giảm được về xung quanh mức 6%.
Trước khi Chính phủ chính thức đề nghị Quốc hộ cho phép sử dụng ngân sách để xử lý nợ xấu của DNNN, Thống đốc NHNN cũng từng đề cập đến việc các quốc gia khác sử dụng một phần ngân sách để xử lý nợ xấu, trong khi Việt Nam chưa sử dụng nguồn này. Một số ý kiến ủng hộ dùng nguồn ngân sách để xử lý nợ xấu, dẫn trường hợp của Hàn Quốc trong cuộc khủng hoảng tài chính châu Á hồi năm 1998. Nhưng trong trường hợp này, người dân Hàn Quốc quyên góp tiền giúp chính phủ trả nợ IMF, chứ không phải để giải quyết nợ xấu cho các ông chủ ngân hàng.

Tuy nhiên, quá trình xử lý nợ xấu được NHNN đánh giá khả quan và nợ xấu cuối năm nay chỉ còn khoảng 6%, vậy có lẽ chưa cần nguồn ngân sách xử lý, nợ xấu đã không còn là vấn đề quá lớn đối với hệ thống NH.

Lê Minh