Cần sự đột phá phát triển nguyên phụ liệu da giày

Mặc dù có tiềm năng to lớn, ngành Da Giày Việt nam vẫn phải tiếp tục đối đầu với nhiều thách thức vốn có của ngành và bản thân từng doanh nghiệp như vấn đề nguyên phụ liệu, nguồn nhân lực, công tác phát triển sản phẩm, quản trị DN…bên cạnh đó, sẽ phải chuẩn bị đối phó với những thách thức mới, phát sinh từ yêu cầu của những Hiệp định nêu trên. Hội nghị “Hội nghị Xúc tiến Xuất khẩu Da giày” do Hiệp Hội Da giày-Túi Xách Việt nam (Lefaso) phối hợp với Hiệp Hội Bán lẻ Giày Hoa kỳ (FDRA^(*)) tổ chức suốt ngày 10/11/2014 sẽ  nỗ lực cùng doanh nghiệp tháo gỡ các khó khăn phát sinh trong quá trình phát triển, sản xuất kinh doanh.

Tiềm năng dồi dào và cơ hội lớn lao…

Ngành Da-Giày-Túi xách của Việt Nam hiện có 812 doanh nghiệp (DN) và trên 624.000 lao động, chiếm 1/3 thị phần giày tiêu thụ trong nước và tạo ra kim ngạch xuất khẩu 10 tỷ USD (8% tổng kim ngạch xuất khẩu cả nước), lớn thứ 3 (sau ngành dệt may và dầu thô) cả nước năm 2013.

Việt Nam còn là nước đứng thứ 5 trên thế giới về sản xuất và đứng thứ 4 trên thế giới về xuất khẩu da-giầy-túi xách và đứng thứ 2 về xuất khẩu giầy dép và túi xách vào thị trường EU, Hoa Kỳ và Nhật Bản. Kim ngạch xuất khẩu ngành da giầy, túi xách đạt 10,3 tỷ USD năm 2013 (giầy dép 8,4 tỷ USD và cặp-túi-ví đạt 1,9 tỷ USD), tăng 18,4% so với năm 2012 và tăng 35% so với 2011. Trong 7 tháng đầu năm 2014, toàn ngành xuất khẩu 5,7 tỷ USD, tăng 21,9% so với cùng kỳ 2013.

Theo kế hoạch mục tiêu phát triển ngành Da giầy Việt Nam đến năm 2025, tốc độ tăng trưởng tổng sản lượng sản phẩm của ngành trung bình 10 – 15%/năm. Giai đoạn 2015 – 2025, tổng giầy dép các loại sẽ đạt 1,172.0 triệu USD vào năm 2015, nâng lên 1,698.0 vào năm 2020 và 2,272.0 triệu đôi năm 2025. Các con số tương ững của nhóm cặp - túi - ví các loại là 170.0; 285.0; 438.0 triệu đôi… Định hướng sản phẩm chiến lược mà ngành đặt ra là giày dép, ưu tiên giày thể thao và giày vải, giày dép da thời trang, cặp, túi vì chất lượng cao, sản xuất nguyên phụ liệu và công nghiệp phụ trợ, da thuộc, vải giả da chất lượng; nâng cao năng lực thiết kế mẫu mã và phát triển sản phẩm mới; phấn đấu đạt tổng kim ngạch xuất khẩu năm 2015 hơn 9,1 tỷ USD, năm 2020 đạt hơn 14,5 tỷ USD; tỷ lệ nội địa hóa sản phẩm năm 2015 đạt 60 – 65%, năm 2020 đạt 75 – 80%.

Triển vọng thị trưòng sản phẩm da-giầy-túi xách của Việt Nam ngày càng to lớn gắn với lộ trình giảm mức thuế và bảo đảm xuất xứ địa lý sản phẩm theo quy định trong khuôn khổ các FTA khu vực và quốc tế mà Việt Nam đang và sẽ tham gia…

Nút thắt nguyên phụ liệu và công nghiệp hỗ trợ

Trong nhiều năm qua, Việt Nam đã và đang có nhiều hạn chế trong sản xuất nguyên phụ liệu da giầy. Tính đến đầu năm 2014, cả nước có 129 doanh nghiệp (DN) sản xuất nguyên phụ liệu, trong đó: 35 DN thuộc da (gồm 21 DN tư nhân, 11 DN FDI, 2 DNNN, 1 DN cổ phần, phân bổ trên địa bàn TP. Hồ Chí Minh có 18 DN; Bình Dương có 8 DN; Đồng Nai  có 5 DN; còn lại TP. Hà Nội, Cần Thơ, Khánh Hoà, Thái Bình, Lạng Sơn, Hải Phòng, Vũng Tàu mỗi địa phương có 1 DN); 95 DN (70% số này là của Việt Nam) sản xuất nguyên phụ liệu, công nghiệp hỗ trợ, thiết bị, với 23 DN sản xuất đế, 11 DN sản xuất keo dán, 4 DN sản xuất vải dệt, 5 DN sản xuất khuôn, 6 DN sản xuất giả da, 11 DN sản xuất phụ kiện, 4 sản xuất giấy và bao bì, 1 DN sản xuất máy móc thiết bị. Các DN còn lại hoạt động kinh doanh xuất nhập khẩu nguyên phụ liệu, máy móc thiết bị cho ngành Da Giầy. Sự phân bổ các DN này khá tập trung, trên TP. Hồ Chí Minh có 47 DN; Bình dương có 27 DN; Đồng Nai có 17DN; Hà Nội có 5 DN…Ngoài ra, các doanh nghiệp công nghiệp hỗ trợ (CNHT) ngành dệt may (như sản xuất vải, nhãn mác, khóa kéo, khuy, băng chun...), sản xuất hóa chất và ngành cơ khí…cũng tham gia sản xuất, cung cấp một số sản phẩm nguyên phụ liệu cho ngành da giày. Chỉ số giá trị sản xuất công nghiệp (GTSXCN) của CNHT ngành da giày có tốc độ tăng trưởng bình quân 16,5% trong giai đoạn 2006-2011. Tỷ trọng giữa GTSXCN của CNHT da giầy trên GTSXCN của toàn ngành da giầy năm 2011 chỉ đạt 20,3%. Đây là mức tăng trưởng thấp so với CNHT của các ngành công nghiệp khác (dệt may, điện tử, cơ khí…).

Theo Tổng Cục Thống kê, nguyên phụ liệu chiếm tỷ trọng 68-75% giá thành sản phẩm giày dép. Tuy nhiên tỷ lệ nội địa hóa sản phẩm của doanh nghiệp Việt Nam hiện nay chỉ đạt 40-45%. Các nguyên liệu quan trọng như da thuộc, da nhân tạo, vải mũ giày hầu hết phải nhập khẩu. Trên thực tế, Việt Nam đang nhập khẩu da từ Hàn quốc (18%), Đài Loan (14%)  Thailand (11%), Trung Quốc (9%) và các nước khác; nhập các nguyên phụ liệu khác từ Trung quốc (60%); Đài loan (20%); Hàn quốc (10%); các nước khác (10%). Đồng thời, nhập khẩu máy móc thiết bị từ Đài loan (49%); Trung quốc (36%); Hàn quốc 9%; Nước khác 6%.

Về tổng thể, Việt Nam hiện mới chủ động được nguyên liệu giày vải (100%) và một số dòng sản phẩm khác (30-40%). Nhà máy thuộc da chưa đáp ứng được 10% nhu cầu và hiện chỉ hoạt động được 25% công suất do thiếu nguyên liệu. 90 % sản phẩm của giày da Việt Nam là hàng gia công, 70% DN phụ thuộc hoàn toàn vào nguồn thiết bị kỹ thuật, công nghệ, thiết kế sản phẩm, nguồn cung cấp nguyên liệu thô, phụ liệu và thị trường nước ngoài. Hàng năm, Việt Nam nhập khoảng 300 triệu USD nguyên liệu da giả và da thuộc; chưa đến 20 DN 100% vốn Việt Nam đủ sức làm hàng dạng FOB. Phận gia công khiến ngành da giầy có giá trị gia tăng thấp, khó chủ động được đơn hàng và nguồn nguyên liệu…Nói cách khác, ngành da giày Việt Nam chủ yếu là gia công xuất khẩu, nguồn cung ứng nguyên phụ liệu do nước ngoài chỉ định, năng lực thiết kế mẫu mã còn yếu, thiếu đồng bộ trong phát triển sản xuất và cung ứng nguyên phụ liệu. Một số loại nguyên phụ liệu chưa có hoặc có rất ít cơ sở sản xuất, như giả da, vải không dệt, vải kỹ thuật, cactoong (texon làm đế trong), vật liệu làm pho, phụ liệu, phụ kiện (bằng kim loại, chất dẻo), keo dán và hóa chất. Chất lượng nguyên phụ liệu cung ứng của một số DN chưa đáp ứng yêu cầu xuất khẩu, nhất là các chỉ tiêu cơ lý, thẩm mỹ như độ đều màu, bền màu và về an toàn sinh thái. Thậm chí, khi DN đáp ứng được các chỉ tiêu này, thì lại chưa đáp ứng được tiến độ giao hàng, cả về khả năng thay đổi mẫu mã nhanh chóng và thời gian cung cấp.

Tình trạng trên có một nguyên nhân quan trọng bởi Nhà nước chưa có chính sách cụ thể và thiết thực khuyến kích sản xuất nguyên phụ liệu trong nước để phục vụ sản xuất xuất khẩu; chưa quan tâm hỗ trợ cập nhật công nghệ và đào tạo nhân lực; phối hợp hoạt động của nhiều ngành (cơ khí, tự động hóa, hóa polime, môi trường ...) và đầu tư giải quyết vấn đề môi trường; cũng như chưa có quy hoạch vùng nguyên liệu cho sản xuất nguyên vật liệu ngành da giầy: da nguyên liệu, xơ bông, xơ nhân tạo, hóa chất ...

Những đột phá cần có để tháo nút thắt nguyên phụ liệu ngành da giầy

Phát triển sản xuất để tăng tính chủ động và giảm giá thành nguyên phụ liệu là động lực quan trọng cho phát triển bền vững và hiệu quả ngành da giầy Việt Nam. Trước hết, cần sớm có những quy hoạch vùng công nghiệp da-giày, kể cả cho ngành thuộc da, với quy mô lớn hàng trăm ha, thuận tiện cho bảo vệ môi truờng và tổ chức sản xuất tập trung, phát triển công nghiệp phụ trợ, với các cơ chế, chính sách trên thực tế thích hợp. Trước mắt, huy động nguồn lực từ các thành phần kinh tế với các chính sách hỗ trợ đặc thù về đất, thuế và ưu đãi vay vốn để đầu tư xây dựng một khu công nghiệp thuộc da tập trung và một số cụm công nghiệp hỗ trợ sản xuất nguyên phụ liệu cho ngành da giầy, bố trí tại địa phương tập trung nhiều nhất các DN của ngành, kết hợp với khu công nghiệp dệt nhuộm của ngành dệt may, trong đó có hệ thống xử lý chất thải chuyên ngành chung hiện đại (gồm cả chất thải rắn và lỏng) và thu phí các doanh nghiệp theo yêu cầu cần xử lý chất thải..

Ngoài ra, sớm đồng bộ và nhất quán thực thi các chính sách ưu đãi cho CNHT ngành da giầy như đối với phát triển các CNHT khác; bao gồm: Những ưu đãi về khuyến khích đầu tư phát triển thị trường, khoa học công nghệ, cơ sở hạ tầng và đào tạo nhân lực, các chương trình xúc tiến thương mại, hỗ trợ tín dụng đầu tư và tín dụng xuất khẩu, bảo lãnh dự thầu và bảo lãnh thực hiện hợp đồng xuất khẩu để sản xuất da thuộc, vải giả da, đế giầy, keo dán tổng hợp, hoá chất thuộc da, da muối, dây giầy, nhãn mác, chỉ may giầy, phụ tùng máy móc thiết bị sản xuất của ngành da-giầy; kết hợp phát triển chăn nuôi gia súc theo hướng công nghiệp hoá, đầu tư giống tốt với lai tạo giống và triển khai các dự án chăn nuôi bò để tăng nhanh số lượng đàn gia súc, đáp ứng nhu cầu về da nguyên liệu cho ngành thuộc da.

Đặc biệt, sớm xây dựng và áp dụng thông nhất quy chuẩn kỹ thuật trong lĩnh vực da giầy, đáp ứng yêu cầu hội nhập kinh tế quốc tế và pháp luật của Việt Nam; nghiên cứu các quy trình công nghệ xử lý chất thải dạng rắn, lỏng, khí trong thuộc da, sản xuất giầy dép và chế biến đồ da theo công nghệ tiên tiến, thân thiện và bảo vệ môi trường; phát triển năng lực phân tích đánh giá nguyên phụ liệu, sản phẩm và môi trường ngành; xây dựng các website chuyên thông tin và xây dựng các trung tâm giao dịch nguyên phụ liệu và sản phẩm CNHT; khuyến khích và tạo áp lực cần thiết để các doanh nghiệp FDI tăng liên kết và chuyển giao công nghệ, tăng tỷ lệ nội địa hóa sản xuất và cung cấp sản phẩm CNHT, nguyên phụ liệu, hình thành các mạng lưới liên kết cung ứng sản phẩm, dịch vụ giữa các doanh nghiệp, tập đoàn lớn với các doanh nghiệp nhỏ và vừa theo chuỗi cung ứng thích ứng.

Bên cạnh đó, ngành da giày cần chủ động đẩy mạnh nghiên cứu, đào tạo nghề và phát triển các khâu thiết kế, chế tạo mẫu mã và xúc tiến thương mại để chủ động sản xuất các sản phầm da-giày-túi xách thuơng hiệu Việt Nam, chất lượng cao và giá thành cạnh tranh..

Tiến sĩ Nguyễn Minh Phong