Làng đá Hải Lữu Vĩnh Phúc: Nơi lưu giữ bản sắc dân tộc

Từ lâu người dân miền Bắc Việt Nam đã rất quen dùng đồ đá nhưng ít ai biết đến nơi đã sản sinh ra chúng,  đó là vùng núi Thét thuộc xã Hải Lựu, huyện Sông Lô. nơi có khu Đồng Trăm với bạt ngàn đá nổi vân màu ngũ sắc dùng làm vật liệu trang trí trong xây dựng.  Khu Đồng Trổ đầy rẫy đá xanh đá xám với nhiều màu sắc từ trắng ngà, gan gà, da cóc... hợp tiêu chuẩn lý hoá để cho những bàn tay vàng của người thợ đá đến trổ tài từ ngàn đời nay từng làm ra vô vàn sản phẩm bền chắc, tồn tại song hành cùng thời gian, sẽ là cổ vật, trở thành đối tượng nghiên cứu của ngành khảo cổ học.

 Người dân xã Hải Lựu ở dưới chân núi Thét đa phần lấy công việc đục đẽo đá làm nghề phụ. Hàng năm sau hai vụ chiêm - mùa, mọi người lại cơm đùm cơm nắm vác đòn ống, dây thừng, túi dụng cụ đồ lề. Sáng leo lên ngang sườn núi, ngắm nghía chọn lựa từng vỉa đá rồi đục đẽo gọt dũa những tảng đá gồ ghề muôn hình  trở thành các vật dụng như ý để rồi khi mặt trời khuất núi cùng nhau khuân vác các đồ đá nặng trịch đó về nhà. Những khi thời tiết thuận lợi, có thể dựng lều lán nghỉ lại qua đêm để rồi sau đó phải huy động cả nhà mới khuân hết sản phẩm xuống núi. Rồi lạ những ngày dài dong duổi xuống thuyền ngược sông Lô, xuôi sông Hồng hoặc theo xe lăn bánh gập gềnh qua miền sơn cước mang đồ đá đi khắp nơi tiêu thụ.

Người thợ đá lấy đó làm niềm vui trong lao động ,chỉ với cái búa, vài cái đục, cái choòng bằng sắt cộng thêm cái vồ trắng gỗ lim gỗ sén với chiếc com pa tự tạo, đoạn dây dọi đơn sơ, người thợ đá Hải Lựu từ bao đời nay đã cung cấp đồ đá cho khắp mọi nơi. Những sản phẩm lớn như voi đá, ngựa đá, toà sen tượng phật chân cột đình, bia văn tự, đỉnh lư hương, thắp nhang sân chùa, nhịp cầu bằng đá...  Điều lạ, nghề đục đẽo đá ở đây tuy cũng dùng đục bằng thép cứng nhưng lại đập bằng vồ gỗ nên trong lúc làm việc dù rất đông thợ cùng làm nhưng cũng chỉ phát ra những tiếng trầm đục rất khiêm nhường  không có âm thanh chát chúa như những nghề đục đẽo khác, đó cũng là đặc tính của người dân Hải Lựu. 

Công của người thợ làm đá không cao, đời sông khó khăn,nhưng người dân làng đá  ai nấy vẫn rất quý trọng nghề truyền thống của làng. Càng yêu nghề, người thợ càng yêu ngọn núi đá của quê hương đã cho nguyên liệu để hành nghề. Nhiều như đá núi nhưng không ai lãng phí đá, dù khai thác được hòn đá to hay viên đá nhỏ, người thợ đều phải có tính toán chi li xem từng thớ đá để cho ra những sản phẩm thích hợp.

Chất liệu đá trong đồ dùng bằng đá mang đậm nét truyền thống văn hoá trong mỗi gia đình ở nông thôn. Những người thợ đá ở xã Hải Lựu vẫn cần cù đục đẽo để cho ra đời mỗi năm hàng vạn đồ đá cho nhân dân khắp vùng, vừa có việc làm lúc nông nhàn vừa góp phần giữ gìn nghề truyền thống mang đậm nét bản sắc dân tộc.

Ngày nay thế hệ đồ đá đã lùi xa vào quá khứ, đâu đó ở mỗi làng quê Việt Nam chúng ta vẫn bắt gặp những đồ dùng bằng đá, người dân Hải Lựu vẫn miệt mài với đá  và  lưu truyền nghề cho các thế hệ sau, qua đó đã góp phần làm đậm đà nét văn hóa làng quê Hải Lựu xưa và  phong phú hấp dẫn thêm cho các điểm đến du lịch Vĩnh Phúc.

Thanh Nga