Triển vọng hội nhập kinh tế năm 2015

Khi chính thức gia nhập Cộng đồng Kinh tế Asean (AEC) sẽ được thành lập trong năm nay thì nền kinh tế Việt Nam sẽ chứng kiến rất nhiều thay đổi. Điều này đồng nghĩa với việc kinh tế Việt Nam sẽ có những cuộc cạnh tranh và những doanh nghiệp, dịch vụ Việt Nam yếu thế bắt buộc phải có những điều chỉnh để tạo thế cân bằng với các tập đoàn nước ngoài.

Quan hệ đối tác để chia sẻ thịnh vượng

Vào cuối những năm sáu mươi, ASEAN được thành lập để giải quyết các vấn đề chủ yếu về chính trị và an ninh. Việc sử dụng nguyên tắc linh hoạt và đồng thuận – Phương cách ASEAN – đã giúp khu vực chuyển từ xung đột sang hợp tác. Theo thời gian, nền kinh tế khu vực đã thực hiện giai đoạn tập trung và ngày nay đã đi đến một thời điểm quan trọng. Vào năm 2015, các quốc gia thành viên sẽ khai trương Cộng đồng Kinh tế ASEAN (AEC). Sáng kiến này, là một phần của "Cộng đồng ASEAN" rộng hơn bao gồm ba trụ cột, sẽ hình thành AEC khi trung tâm trọng lực kinh tế toàn cầu đang chuyển về châu Á, nơi có tính năng động được thúc đẩy bởi Trung Quốc và Ấn Độ. Bốn mục tiêu của AEC được tuyên bố bao gồm: thị trường và cơ sở sản xuất thống nhất; một khu vực kinh tế cạnh tranh; một khu vực phát triển kinh tế đồng đều; và hội nhập với nền kinh tế toàn cầu. AEC thành lập cũng để bắt kịp với sự phát triển của hai siêu cường này, cũng như với Nhật Bản, Hàn Quốc, và các nền kinh tế khác trong khu vực – thông qua cạnh tranh và hợp tác.

Mặc dù AEC là một mốc quan trọng trong hành trình của ASEAN hướng tới hội nhập sâu hơn và duy trì khả năng là trung tâm trong kiến trúc hợp tác châu Á, nhưng một mình AEC là không đủ trong bối cảnh kinh tế toàn cầu ngày càng đa cực. Để tăng cường khả năng cạnh tranh và giữ vai trò như một trung tâm năng động của châu Á, các nước ASEAN phải thực hiện các cải cách sâu sắc về cơ cấu ở cấp quốc gia. Đồng thời, phải có sự kết hợp đúng đắn giữa cải cách trong nước với các sáng kiến hội nhập sâu rộng, bổ sung và củng cố lẫn nhau để thúc đẩy khu vực phát triển công bằng và toàn diện, tăng cường ổn định kinh tế vĩ mô, và bảo vệ môi trường. Các nước ASEAN phải phấn đấu xây dựng thương hiệu độc đáo của mình về hội nhập - thu hẹp khoảng cách phát triển và duy trì bản sắc.

Theo cuốn nghiên cứu "ASEAN 2030 – Tiến tới một Cộng đồng kinh tế không biên giới"  được ADBI chủ trì soạn thảo, có tham vấn chặt chẽ với Ban Thư ký ASEAN, các nước thành viên ASEAN, và các đơn vị chức năng của ADB, AEC cần được coi là một bước đệm để hội nhập sâu hơn. Đến năm 2030, ASEAN cần phát triển thành một cộng đồng kinh tế không biên giới, vì các thành viên nhận thức rằng tổng thể khu vực là nhiều hơn tổng số học của các nền kinh tế cộng lại. Tuy nhiên, ASEAN không nên biến mình thành một tổ chức quan liêu, hoặc một cấu trúc tương tự như Liên minh châu Âu (EU). Mặc dù nhóm nước này cần tăng cường đáng kể cơ cấu tổ chức để duy trì sự gắn kết nội bộ và chi phối thị trường mới hình thành, nhưng nhóm cũng sẽ không để mất tính thực dụng và linh hoạt. Do vậy, việc hiện thực hóa một cộng đồng kinh tế không biên giới ASEAN đích thực vào năm 2030 thực tế sẽ nằm đâu đó giữa AEC và EU.

Nghiên cứu cũng cho thấy thông qua việc kết hợp thích hợp các chính sách, ASEAN có thể đạt được một kịch bản tăng trưởng cao dẫn đến tăng gấp ba lần thu nhập bình quân đầu người vào năm 2030, nâng cao chất lượng cuộc sống của người dân lên mức hiện nay của các thành viên của Tổ chức Hợp tác và phát triển kinh tế (OECD). Một kịch bản tiêu cực, tuy nhiên, sẽ dẫn đến tăng trưởng kinh tế bình quân không quá 3% mỗi năm, nếu các nước rơi vào bẫy thu nhập trung bình và không thể quản lý được các vấn đề đang nổi lên như thiên tai, biến đổi khí hậu, tranh chấp lãnh thổ, và căng thẳng chính trị nội bộ.

Ngoài ra, ASEAN cần phải cải cách một số nguyên tắc quản trị của mình để bắt kịp với tiến triển của môi trường kinh tế, chính trị, và xã hội. Các nguồn lực dành cho Ban Thư ký ASEAN và các tổ chức chức năng cũng phải tăng đáng kể. Hội nhập sâu hơn sẽ không chỉ có lợi cho ASEAN với tư cách một nhóm, mà còn cho Châu Á nói chung và cả thế giới rộng hơn. Cùng với nhau, các nước ASEAN có thể hình thành một quan hệ đối tác để chia sẻ thịnh vượng thông qua hội nhập chặt chẽ hơn trong khu vực và với toàn cầu.

Cơ hội và thách thức

Xét về cơ hội, thì sự hội nhập ASEAN sâu rộng hơn nữa tất nhiên sẽ giúp doanh nghiệp Việt Nam có nhiều cơ hội về thị trường hơn, vì chi phí lưu chuyển các loại hàng hóa, cả ở dạng nguyên liệu, chi phí trung gian cho tới thành phẩm đều hạ xuống. AEC cũng sẽ giúp các công dân Việt Nam có nhiều cơ hội việc làm hơn, đặc biệt với những người có tay nghề, chuyên môn cao.

Nhưng cơ hội được trông đợi nhất, từ tất cả các nước ASEAN chứ không riêng gì Việt Nam, thực ra sẽ đến từ bên ngoài khối ASEAN, đó là sự đầu tư và hợp tác đến từ các nền kinh tế lớn, phát triển. Bởi vì việc kết nối và xây dựng một ASEAN thống nhất, bớt chia cắt hơn, sẽ khiến các nhà đầu tư lớn nhìn ASEAN như một sân chơi chung, một công xưởng chung, ở đó có khối nguồn lực thống nhất, đặc biệt là nguồn nhân lực có kỹ năng với giá còn tương đối rẻ.

Với Cộng đồng Kinh tế Asean 2015, 10 nền kinh tế trong Asean sẽ phải mở cửa ở mức độ rất cao cho các nhà sản xuất, những người bán và thị trường tiêu thụ sản phẩm. Tất cả sẽ tạo nên nền kinh tế tự do hóa về hàng hóa vật chất và hàng hóa cơ bản. Lúc này, thuế doanh nghiệp sẽ rút dần từ 5-0% trong dài hạn. Và với Việt Nam, trong năm 2018 phải giảm thuế xuống mức thấp nhất để hòa hợp với Cộng đồng Kinh tế Asean. Khi nền kinh tế Việt Nam mở cửa sẽ tạo ra một cuộc cạnh tranh và những doanh nghiệp Việt Nam yếu thế bắt buộc phải có những điều chỉnh để tạo thế cân bằng với các tập đoàn nước ngoài.  Thị trường tiêu thụ sản phẩm được mở rộng, nhưng đồng thời tỉ lệ cạnh tranh với các nước trong khu vực sẽ khốc liệt hơn. Nguồn vốn các nước được luân chuyển qua lại sẽ tạo nên sức ép lên doanh nghiệp Việt. Và nguồn lực con người với đội ngũ nhân lực kinh nghiệm, có kỹ thuật công nghệ cũng đang là vấn đề mà VN còn thiếu. Điều này sẽ tạo nên rào cản lớn để doanh nghiệp Việt trong bối cảnh cạnh tranh với doanh nghiệp các nước trong cộng đồng Asean.

Theo chuyên gia kinh tế Phạm Chi Lan, nếu trước đây, sản phẩm của doanh nghiệp Việt chỉ xuất khẩu quanh quẩn chủ yếu ở các nước quen thuộc như Lào, Campuchia, Myanmar thì khi hội nhập, những thị trường mới sẽ đồng thời được mở ra như Indonessia, Thái Lan, Singapore và Malaysia... mà không phải chịu nhiều sức ép về luật và thuế. Một nền kinh tế cạnh tranh sẽ tạo điều kiện để doanh nghiệp Việt tự đổi mới chính mình, nâng cao về nguồn lực con người, nguồn lực vốn, nguồn lực điều hành, quản trị của doanh nghiệp. Tuy nhiên sức ép cạnh tranh mọi mặt sẽ ngày càng gay gắt và khốc liệt, nếu doanh nghiệp Việt không nắm bắt, khả năng bị đào thải sẽ là rất lớn.

Khi đó, sẽ nổi lên 2 khả năng. Hoặc Việt Nam sẽ biến mình thành công xưởng thế giới, là nơi tụ điểm của các dự án, tạo ra sản phẩm Việt tiêu thụ đến các nước phát triển. Hoặc Việt Nam sẽ mất đi khả năng sản xuất và cạnh tranh, tự biến mình trở thành thị trường tiêu thụ sản phẩm cho các nước.

Anh Mai