Bữa cơm tất niên của người Hà Nội

Với người dân Việt Nam, mâm cơm tất niên được coi trọng nhất trong ngày 30 Tết. Đây không chỉ là nghi lễ mời tổ tiên về ăn Tết cùng con cháu mà còn là bữa cơm đoàn viên của gia đình, chuẩn bị bước vào một năm mới. Với người Hà Nội, đây cũng là dịp để chuẩn bị đầy đủ nhất những món ăn truyền thống, đậm chất văn hóa của người Tràng An.

Không khí Tết tại nhà cụ Tạ Thị Tài, hơn 90 tuổi ở phường Giáp Bát, quận Hoàng Mai đã rất rộn ràng. Bên chiếc tủ bày đồ trang trí là cây quất cảnh được mua tại làng Tứ Liên (Tây Hồ), dáng đẹp, lá dày tròn xanh thắm, quả vàng mọng, căng óng ả. Trên bàn phòng khách là cành đào khum đều tán lộc và nở hoa đỏ thắm đặt sát đĩa hoa quả đủ màu sắc khiến cả căn phòng sáng bừng lên. Dưới bếp, người xào nấu, người chặt thịt gà, quấn nem và lũ trẻ ríu rít nhặt rau, cắt tỉa xu hào, cà rốt… Gia đình cụ Tài nhiều đời sinh sống ở Hà Nội, con cháu không ai làm việc xa Thủ đô nên mâm cơm tất niên được tổ chức sớm hơn mọi nhà để dâng lên bàn thờ, mời tổ tiên về ăn Tết cùng con cháu. Mâm cỗ tất niên nhà cụ cũng có nhiều điểm khác với những món ăn được làm rất cầu kỳ, đặc trưng cho nét văn hóa ẩm thực tinh hoa của người Tràng An xưa. Cụ Tạ Thị Tài cho biết: “Cứ đến ngày 30 Tết, nhà tôi lại nấu 4 bát gồm: Bát măng, bát bóng, bát nấm, bát tôm bao và các đĩa gồm giò thủ, thịt bò quấn, chân giò bỏ xương, quấn, kho xong thái lát, làm rất cầu kỳ, rồi lưỡi lợn quấn, kho và bao giờ cũng có bánh chưng và nồi cá kho”.

Trong khói hương trầm thơm ngát, mùi thơm từ mâm cơm tất niên nhà cụ Tài lan tỏa cũng là thời khắc tình cảm ấm áp tuôn trào. Cả gia đình cụ vừa chia sẻ những câu chuyện vui, buồn trong năm vừa thưởng thức món ăn ngon tự làm, không hề có mặt đồ ăn nhanh ngoài chợ. Bà Đặng Thị Thúy Ngân, con gái của cụ Tài cho biết: bà và các em dâu đã chuẩn bị mâm cơm tất niên từ mấy ngày trước, từ việc luộc măng, ngâm gạo nếp, đãi đỗ xanh đến việc đi chợ, chọn mua những thứ tươi ngon nhất. Đó là những yêu cầu rất khắt khe của người Hà Nội như móng giò phải chọn chân trước của con lợn hoặc gà thịt phải là gà trống mào đỏ, chân vàng, nhỏ, lông đuôi cong vút và lông lưng màu đỏ. Bà Đặng Thị Thúy Ngân chia sẻ: “Gia đình tôi là người Hà Nội đã nhiều đời. Hôm nay là ngày cuối cùng của năm cũ, chúng tôi sửa soạn một mâm cơm cúng gia tiên và tụ tập con cháu trong gia đình. Trước khi chúng tôi làm những thủ tục để cúng giỗ thì chúng tôi tắm nước lá mùi để tẩy sạch những gì không may của năm cũ, đón một năm mới vui vẻ hạnh phúc. Và đến sáng mai, mùng 1 Tết thì tất cả con cháu chắt 60 người để chúc nhau năm mới tràn đầy hạnh phúc và chúc sức khỏe mẹ tôi vừa bước sang tuổi 90”.

Bữa cơm tất niên nhà cụ Tài có đủ 4 thế hệ cùng tham gia và cụ không quên nhắc nhở con cháu sau bữa cơm này đến chúc tết, thăm hỏi họ hàng. Nói như Nghệ nhân ẩm thực Hà Nội- Phạm Thị Ánh Tuyết thì đó là sự tiếp nối truyền thống văn hóa người Tràng An từ thế hệ này sang thế hệ khác, trong đó có cả văn hóa ẩm thực: “Về ẩm thực thì người Hà Nội đã có tiếng là cầu kỳ, kỹ tính; tức là đạt đến một mức độ để mọi người thấy rằng quá khó tính và không phải chỉ trong ngày 30 Tết mà trong ăn uống sinh hoạt hàng ngày của người Hà Nội cũng đòi hỏi như vậy. Ăn một món mắm tép phải tự tay làm lấy, nhặt không còn một con cá nhỏ lẫn trong đó và phải đãi bốc để loại bỏ những con ốc nhỏ chìm dưới đáy chậu thì món mắm tép mới thơm ngon, không có sạn, hoặc như súp lơ cũng chỉ mua súp lơ đơn chứ không mua loại kép. Người Hà Nội không ăn nhiều, ăn ít nhưng ngon”.

Từ nét tinh hoa văn hóa ẩm thực đã làm nên sự khác biệt của mâm cơm ngày tất niên của người Hà Nội. Trong sâu thẳm tiềm thức của người dân Thủ đô nói riêng, người dân đất Việt nói chung không ai là không nhớ đến bữa cơm ngày 30 Tết, dù đi xa tới đâu cũng vẫn nhớ bước chân quay về.

T. Huyền