Áp lực với xuất khẩu nông sản năm 2015

Từ đầu năm đến nay, nhiều mặt hàng nông sản xuất khẩu chủ lực của Việt Nam có kim ngạch XK giảm mạnh so với các năm trước. Cụ thể như cà phê có giá trị xuất khẩu giảm tới 37%, gạo giảm 23%... Theo Bộ Công Thương, kim ngạch xuất khẩu nhóm nông sản 3 tháng đầu năm 2015 giảm hơn 10% so với cùng kỳ, trái với quy luật kể từ năm 2011 đến năm 2014 kim ngạch quý I đều tăng trung bình 10%.

Lý giải về nguyên nhân kim ngạch các mặt hàng nông, thủy sản giảm mạnh, ông Trần Tuấn Anh - Thứ trưởng Bộ Công Thương cho biết: Quý I/2015 có sự biến động về giá hàng nông sản trên thị trường thế giới, giá gạo, mặt hàng cao su, phi lê cá thịt trắng, v.v… đều có những sụt giảm đáng kể. Đặc biệt trong đó là mặt hàng gạo có một sự sụt giảm chung trên thị trường thế giới. Không chỉ riêng gạo của Việt Nam mà của cả những nước xuất khẩu khác như Thái Lan, Ấn Độ, Pakistan đều trong trạng thái sụt giá liên tục. Những bất ổn nhất định ở các khía cạnh về chính trị, tôn giáo, khủng bố… cũng đã tác động ít nhiều đến nhu cầu của thế giới. Sự phục hồi chậm, chưa thực sự bền vững của kinh tế thế giới cũng dẫn đến tác động và nhu cầu chung của thế giới ảnh hưởng đến xuất khẩu của các nước nói chung. Đặc biệt, năng lực sản xuất một số mặt hàng nông thủy sản của Việt Nam đã đạt gần đến ngưỡng, nhiều mặt hàng tăng cao lượng sản xuất trong khi chưa cân đối với đầu ra. Các nguyên nhân trên cộng hưởng với sự cạnh tranh rất gay gắt trên thị trường thế giới, các rào cản thương mại đã làm giảm kim ngạch xuất khẩu nông, thủy sản của Việt Nam.

Thứ trưởng Trần Tuấn Anh còn chỉ ra một vấn đề gây khó khăn cho việc xuất khẩu hàng hóa trong nước, đó là các nước nhập khẩu, các bạn hàng của Việt Nam đang điều chỉnh các chính sách theo hướng giảm bớt sản lượng nhập khẩu. Ví dụ như Indonexia, Philippin cũng đều rất nỗ lực trong việc tăng cường năng lực sản xuất lương thực để có thể cân đối cung - cầu, giảm bớt nhập khẩu gạo từ Việt Nam. Một nguyên nhân nữa là đồng đô la càng ngày càng lên giá và khẳng định sức mạnh đã tác động đến nhu cầu thị trường ở những thị trường rất quan trọng đối với các mặt hàng xuất khẩu của Việt Nam, như thị trường Châu Âu đối với các mặt hàng về thủy sản; thị trường Nhật Bản đối với các mặt hàng về thủy sản, trái cây, kể cả mặt hàng về công nghiệp, tiêu dùng, v.v…

Ông Phan Xuân Quế, Chủ tịch Hội đồng thành viên Tổng công ty lương thực Miền Bắc cho biết, việc xuất khẩu gạo ngoài những đối thủ cạnh tranh như Thái Lan, Ấn Độ, Pakistan thì gần đây Campuchia, Myanmar đã dần chiễm lĩnh thị trường. Đồng thời, các nước nhập khẩu sau cuộc khủng hoảng tài chính năm 2008, 2009 thì cũng tập trung gia tăng sản xuất trong nước để đảm bảo an ninh lương thực, tránh phụ thuộc vào các nước xuất khẩu, dẫn đến cung - cầu hiện nay của thị trường là do người mua quyết định.

"Trước đây, trước năm 2010, môi trường kinh doanh lương thực rất thuận lợi, gần như chúng ta có thể quyết định được thị trường, bán cho ai, bán giá nào nhưng hiện nay, người mua hoàn toàn chủ động chi phối thị trường và họ có những chính sách để nhập khẩu với các điều kiện thuận lợi nhất, giá cả hấp dẫn nhất, gia tăng các nguồn cung", ông Phan Xuân Quế cho biết.

Ông Phan Hữu Đễ, nguyên Tổng thư ký Hiệp Hội Cà phê - Ca cao Việt Nam cho rằng, quý I năm nay giá xuất khẩu cà phê xuống rất thấp, chỉ còn 1.700-1.800 USD/tấn, lượng xuất khẩu cà phê lại giảm từ 500 nghìn tấn năm 2014 xuống còn 300 nghìn tẫn, người lao động và nông dân bị các nhà đầu cơ ép giá nên phải chịu lỗ. Sản lượng năm 2013, 2014 thì là 1,6 triệu tấn nhưng bước sang năm 2015, dự báo sản lượng giảm nhưng giá lại không tăng, do cung cầu thị trường cũng đã bão hòa.

Đối với mặt hàng gạo, các nước xuất khẩu cạnh tranh với Việt nam hiện còn tồn kho rất lớn, như Thái Lan trên 16 triệu tấn, Ấn Độ 23 triệu tấn... Áp lực tồn kho khiến các nước này luôn có chính sách giảm giá để dành thị phần. Ông Phan Xuân Quế cho biết thêm ngoài những yếu tố khách quan thì có thể nhìn thẳng vào thực tiễn cũng có những nguyên nhân thuộc về chủ quan đó là sự yếu kém của chuỗi liên kết các thành phần tham gia từ sản xuất, chế biến, đến tiêu thụ và xuất khẩu. Trong khâu tổ chức sản xuất cũng phải đáp ứng nhu cầu thị trường, trong khâu chế biến các mặt hàng của chúng ta cũng chưa được phong phú, đa dạng, phù hợp với thị hiếu của một số nước có nhu cầu chất lượng cao và khâu tiêu thụ với nguồn lực còn hạn chế của các doanh nghiệp xuất khẩu. Đây là một số nguyên nhân cơ bản, nguyên nhân chính dẫn đến sự hạn chế và ảnh hưởng đến tốc độ cũng như sản lượng xuất khẩu gạo trong quý I/2015.

Giải pháp quan trọng là các doanh nghiệp chủ động tiếp tục tìm kiếm và mở rộng thị trường tiêu thụ cho sản phẩm, hàng hóa của nền kinh tế. Đặc biệt thông qua các khung khổ hội nhập mà chúng ta đang đàm phán một cách tích cực như TPP, FTA với EU, Liên minh thuế quan, v.v…  Việc nắm bắt, theo dõi thông tin của thị trường, để từ đó có những đối sách và biện pháp phù hợp để khai thác được cơ hội và vượt qua thời điểm khó khăn cần được chú trọng để đạt hiệu quả cao hơn.. Những tháng còn lại cần sự tập trung rất lớn của các cơ quan quản lý Nhà nước trong đó có Bộ Công Thương, trong việc nâng cao và mở rộng hơn nữa các hoạt động về xúc tiến thương mại, đổi mới mô hình cũng như phương thức, nâng cao chất lượng của xúc tiến thương mại. Đặc biệt, cần phải nâng cao hơn nữa tính chủ động và vai trò DN tham gia các chương trình về xúc tiến thương mại. Khai thác tối đa các chương trình xúc tiến thương mại để tạo ra hiệu ứng kích thích, để tạo ra vai trò lớn hơn của DN trong việc tham gia các hoạt động xúc tiến thương mại đó. Và rõ ràng phải đổi mới về những hình thức xúc tiến thương mại, gắn hiệu quả xúc tiến thương mại, xây dựng thương hiệu, thâm nhập thị trường thông qua hệ thống phân phối và đầu mối cơ bản của những thị trường đó.

"Cần phải có một cơ chế phối hợp và thường xuyên chặt chẽ nữa giữa các Bộ, ngành, các cơ quan quản lý Nhà nước như những vấn đề đã có kinh nghiệm trong phối hợp xử lý những vấn đề tiêu thụ nông sản, trái cây cho người nông dân như trái vải ở Bắc Giang năm 2014 và những vấn đề liên quan đến dưa hấu vừa rồi, tiếp tục là các mặt hàng trái cây khác qua biên giới, cũng như vấn đề điều hành tiêu thụ gạo, hàng hóa cho người nông dân và những vấn đề liên quan đến xử lý các tranh chấp thương mại tại các thị trường quốc tế khác nhau và qua đó đòi hỏi sự phối hợp của các Bộ, ngành trong đó có Bộ Công Thương. Có thể nói còn nhiều nhiệm vụ và nhiều yêu cầu đặt ra nhưng chúng ta cần phải chủ động trong cách tiếp cận đòi hỏi xử lý toàn diện", ông Trần Tuấn Anh cho biết.

Hương Giang