Liên kết chuỗi sản xuất để hút đầu tư

Hiện nay, nền nông nghiệp Việt Nam đang trở thành “điểm ngắm” của nhiều nhà đầu tư, trong đó có Nhật Bản. Tuy nhiên, hút đầu tư vào lĩnh vực nào trong nông nghiệp để đạt hiệu quả, cách hút ra sao… là điều mà TS Đặng Kim Sơn- Viện trưởng Viện chiến lược chính sách và tư vấn Nông nghiệp- Nông thôn rất trăn trở khi chia sẻ với Tạp chí Vietnam Bussiness Forum. Nguyễn Thanh thực hiện.

Theo ông, vì sao lại có sự quan tâm mạnh mẽ từ phía các doanh nghiệp (DN) Nhật Bản vào lĩnh vực nông nghiệp và thực phẩm của Việt Nam (VN) trong thời gian gần đây?

Chính sách của Nhật Bản với ngành nông nghiệp nội địa đã có sự thay đổi cơ bản khi nước này tham gia các hiệp định thương mại với nhiều nước trên thế giới, trong đó có Việt Nam. Ðặc biệt là Hiệp định đối tác xuyên Thái Bình Dương (TPP) mà Nhật Bản đang đàm phán với những yêu cầu về bỏ  bảo hộ nông nghiệp, Nhật Bản buộc phải thực hiện. Thực tế là Nhật Bản đang thực hiện lộ trình giảm bảo hộ trong sản xuất lúa gạo, một trong những “vùng cấm địa” trong nông nghiệp thời gian qua.

Hiện lực lượng lao động nông nghiệp của Nhật Bản chỉ chiếm 3-4% dân số, nhưng đa số là người cao tuổi. Trước sức ép giảm thuế và nhu cầu lao động, các doanh nghiệp ngành nông nghiệp, thực phẩm Nhật Bản đẩy mạnh đầu tư ra nước ngoài để nâng cao sức cạnh tranh cũng như tìm động lực phát triển mới.

Và VN là một trong những lựa chọn lý tưởng để doanh nghiệp Nhật Bản đầu tư vào nông nghiệp do có lợi thế rất lớn về các điều kiện tự nhiên, đất đai cho sản xuất nông nghiệp.

Gần 70% dân số của VN tập trung ở nông thôn, phần lớn là dân số trẻ nhưng nông nghiệp của VN lạc hậu toàn diện từ cây con giống, đến canh tác, thu hoạch, chế biến, bảo quản sau thu hoạch và phân phối sản phẩm.

Trong khi đó, Nhật Bản có một nền nông nghiệp công nghệ cao được hỗ trợ bởi nền công nghiệp hùng mạnh nhưng đất đai hạn chế và nhất là dân số làm nông nghiệp đều là dân số già. Rõ ràng, điều kiện của hai nước đang là sự bổ sung lý tưởng cho nhau.

Nắm bắt cơ hội này, vậy VN sẽ hướng nhà đầu tư Nhật đầu tư vào lĩnh vực chủ chốt nào trong nông nghiệp, thưa ông?

Công nghệ chế biến nông sản sẽ là điều mà VN cần phải tính toán và xây dựng cơ chế để hút nhà đầu tư. Bởi lẽ, là người gần như dành chọn cuộc đời cho nông nghiệp nhưng tôi thấy, đến nay, tuy chúng ta đã trở thành một trong những quốc gia đứng đầu trong xuất khẩu nông, lâm, thủy sản... Nhưng, điều dễ thấy là vấn đề chất lượng, giá trị gia tăng và năng lực cạnh tranh của nông sản Việt còn thấp; cơ sở hạ tầng phục vụ bảo quản, chế biến kém phát triển; quy mô công nghiệp chế biến nông sản còn nhỏ, công nghệ thiết bị lạc hậu... Đây chính là nguyên nhân khiến cho giá trị hàng nông sản Việt Nam thường thấp hơn từ 15 - 50% so với sản phẩm cùng loại từ nước khác.

Vậy, những yếu tố nào sẽ cần phải thay đổi trong thời gian tới, để hút nhà đầu tư Nhật thưa ông?

Trong việc xây dựng các chuỗi giá trị thì chúng ta không chỉ nhắm vào sản xuất hàng hoá mà cần phải chuyển sang sản xuất phục vụ kinh doanh. Không phải chỉ nhắm vào sản lượng mà nhắm vào hiệu quả và thu nhập. Trong cái hướng phát triển đó vai trò của DN không chỉ là kết nối thị trường mà còn hỗ trợ phối hợp sản xuất với nông dân được đề cao mạnh mẽ. Đây cũng là một điểm mới quan trọng trong việc thay đổi tái cơ cấu sản xuất nông nghiệp trong thời gian tới.

Bên cạnh đó, một yếu tố cần thay đổi hiện nay là vấn đề chất lượng. VN  là nước xuất khẩu nông sản lớn, vì vậy đòi hỏi phải cải thiện chất lượng để đáp ứng yêu cầu khắt khe của các nước trên thế giới. Đây cũng là một yêu cầu, một thách thức buộc ngành nông nghiệp phải vượt qua nếu muốn đứng vững trong giai đoạn hội nhập hiện nay. Thay đổi căn bản này cũng sẽ đáp ứng tốt hơn nhu cầu, thị hiếu của thị trường trong nước và đẩy mạnh xuất khẩu, nâng cao thu nhập, cải thiện mức sống cho người nông dân.

Tái cơ cấu sản xuất các mặt hàng nông sản lúc này cũng đặt ra vấn đề là xây dựng các chuỗi cung ứng trong từng ngành hàng và vai trò của người nông dân phải được đặt lên vị trí trung tâm. Nói gắn kết chính là DN, phải thật lòng với người nông dân. Lợi nhuận thu về cũng cần phải tính cho người nông dân.

Vì vậy, việc hình thành một chuỗi liên kết trong hoạt động sản xuất nông sản xuất khẩu cần có sự minh bạch đảm bảo công bằng cho cả hai phía nông dân và DN. Gắn quyền lợi của mỗi người nông dân vào từng sản phẩm xuất khẩu có như vậy mới khiến cho chất lượng hàng nông sản được nâng cao.

Thế nhưng, về lâu dài thì chúng ta không chỉ gắn với nhau một cách cơ học như thế, thưa ông?

Đúng vậy, chúng ta phải nâng cao sự gắn kết này bằng tiêu chuẩn chất lượng, bằng KHCN. Tức là chúng ta phải hình thành nên các thương hiệu sản phẩm có truy xuất nguồn gốc rõ ràng. Và như thế rõ ràng, là chúng ta không thể không có vai trò của người nông dân. Thậm chí phải biết rõ từng người nông dân sản xuất sản phẩm nào, sản xuất như thế nào thì người bán hàng mới bán được giá cao vào thị trường khó tính.

Còn đối với môi trường đầu tư như thế nào?

Để “hút” được DN đầu tư vào lĩnh vực chế biến cũng như thương mại nông, lâm, thủy sản, điều quan trọng là VN cần tiếp tục minh bạch và đơn giản hóa thủ tục hành chính, tạo điều kiện cho DN dễ dàng hình thành dự án và triển khai. Mặt khác, tăng cường các biện pháp hỗ trợ thuộc hộp “xanh lá cây” như cho nông dân vay vốn ưu đãi để đầu tư phát triển nguồn nguyên liệu nông sản phục vụ công nghiệp chế biến; hỗ trợ các hoạt động nghiên cứu khoa học, chuyển giao công nghệ sản xuất nông nghiệp và chế biến nông sản. Đồng thời, mở rộng chính sách bảo hiểm nông nghiệp trong trường hợp thiên tai, mất mùa, rủi ro do biến động giá cả, thay đổi chính sách…; Mở rộng tiếp cận tín dụng để giảm bớt khó khăn cho doanh nghiệp trước những biến động bất lợi.

Đối với các dự án đầu tư gắn với vùng nguyên liệu, chính quyền địa phương cần chủ động quy hoạch vùng nguyên liệu nông sản cho nhà đầu tư gắn với các hình thức chuyển giao quyền sử dụng đất từ nông dân sang nhà đầu tư trên cơ sở thỏa thuận giữa nhà đầu tư với nông dân theo quy định của Luật Đất đai hiện hành về các hình thức cho thuê hoặc góp vốn bằng đất để cùng kinh doanh nông nghiệp.