Thu hút FDI: Cần chiến lược đường dài

Trong nhiều năm qua, doanh nghiệp FDI luôn giữ một vị trí quan trọng trong cơ cấu nền kinh tế, đóng góp không nhỏ vào sự phát triển kinh tế đất nước. Tuy nhiên, trong nhiều năm qua, bên cạnh việc thu hút nguồn vốn FDI thì cơ chế quản lý các doanh nghiệp FDI đang bộc lộ nhiều bất cập.

Những tồn tại được các chuyên gia chỉ ra đối với hoạt động của các doanh nghiệp FDI là vấn đề chuyển giá, trốn thuế cùng với đó là câu chuyện làm sao để các doanh nghiệp FDI và các doanh nghiệp trong nước phối hợp được với nhau để cùng phát triển.

Nhiều quyền lợi

Những bất cập trong việc quản lý các doanh nghiệp FDI đang khiến Chính phủ lẫn các cơ quan quản lý lúng túng trong việc xử lý những phát sinh đối với các doanh nghiệp này. Thời điểm năm 2011, khi Cục Hải quan Hà Nội và Chi cục Hải quan Vĩnh Phúc ra quyết định truy thu thuế đối với Công ty Honda Việt Nam sau khi tiến hành kiểm tra theo kế hoạch công ty này là 182 tỷ đồng. Ngay lập tức công ty này đã tiến hành xem xét lại việc sản xuất và kinh doanh trong tương lai tại Việt Nam.

Cũng giống như Honda Việt Nam, Tập đoàn Metro Cash & Carry cũng đã có 13 năm hoạt động tại Việt Nam với 19 trung tâm bán sỉ hoạt động trên toàn quốc. Trong kết quả thanh tra của Tổng cục Thuế đối với một số doanh nghiệp FDI đã kết luận việc chấp hành phát luật về thuế đối với Metro. Theo đó, tổng giá trị vi phạm cần xử lý đối với Metro là 507 tỷ đồng. Trong đó chỉ rõ những vi phạm đáng chú ý nhất của Metro là hành vi chuyển giá thông qua giao dịch liên kết với công ty mẹ tại Đức. Tổng số lỗ bất hợp lý mà Metro buộc phải giảm sau thanh tra là 335 tỷ đồng.

Trong khi những sai phạm của Honda Việt Nam cũng như Metro vẫn đang trong quá trình xử lý thì mới đây, Toyota – một trong những doanh nghiệp FDI lớn nhất cả nước đã có đơn gửi Chính phủ Việt Nam yêu cầu được hỗ trợ về mặt chính sách giá để có thể thếp tục sản xuất tại Việt Nam nếu không sẽ chuyển sang nước khác. Trong đó, Toyota đã đưa ra một bản tính toán với các đề xuất về chính sách, các kịch bản dự báo dựa trên số liệu sản xuất của hãng này để có thể duy trì sản xuất tại Việt Nam sau năm 2018. Toyota khẳng định, nếu đến năm 2018, Chính phủ Việt Nam không có sự hỗ trợ thì đến năm 2020 tập đoàn này sẽ giảm sản lượng từ 40.000 xe/năm như hiện nay xuống còn 13.000 xe/năm, tỷ lệ  nội địa hóa sẽ không tăng, đồng thời sẽ tiến hành đổi mới 5 mẫu xe và chỉ có 1 mẫu mới ra đời. Đến năm 2025 tập đoàn này sẽ chấm dứt hoàn toàn hoạt động sản xuất tại Việt Nam.

Thực sự, đây là một bài toán không hề dễ đối với các nhà quản lý Việt Nam khi những đóng góp của các doanh nghiệp FDI này đối với sự phát triển của nền kinh tế Việt Nam là không hề nhỏ. Nếu những doanh nghiệp này ngừng mọi hoạt động sản xuất sẽ ảnh hưởng rất lớn đến nền kinh tế và ngành công nghiệp phụ trợ của Việt Nam.

Nhiều ưu đãi

Với chính sách trải thảm đỏ nhằm thu hút các doanh nghiệp FDI, hiện nay, hoạt động của các doanh nghiệp FDI tại Việt Nam đang được hưởng rất nhiều ưu đãi hơn cả những doanh nghiệp nội địa nhưng cơ chế quản lý còn nhiều bất cập đang khiến cho nền kinh tế Việt Nam thất thu một khoản lớn cho nguồn ngân sách  khi những doanh nghiệp này trốn thuế, chuyển giá…

Với Metro Việt Nam, 13 năm  hoạt động, với hàng loạt các trung tâm mua sắm lớn nhưng số tiền thuế doanh nghiệp này đóng vẫn là con số 0. Với Honda Việt Nam, số thuế mà doanh nghiệp này trốn lên đến gần 200 tỷ đồng, còn Toyota mặc dù đã được hưởng nhiều ưu đãi nhưng dường như vẫn chưa đủ khi “dọa” sẽ đóng cửa nếu như Chính phủ không đáp ứng những yêu cầu họ đưa ra…

Theo số liệu thống kê của Bộ Kế hoạch và Đầu tư, mặc dù định hướng mục tiêu là ưu tiên thu hút FDI trong lĩnh vực công nghệ cao, song công nghệ chuyển gia vào Việt Nam phần lớn là những sản phẩm công nghệ ở mức trung bình so với thế giới (80%), thậm chí là cả những sản phẩm công nghệ lạc hậu (14%), trong khi đấy công nghệ cao chỉ chiếm 6%. Ngay cả đối với những tập đoàn lớn trên thế giới như Samsung, Canon… thì công nghệ áp dụng tại Việt Nam cũng chỉ ở những công đoạn cuối cùng như lắp ráp trong khi công đoạn này lại không đòi hỏi cần lao động chất lượng cao hay công nghệ tiên tiến.

Đại diện của Bộ Kế hoạch và Đầu tư cho biết, tại Việt Nam hiện nay, những dự án FDI được đầu tư công nghệ căn cứ trên lợi ích của nhà đầu tư chứ không phải theo nhu cầu đối với công nghệ do phía Việt Nam chủ động đưa ra.

Thực tế, sau hơn 25 năm thu hút FDI, mục tiêu hướng đến nền kinh tế công nghệ cao đang thu được kết quả không như mong đợi. Thậm chí có những dự án FDI đi ngược lại mong muốn khi đưa vào dây chuyển công nghệ lạc hậu, gây ra những tác động tiêu cực đến môi trường và xã hội như Vedan hay Tung Kuang…

Vẫn là lĩnh vực kinh tế quan trọng

Trong những năm qua, vẫn luôn có những cuộc họp, hội nghị tổng kết, đánh giá về hiệu quả của hoạt động đầu tư FDI, cùng với đó là những đợt sửa đổi, điều chỉnh luật, tổng kết, đánh giá để tìm ra những giải pháp phù hợp nhất nhằm nâng cao hiệu quả trong việc thu hút nguồn vốn ở những giai đoạn tiếp theo.

Theo ông Nguyễn Hữu Thắng, nguyên Cục trưởng Cục Đầu tư nước ngoài, không phải doanh nghiệp FDI nào cũng tìm cách trốn thuế hay chuyển giá. Vẫn có rất nhiều các doanh nghiệp FDI làm ăn hiệu quả và đóng góp rất lớn vào ngân sách nhà nước,  nhưng nhiều khi những sự đóng góp này bị bỏ qua và không được công nhận còn cái xấu dù ít nhưng lại được lan truyền rất nhanh.

Nguyên nhân thì không phải do bản thân nguồn vốn mà thực chất, đây là khu vực kinh tế đang được khuyến khích phát triển, lỗi chính thuộc về con người trong bộ máy quản lý đã để xảy ra những tình trạng như ô nhiễm môi trường, lợi dụng chuyển giá để tránh thuế, ngược đãi lao động, sử dụng lãng phí tài nguyên, phá vỡ quy hoạch… đã không được ngăn chặn và xử lý một cách kịp thời.

Trong giai đoạn hiện nay, vai trò của dòng vốn FDI đối với nền kinh tế Việt Nam vẫn rất quan trọng. Việc nâng cao hiệu quả sử dụng dòng vốn và sức lan tỏa của nó đối với nền kinh tế để làm đòn bẩy cho sự phát triển của ngành công nghiệp phụ trợ trong nước là điều hết sức cần thiết. Đây sẽ là cơ sở để ngành công nghiệp Việt Nam tham gia mạnh mẽ và thực chất hơn vào chuỗi giá trị toàn cầu đồng thời nâng cao năng lực chống chuyển giá…

Sĩ Sơn