Những rào cản trong M&A tại Việt Nam

Bên cạnh những lợi ích mà M&A mang lại, hoạt động M&A tại Việt Nam hiện vẫn còn gặp không ít những rủi ro và rào cản xuất phát từ chính bản thân doanh nghiệp thực hiện M&A và từ môi trường bên ngoài doanh nghiệp.

Tư duy và văn hóa

Các doanh nghiệp Việt Nam rất coi trọng vấn đề sĩ diện, không thích “bị” mua. Thậm chí trong một số trường hợp cho thấy lợi ích cá nhân còn quan trọng hơn mục tiêu của công ty. Văn hóa Á Đông đặt nặng liên hệ gia đình nên phần lớn những doanh nghiệp vừa và nhỏ - thực tế là một thực thể do “gia đình trị”. Sự sáp nhập bình đẳng và lâu dài giữa 2 doanh nghiệp Việt Nam là điều khó xảy ra. Thường thường thì “cá lớn nuốt cá bé” (mua lại chứ không sáp nhập), nhưng những con cá bé lại có nhiều thủ thuật có thể làm cho cá lớn bị mắc nghẹn hay đau dạ dày liên tục.

Minh bạch và trung thực

Rất nhiều báo cáo, số liệu về tài chính và hoạt động được ngụy tạo và che đậy, khiến bức tranh toàn cảnh khó mà hình dung. Quan trọng hơn là những khoản nợ bị che dấu, những tài sản được thổi phồng về giá trị. Tình trạng nợ thuế hoặc nợ bảo hiểm xã hội, hay việc giấy phép không rõ ràng.

Khía cạnh pháp lý

Pháp luật Việt Nam quá phức tạp. Khi tiến hành một hoạt động M&A thường thì phải thông qua 7 luật khác nhau: Luật doanh nghiệp, Luật đầu tư, Luật cạnh tranh, Luật chứng khoán, Luật môi trường, Luật mua bán tài sản, Luật nhà đất. Ngay cả khi 2 bên đều là doanh nghiệp trong nước, các thủ tục pháp lý cũng không dễ dàng. Mọi chậm trễ về thời gian đều tốn kém phải được dự liệu nếu người mua hay bán không muốn mất động lực và đổi ý.

Định giá doanh nghiệp

Doanh nhân Việt Nam thường định giá mua bán trên số tiền họ đã đầu tư (cost) mà chưa quen với việc dựa vào giá thị trường (market) hay dòng tiền (cash flow). Đây thường là một mâu thuẫn khó giải quyết nếu các con số này cách biệt nhau quá xa. Một vài doanh nghiệp lớn nhiều hiểu biết có thể đồng ý sử dụng một nhà định giá độc lập (independent appraiser), nhưng phí tổn và nghi ngại thường làm doanh nhân Việt Nam (bán hay mua) không đồng ý. Một yếu tố nữa là việc định giá các tài sản vô hình (công nghệ, thương hiệu, kinh nghiệm know-how…) gây rất nhiều tranh cãi vì doanh nhân Việt Nam vẫn chưa hình dung rõ ràng về giá trị hay những thực thi về bản quyền trí tuệ.

Vốn tài trợ

Hiện nay, các giao dịch M&A thường dựa vào vốn tài trợ của ngân hàng, các quỹ đầu tư hay việc bán cổ phiếu, trái phiếu ra sàn chứng khoán hay các khoản tiền riêng của công ty. Những hình thức tài trợ theo dạng đòn bẩy (leveraged buy-out) vẫn chưa được phổ thông và khiến nhiều doanh nhân Việt Nam (bên bán) nghi ngại.

Nguyễn Thanh