Bức tranh kinh tế vĩ mô: Đẹp trong “ngắn hạn”

Theo bản Báo cáo kinh tế vĩ mô quý II/2015 vừa được Viện Nghiên cứu và quản lý Trung ương (CIEM) công bố mới đây, hàng loạt các chỉ tiêu kinh tế chiến lược của Việt Nam đều đạt và vượt chỉ tiêu đề ra. Theo đó, mục tiêu tăng trưởng GDP 6,2% trong năm 2015, chỉ số tăng giá tiêu dùng (CPI) tối đa 5% và tỷ trọng đầu tư phát triển GDP từ 30% – 32% là hoàn toàn khả thi.

Nền kinh tế đã phục hồi

Theo Tiến sĩ Nguyễn Đình Cung, Viện trưởng CIEM, đến thời điểm hiện tại có thể nói nền kinh tế đã có sự phục hồi và tăng trưởng rõ nét hơn. Đóng vai trò chủ đạo là ngành công nghiệp – xây dựng với mức tăng trưởng 9,1% trong 6 tháng đầu năm 2015 so với 2014; sản xuất và đơn hàng cũng gia tăng vững chắc; mức lạm phát được giữ ở mức ổn định thấp với chỉ số CPI tăng 0.65% trong quý II.

Đánh giá về mặt bằng lãi suất, TS. Nguyễn Đình Cung cho rằng, lãi suất nhìn chung ổn định, nhưng khó có thể giảm thêm, mức độ tín dụng tăng đều hơn trong 6 tháng đầu năm 2015.

Ngoài ra, một điểm sáng khác là tình hình thu hút vốn đầu tư nước ngoài (FDI) trong 6 tháng đầu năm, vốn thực hiện FDI đã tăng. Theo số liệu của Bộ Kế hoạch và Đầu tư, thu hút đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) trong tháng 7/2015 đạt 3,31 tỷ USD. Trong khi 6 tháng đầu năm 2015, trung bình mỗi tháng chỉ thu hút được chưa đầy 1 tỷ USD vốn FDI. Tính trung bình, trong 7 tháng năm 2015, tổng vốn FDI đăng ký cấp mới và tăng thêm vào Việt Nam là 8,8 tỷ USD, bằng 92,4% so với cùng kỳ năm 2014. Từ đầu năm đến nay, ước tính các dự án FDI đã giải ngân được 7,4 tỷ USD, tăng 8,8% so với cùng kỳ 2014.

Đánh giá về câu chuyện tỷ giá, TS. Nguyễn Đình Cung cho rằng, việc điều chỉnh tỷ giá là điều kiện rất cần thiết, song muốn ổn định thị trường tài chính – tiền tệ thì chỉ điều chỉnh tỷ giá sẽ không đủ. “Do đó, nên chăng Ngân hàng Nhà nước cần bán ra khoảng 200 triệu USD để tăng nguồn cung. Và bằng “nội lực” về nguồn vốn, dự báo từ này đến cuối năm dư địa điều chỉnh tỷ giá còn rất lớn”, TS. Cung nói.

Lo ngại trên bước đường dài

TS. Nguyễn Đình Cung cho rằng, kinh tế trong 6 tháng đầu năm về cơ bản vẫn là bức tranh đẹp với mức tăng trưởng phục hồi rõ nét, lạm phát thấp, tín dụng tăng ổn định, giải ngân vốn FDI tăng cao… Tuy nhiên, nếu đặt trong kế hoạch trung và dài hạn thì tổng thể nền kinh tế vẫn còn khá nhiều điểm nghẽn.

Vấn đề đau đầu nhất chính là việc vẫn duy trì và vận hành một nền kinh tế có năng suất lao động, hiệu quả yếu và có xu hướng giảm. TS. Nguyễn Đình Cung phân tích, bất kỳ một nền kinh tế nào muốn phát triển bền vững phải dựa vào năng suất lao động và hiệu quả sử dụng nguồn lực. Song thực tế đáng buồn là tại Việt Nam cả hai “chỉ tiêu” kinh tế này đều rất trì trệ. Theo đó, năng suất lao động của Việt Nam trong thập kỷ 1990 - 2000 chủ yếu là tăng năng suất lao động nội ngành. Còn từ năm 2000 trở lại đây, năng suất nội ngành giảm, năng suất tăng chủ yếu do phân bố lại, cơ cấu lại nguồn lực. Về thực thể từng người lao động không có thay đổi lớn mà chủ yếu chỉ chuyển từ nông nghiệp sang công nghiệp nên năng suất tăng lên. Không phải do kỹ năng tăng lên hay áp dụng khoa học, công nghệ.

Mặt khác, hiệu quả sử dụng nguồn lực của Việt Nam hiện cũng có nhiều vấn đề. Bình thường, vốn chảy sang nơi có hiệu quả sử dụng cao hơn, nhưng nước ta lại đang có xu hướng ngược lại. Nguồn vốn hầu hết đang đổ vào những ngành có năng suất lao động thấp, thậm chí âm, như: ngân hàng, tài chính, bất động sản... Ngoài ra, thực trạng đáng buồn khác là càng doanh nghiệp lớn, nhà nước… thì hiệu quả sự dụng vốn càng thấp.

Theo TS. Nguyễn Đình Cung, nguồn gốc sâu xa của vấn đề chính là theo xu hướng mới thì vai trò điều tiết định hướng của nhà nước không còn phù hợp, cách thức vận hành, công cụ quản lý, tổ chức đã lạc hậu. Do đó, Việt Nam cần mạnh dạn tính đến câu chuyện muốn tái cơ cấu tổng thể nền kinh tế chủ thể quyết định không còn là “ông” nhà nước nữa mà cần để thị trường tự quyết định, để thị trường phân bố lại nguồn lực theo cách hợp lý mà nó vốn có.

Đồng quan điểm trên, TS, Nguyễn Tú Anh, Trưởng Ban chính sách kinh tế vĩ mô (CIEM) cho rằng, về định hướng lâu dài cải cách nền kinh tế vĩ mô cần tạo thuận lợi hóa cho môi trường kinh doanh và cải thiện năng lực cạnh tranh, hướng dẫn việc triển khai các luật về doanh nghiệp và đầu tư một cách chất lượng và nhanh chóng. Về lĩnh vực tài chính tiền tệ cần có ưu tiên số một  cho tái cơ cấu hệ thống ngân hàng thương mại, ổn định lạm phát, tỷ giá, tránh nguy cơ áp đặt hành chính. Về các chính sách thương mại  cần tăng cường thông tin và diễn biến thị trường thế giới. Các hoạt động xúc tiến thương mại không đơn thuần chỉ là xúc tiến xuất khẩu, mà cả đầu vào nhập khẩu, cũng như cải thiện khả năng ước tính xuất nhập khẩu hàng tháng.

Theo PGS. TS Lê Xuân Bá, đã chấp nhận cuộc chơi của cơ chế thị trường nghĩa là chúng ta phải chấp nhận trả giá. Đã lao vào cuộc chiến tái cơ cấu đồng nghĩa với việc được và mất. Và khi không dám làm những chuyện phi thường, thì không thể có kết quả phi thường.

Anh Phương