Căng thẳng chuyện lương

Có lẽ chưa bao giờ vấn đề tăng lương tối thiểu lại trở nên nóng bỏng và được dư luận quan tâm như lúc này.  Phiên họp ngày 25-8 của Hội đồng Tiền lương quốc gia để thống nhất đề xuất mức tăng lương tối thiểu vùng năm 2016 sau 4 giờ tranh luận căng thẳng đã kết thúc mà không đạt được kết quả.

Đại diện cho người lao động - Tổng liên đoàn Lao động Việt Nam đã yêu cầu dừng phiên họp. Trước đó, trong phiên họp ngày 4/8, Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) đã yêu cầu kết thúc phiên họp để bày tỏ thái độ không thỏa hiệp với mức lương tối thiểu được đề xuất tăng mà phía đại diện người lao động đưa ra. Như vậy mỗi bên đều đã sử dụng quyền yêu cầu dừng phiên họp, tạm dừng đàm phán một lần theo quy chế hoạt động của Hội đồng Tiền lương quốc gia.

Lý lẽ của đồng lương

Hiện mức đề xuất lương tăng tối thiểu của VCCI và Tổng liên đoàn lao động VN còn khoảng cách khá xa. Ông Mai Đức Chính - Phó Chủ tịch Tổng liên đoàn Lao động Việt Nam khẳng định quan điểm của Tổng liên đoàn Lao động Việt Nam là không thay đổi mức đề xuất tăng lương tối thiểu vùng năm 2016 thêm 16,8% so với năm 2015. Trong khi đó, cơ quan đại diện giới chủ sử dụng lao động VCCI kiên quyết giữ mức đề xuất tăng 10%.

Lý lẽ của Tổng liên đoàn Lao động Việt Nam đưa ra dựa trên thực tế đời sống của người lao động khó khăn, lương tối thiểu chỉ đủ đáp ứng 74% mức sống tối thiểu của người lao động. Mức điều chỉnh kể trên được xác định dựa trên nhu cầu tối thiểu của người lao động và gia đình, điều kiện kinh tế - xã hội và mức tiền lương trên thị trường lao động, đồng thời phải đủ bù trượt giá... Ông Mai Đức Chính nhấn mạnh: phương án điều chỉnh của Tổng liên đoàn Lao động Việt Nam đề xuất là mức tăng thêm hợp lý để thực hiện lộ trình đến năm 2017 mức lương tối thiểu phải đảm bảo nhu cầu sống tối thiểu của người lao động và gia đình.

VCCI và nhóm Hiệp hội Doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài, giữđề xuất mức lương tối thiểu điều chỉnh tăng thêm chỉ 150.000 - 250.000 đồng tương ứng theo từng vùng. Con số này tương ứng tỉ lệ tăng lương tối thiểu 
10 - 11%. Đề xuất này tính đến khả năng chi trả của DN.

Trong khi nền kinh tế tiếp tục khó khăn, kinh tế thế giới nhiều biến động khó lường, thị trường tài chính vẫn trong giai đoạn tái cơ cấu, nguồn vốn hỗ trợ doanh nghiệp phát triển chưa được khơi thông, rất nhiều doanh nghiệp phải chật vật để tồn tại. Cú sốc tăng lương có thể chất thêm gánh nặng mà rất nhiều DN không thể vượt qua.Theo thống kê của VCCI, hiện nay doanh nghiệp lớn chỉ chiếm chưa đầy 2%, doanh nghiệp vừa 2%, còn lại là 96% doanh nghiệp nhỏ và rất nhỏ, trong khi gần 70% doanh nghiệp kinh doanh không có lãi.

Hiện nay chi phí chủ sử dụng đóng bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế, bảo hiểm thất nghiệp, công đoàn phí ở các DN VN cao nhất so với các nước trong khu vực. Với mức tăng lương tối thiểu của năm 2015, tại nhiều DN tiền đóng các loại bảo hiểm và phí công đoàn cho người lao động đã tăng 35% so với năm 2014. Tăng lương tối thiểu, đồng nghĩa với các khoản đóng góp này tiếp tục tăng, tạo thêm gánh nặng cho DN, đặc biệt là DN nhỏ và vừa. Đảm bảo quyền lợi cho người lao động nhưng cũng phải tính đến khả năng cạnh tranh và phát triển của DN.

Tăng lương gắn với tăng năng suất lao động

Dù lương tối thiểu nghiêng về mức tăng 16,8% như đề xuất của phía người lao động, hay 10% của phía chủ sử dụng lao động, hoặc là một mức tăng mang tính dung hòa giữa hai phương án mà Hội đồng Tiền lương buộc phải quyết định sau những phiên họp không đạt được sự đồng thuận, thì câu chuyện tiền lương tối thiểu vẫn còn nguyên tính chất phức tạp dành cho những phiên đối thoại sau này.

Đồng ý rằng đại đa số người hưởng lương có cuộc sống khó khăn, thậm chí nghèo khổ, không đủ sống. Nhưng vấn đề tiền lương cần được nhìn rộng ra trong mối tương quan với năng suất lao động và khả năng chi trả của DN. Năm 2015 và những năm tiếp theo, VN vẫn sẽ phải đối diện nhiều thử thách, trong đó có áp lực từ việc gia nhập cộng đồng kinh tế ASEAN (AEC) và sẽ đẩy mức cạnh tranh lên mức cao hơn, bên cạnh việc VN phải thực hiện những cam kết hội nhập quốc tế khác. “Sức khỏe” DN còn hạn chế, đa phần là DN nhỏ và vừa, khả năng cạnh tranh không còn yếu kém.

Những năm qua, tuy nền kinh tế tăng trưởng khá nhanh, đạt nhiều thành tựu tích cực nhưng chủ yếu theo mô hình chiều rộng, tức là chủ yếu dựa vào khai thác tài nguyên, nhân công rẻ và vốn đầu tư thuần túy. Việc chuyển đổi mô hình tăng trưởng theo mô hình mới, có chiều sâu và dựa trên nền tảng là sáng tạo, ứng dụng khoa học-kỹ thuật và năng suất lao động được đặt ra, nhưng cần thêm rất nhiều thời gian và nỗ lực. 

Một vấn đề khác kìm giữ mức tăng lương chính là năng suất lao động VN thuộc loại thấp nhất khu vực, theo số liệu của Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO), năng suất lao động của VN năm 2013 thuộc nhóm thấp nhất Châu Á–Thái Bình Dương, thấp hơn Singapore, Nhật và Hàn Quốc lần lượt là 15 lần, 11 lần và 10 lần. Ngay cả so với các nước ASEAN có mức thu nhập trung bình, năng suất lao động của Việt Nam vẫn có khoảng cách lớn, chỉ bằng 1/5 Malaysia và 2/5 Thái Lan.

Thêm vào đó, yếu tố quan trọng nhất khiến lương tăng thấp và thu nhập người lao động thấp chính là tiền lương đã vận hành theo cơ chế thị trường. Tình trạng thất nghiệp và thiếu việc làm thường xuyên dẫn đến mất cân bằng cung cầu, khiến tiền lương tăng chậm, thậm chí không tăng.

Bài toán tăng lương và thu nhập của người lao động vẫn tiếp tục khó giải khi đặt trong mối tương quan với các vấn đề nêu trên. Về vấn đề này ông ông Phillip Hazelton, Cố vấn trưởng của Dự án quan hệ lao động ILO - Việt Nam cho rằng: việc điều chỉnh tiền lương tối thiểu nên được thực hiện thường xuyên và căn cứ trên cả các yếu tố xã hội và kinh tế, ví dụ nhu cầu của người lao động và gia đình họ, chi phí sinh hoạt, khả năng chi trả của doanh nghiệp, mức tăng năng suất lao động, tương quan giữa tiền lương tối thiểu và tiền lương bình quân cũng như mong muốn duy trì việc làm.

ILO khuyến nghị Hội đồng Tiền lương quốc gia nên xây dựng sự đồng thuận giữa tổ chức công đoàn và các tổ chức người sử dụng lao động thông qua đối thoại và tiến hành thêm các phiên họp thương lượng để các bên có đủ thời gian dung hòa lợi ích khác biệt trên cơ sở số liệu khoa học và lập luận thuyết phục.

Ông Phạm Minh Huân, Chủ tịch Hội đồng Tiền lương quốc gia cho biết, để giải quyết phương án tăng lương tối thiểu vùng năm 2016,  Hội đồng Tiền lương sẽ họp lần thứ ba, cũng là lần cuối cùng, vào ngày 3-9. Nếu trong phiên họp này hai bên tiếp tục không đạt được thỏa thuận để có một phương án chung đưa ra bỏ phiếu, chủ tịch hội đồng sẽ sử dụng quyền được quy định trong quy chế để quyết định phương án đề xuất mức tăng lương tối thiểu vùng trình Chính phủ phê duyệt và áp dụng từ ngày 1-1-2016.

Lê Minh