Công nghệ sạch và bài toán phát triển công nghiệp

Đại hội lần thứ IX của Đảng đã đặt ra mục tiêu “đến năm 2020, Việt Nam cơ bản trở thành một nước công nghiệp theo hướng hiện đại”. Đến nay, chỉ còn 5 năm nữa để Việt Nam đạt được điều đó. Tuy nhiên, các chuyên gia trong và ngoài nước đều cho rằng nền công nghiệp Việt Nam vẫn đang ở khoảng cách khá xa so với các nước trong khu vực và trên thế giới mà nguyên nhân chính là do việc áp dụng công nghệ sạch còn hạn chế khiến cho hiệu quả hoạt động của các doanh ngiệp không cao, tiêu hao nguyên vật liệu lớn…

Ngày 30/12/2013, Thủ tướng Chính phủ đã ký Quyết định số 2612/QĐ-TTg phê duyệt Chiến lược sử dụng công nghệ sạch giai đoạn đến năm 2020, tầm nhìn đến năm 2030 trong đó đưa ra những mục tiêu chính như: khuyến khách các tổ chức, cá nhân tập trung nghiên cứu, ứng dụng, làm chủ, chuyển giao và sử dụng công nghệ sạch trong sản xuất kinh doanh và đời sống, phấn đấu đến năm 2010 có 100% dự án đầu tư mới thuộc các ngành sử dụng nhiều năng lượng, có khả năng gây ô nhiễm nghiêm trọng cho môi trường như dệt, nhuộm; sản xuất phân bón, thuốc trừ sâu; luyện thép; khai thác, chế biến khoáng sản; nhiệt điện; sản xuất giấy; sản xuất xi măng; sản xuất mía đường phải đáp ứng các tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật về công nghệ sạch; 60 - 70% cơ sở sản xuất đang hoạt động trong các ngành công nghiệp nêu trên hoàn thành việc xây dựng, thực hiện lộ trình đổi mới công nghệ theo hướng sử dụng công nghệ sạch.

Khó khăn về vốn

Mặc dù trong thời gian qua, nhiều doanh nghiệp đã rất tích cực trong việc áp dụng công nghệ sạch vào sản xuất nhưng nhìn chung, ngành công nghiệp Việt Nam vẫn đang đứng ở vị trí thấp nhất trong lộ trình phát triển công nghiệp hóa, thực chất là giai đoạn đầu của quá trình công nghiệp hóa, chủ yếu là sắp ráp- công đoạn có giá trị thấp nhất trong chuỗi sản xuất.

Thực tế, nhiều doanh nghiệp cũng muốn đổi mới công nghệ, sản xuất sạch để tạo ra những sản phẩm đủ sức cạnh tranh với các sản phẩm ở các nước phát triển nhưng lực bất tòng tâm vì số vốn đầu tư cho việc này không hề nhỏ. Theo đánh giá của Viện Quản lý kinh tế Trung ương thì tình trạng thiếu vốn chính là rào cản lớn nhất đối với các doanh nghiệp trong việc tiếp cận với công nghệ sạch

Theo đại diện của Viện Chiến lược và Chính sách Công nghiệp (Bộ Công Thương) ngoài những khó khăn về vốn thì hiện nay, các doanh nghiệp Việt Nam còn gặp nhiều khó khăn trong việc tiếp cận thông tin về công nghệ sạch và nguồn nhân lực vận hành. Đây chính là 3 yếu tố chính dẫn đến quá trình đổi mới công nghệ gặp nhiều khó khăn và rủi ro cao. Đặc biệt là đối với các doanh nghiệp trong ngành dệt, nước giải khát, gốm sứ, chế biến thực phẩm… là những ngành có lượng chất thải công nghiệp lớn, có tác động không nhỏ tới môi trường. Bản thân các doanh nghiệp này cũng muốn đầu tư đổi mới công nghệ nhưng nguồn kinh phí đầu tư rất lớn nên không phải doanh nghiệp nào cũng đáp ứng được.

Nhìn vào các nước trong khu vực thì Malaysia là nước có chính sách tương đối rõ về sử dụng công nghệ sạch. Với việc coi công nghệ sạch là động lực tăng trưởng kinh tế và phát triển bền vững, Malaysia đặt trọng tâm vào giảm sử dụng năng lượng trong khi vẫn tăng trưởng kinh tế; thúc đẩy tăng trưởng ngành công nghiệp công nghệ sạch và tăng đóng góp của ngành trong ngành kinh tế quốc dân; Tăng cường năng lực về đổi mới công nghệ trong lĩnh vực công nghệ sạch và tăng cường tính cạnh tranh của công nghệ sạch trên trường quốc tế; Đảm bảo phát triển bền vững và bảo tồn môi trường cho tương lai; tăng cường giáo dục cộng đồng và nhận thức về công nghệ sạch, khuyến khích sử dụng công nghệ sạch.

Cần sự kết hợp đa chiều

Theo các chuyên gia, để đẩy mạnh việc sử dụng công nghệ sạch thì việc thực thi các quy định về môi trường cần làm một cách quyết liệt hơn nữa.  Rà soát, sửa đổi, bổ sung và hoàn thiện cơ chế, chính sách, pháp luật nhằm thúc đẩy sử dụng công nghệ sạch và loại bỏ công nghệ lạc hậu gây tiêu tốn tài nguyên và ô nhiễm môi trường; Quản lý, kiểm soát hoạt động sản xuất, đầu tư phát triển, loại bỏ công nghệ lạc hậu theo tiêu chí, lộ trình được phê duyệt trong các ngành công nghiệp; Áp dụng danh mục và lộ trình công nghệ sạch, công nghệ cấm đầu tư vào quy trình cấp phép đầu tư cho các dự án đầu tư mới, các dự án mở rộng sản xuất, đầu tư đổi mới công nghệ; Ban hành các cơ chế, chính sách khuyến khích, kiểm soát đầu tư sử dụng công nghệ sạch, sản xuất sản phẩm sạch.

Về khoa khoa học công nghệ và hợp tác quốc tế:  Xây dựng và thực hiện chương trình nghiên cứu ứng dụng và chuyển giao công nghệ về sử dụng công nghệ sạch và sản xuất sản phẩm sạch; Xây dựng và thực hiện chương trình nghiên cứu xây dựng tiêu chí, tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật về công nghệ sạch, sản phẩm sạch cho các ngành công nghiệp; lộ trình áp dụng công nghệ sạch và loại bỏ công nghệ lạc hậu cho các ngành công nghiệp; Nâng cao năng lực tư vấn, chuyển giao ứng dụng, trình diễn công nghệ sạch, nghiên cứu thiết kế, phát triển sản phẩm sạch cho các tổ chức tư vấn, nghiên cứu khoa học và công nghệ, các tập đoàn, tổng công ty công nghiệp, các hiệp hội ngành nghề và các cơ quan quản lý các cấp; đầu tư cho hệ thống các phòng thí nghiệm phân tích, kiểm định, kiểm nghiệm chất lượng hàng hóa sản phẩm sạch; Tổ chức các hoạt động hợp tác quốc tế để học hỏi và thực hiện chuyển giao công nghệ sạch cho các doanh nghiệp Việt Nam.

Về tài chính và đầu tư, nhà nước hỗ trợ một phần kinh phí cho các hoạt động tư vấn chuyển giao, ứng dụng công nghệ sạch cho các cơ sở sản xuất; Các dự án đầu tư ứng dụng công nghệ sạch và sản xuất các sản phẩm công nghệ sạch được ưu tiên vay vốn từ ngân hàng, quỹ hỗ trợ phát triển như: Ngân hàng phát triển Việt Nam, Quỹ đổi mới công nghệ quốc gia, Quỹ phát triển khoa học công nghệ, Quỹ bảo vệ môi trường…; Thúc đẩy đầu tư trực tiếp nước ngoài và tư nhân trong lĩnh vực công nghệ sạch và sản xuất sản phẩm sạch. Nhà nước có chính sách ưu tiên, khuyến khích nhập khẩu và xuất khẩu sản phẩm công nghệ sạch.

Về phát triển thị trường, nhà nước hỗ trợ thương mại hóa, chuyển giao các kết quả nghiên cứu thành công về công nghệ sạch và sản phẩm sạch;  Các sản phẩm thuộc các dự án đầu tư ứng dụng công nghệ sạch và sản phẩm công nghệ sạch được ưu tiên tham gia chương trình xúc tiến thương mại và xúc tiến đầu tư quốc gia; Tổ chức các kênh giới thiệu, bán hàng hiệu quả cho sản phẩm công nghệ sạch; Nhà nước có chính sách ưu tiên nhập khẩu và xuất khẩu sản phẩm công nghệ sạch.

Và để làm được điều này, bên cạnh sự vào cuộc của các cơ quan ban ngành thì về phía Chính phủ cần có sự hỗ trợ tích cực đối với các doanh nghiệp, đặc biệt là vấn đề về vốn. Đưa ra những chính sách khuyến khích, hỗ trợ các doanh nghiệp về đào tạo nhân lực, hỗ trợ về mặt thông tin để doanh nghiệp được tiếp cận những sản phẩm có chất lượng tốt.

Lương Tuấn