Mưu sinh trên đá

Thiếu đất canh tác, vượt lên sự khắc nghiệt để tồn tại ở nơi khó khăn tột cùng của miền cực Bắc, canh tác trên đá đã trở thành phương thức truyền thống từ bao đời nay của cư dân bốn huyện vùng cao Hà Giang ngày nay là vùng Công viên địa chất toàn cầu Cao nguyên đá Đồng Văn.

Địa hình khu vực CVĐC toàn cầu Cao nguyên đá Đồng Văn chủ yếu là núi đá vôi, diện tích sử dụng cho canh tác ít và rất hiếm. Do vậy, để có đất trồng ngô và hoa màu, cộng đồng các dân tộc nơi đây sáng tạo và thích ứng bằng việc kè nương đá, gùi đất, đổ vào hốc đá để trồng các loại cây lương thực, trong đó chủ yếu là trồng ngô.  Các phiến đá có sẵn với kích thước to nhỏ khác nhau được dùng để xếp thành những bờ rào đá ngăn sự xói mòn, đặc biệt là vào mùa mưa. Việc canh tác trên đá không biết bắt đầu từ bao giờ, nhưng qua đó khẳng định quá trình lịch sử, định cư lâu dài của tộc ngừời sinh sống trên vùng Công viên địa chất toàn cầu ngày nay có từ lâu.

Đến cao nguyên đá Hà Giang, ngoài những phiên chợ vùng cao đầy màu sắc thì hình ảnh về những nương ngô xếp đá, những người phụ nữ cần mẫn gùi đất lên nương cũng là những hình ảnh mang đậm nét văn hóa.  Đây là những biểu hiện của tri thức và kỹ thuật thổ canh hốc đá. Giá trị văn hóa còn thể hiện ở trong chính những tri thức ,kỹ thuật canh tác nương đá, liên quan đến tín ngưỡng nông nghiệp, cụ thể là canh tác trên nương đá ở mỗi dân tộc lại có những tập tục, những tín ngưỡng thờ cúng khác nhau. Những nghi thức tâm linh, cầu mùa, cầu mưa hay mừng cơm mới chứa đựng trong nó đậm nét văn hóa tộc người, vì vậy có thể nói văn hóa canh tác trên nương thổ canh hay chính là tri thức canh tác hốc đá là một phần không thể bỏ qua nếu tìm hiểu đời sống của những tộc người sinh sống tại đây. Bên cạnh đó trong quá trình canh tác trên nương, cộng đồng các dân tộc nơi đây còn sáng tạo nên những tác phẩm văn học dân gian, những bài ca dao, dân ca tạo nên một kho tàng văn học dân gian tiêu biểu của từng tộc người.

Đối với những người dân nơi đây, tri thức canh tác hốc đá chỉ đơn thuần là những kinh nghiệm, cách làm, mà họ đúc rút ra hay được thế hệ cha ông truyền lại nhằm mục đích mưu sinh, bảo đảm cuộc sống hằng ngày nhưng vô hình chung họ đã tạo nên những giá trị văn hóa đặc sắc, văn hóa ứng sử với môi trường sống và điều kiện tự nhiên. “Tri thức canh tác hốc đá” còn là một di sản văn hóa phi vật thể mang tính cộng đồng cao, là biểu trưng văn hóa riêng có, đại diện tiêu biểu cho văn hóa của các dân tộc thiểu số tại 4 huyện miền núi phía bắc của tỉnh Hà Giang và cộng đồng dân tộc sống trên vùng Công viên địa chất toàn  cầu ngày nay.

Thanh Nga