Gỡ nút thắt để tận dụng lợi thế TPP

Năm 2015, Việt Nam đã ký FTA với Hàn Quốc và Liên minh kinh tế Á-Âu, kết thúc đàm phán FTA với Liên minh châu Âu (EU) và đặc biệt là Hiệp định đối tác xuyên Thái Bình Dương (TPP). Điều kiện hội nhập sâu rộng đã tạo thêm nhiều cơ hội và thách thức cho nền kinh tế Việt Nam, trong đó bao gồm cả ngành nông nghiệp.

Cơ hội mang tên TPP

Nguyên Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn - Chủ tịch Tổng hội Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Việt Nam, ông Hồ Xuân Hùng đã tóm tắt ngắn gọn những cơ hội mà Hiệp định TPP vừa được ký kết hôm 5/11/2015 đem lại cho ngành nông nghiệp Việt Nam là: doanh nghiệp (DN) được là tham gia vào chuỗi cung ứng toàn cầu, vào các thị trường xuất nhập khẩu và các thị trường lớn thế giới có nhiều ưu đãi như Mỹ và Australia. Hàng nông sản Việt Nam có cơ hội tiếp cận nhiều thị trường mới, được hưởng các ưu đãi về thuế quan, nhưng phải chịu sức ép cạnh tranh ngày càng lớn ở cả thị trường trong và ngoài nước.

Đồng thời, việc tham gia TPP tạo ra áp lực cho DN Việt Nam trong quá trình lựa chọn đầu tư và chuyển hướng sản xuất kinh doanh, hướng tới đầu tư nghiêm túc vào những sản phẩm có lợi thế cạnh tranh. Thực chất đây là một cơ hội cho những DN muốn vươn lên – ông Hùng phân tích.

Mặt khác, TPP đòi hỏi thúc đẩy việc tăng cường chất lượng vốn và khoa học công nghệ trong quá trình đầu tư trực tiếp và liên doanh trong sản xuất nông nghiệp.

TPP tăng cơ hội việc làm cho người lao động và tạo điều kiện cho họ nâng cao thu nhập, người lao động có điều kiện nâng cao tay nghề.

Một cơ hội hết sức quan trọng là TPP tạo thêm động lực phát triển ngành mới, tạo động lực hoàn thiện cơ chế chính sách và minh bạch.

Nút thắt chính sách

Thực tế tổng kết về thực trạng ngành nông nghiệp Việt Nam khi Hiệp định TPP có hiệu lực được nhiều chuyên gia nghiên cứu và họ đã chỉ ra những điểm ngẽn, nút thắt cần được nhanh chóng tháo gỡ, nếu nông nghiệp Việt Nam muốn tận dụng được những cơ hội do TPP mang lại.

Nhìn một cách tổng thể thì dù đã trải qua 30 năm đổi mới, luôn luôn được coi trọng nhưng nền nông nghiệp Việt Nam vẫn phát triển thiếu bền vững, thu nhập của người nông dân thấp, năng suất chưa cao và chất lượng nông sản kém.

Một nghiên cứu gần đây của ngành nông nghiệp đã chỉ ra rằng chỉ có khoảng 60% nguồn lực xã hội dành cho nông nghiệp. Chưa đến 1% trong tổng số DN đầu tư vào nông nghiệp; số DN vốn hóa chỉ chiếm 3% trên thị trường chứng khoán.

Đất đai phân tán, manh mún hiện đang là rào cản lớn nhất hiện nay của ngành nông nghiệp để trở thành ngành sản xuất lớn. Trên 80% nông dân có diện tích dưới 1ha và trung bình 1 hộ nông dân có 4 thửa đất.

Sản xuất nông nghiệp Việt Nam còn lệ thuộc vào điều kiện tự nhiên là chính, do vậy đầu tư vào nông nghiệp còn nhiều rủi ro, nhất là khi phải đầu tư lớn. Chính sách hỗ trợ cho nông nghiệp về vốn và lãi vay quá yếu. Hệ thống bảo hiểm cho nông nghiệp không mạnh, thậm chí cả khi nhà nước đã dành nhiều ưu đãi thì DN bảo hiểm cũng không mặn mà.

Nhiều chính sách của Chính phủ không đi vào cuộc sống, hiệu quả thấp và thiếu sức hút các DN đầu tư vào nông nghiệp. Vấn đề trùng thuế và phí chưa được xóa bỏ. Hàng ngàn thủ tục hành chính không cần thiết tạo nên rào cản, làm tăng chi phí cho DN. Nạn hàng giả, hàng kém chất lượng, hàng lậu trốn thuế, từ đầu vào cho sản xuất nông nghiệp đến sản phẩm đầu ra đã tạo nên sự cạnh tranh không lành mạnh, đe dọa sự tồn tại và phát triển của những nhà sản xuất, kinh doanh chân chính, đe dọa đến sức khỏe người tiêu dùng.

Thách thức về năng lực

Trong thị trường rộng mở do TPP và các Hiệp định thương mại song phương đem lại, sẽ càng bộc lộ rõ năng lực cạnh tranh quá yếu của DN Việt Nam. Trong đó, những vấn đề vệ sinh an toàn thực phẩm và xuất xứ sản phẩm là khâu yếu nhất. Đối với các hộ nông dân, TPP lại càng là khái niệm xa vời khi mà họ vẫn tiếp tục canh tác trên những thửa đất nhỏ bé của mình, chưa được thúc đẩy hoặc chưa thực sự có mong muốn hợp tác lại để vươn lên sản xuất lớn, chủ động áp dụng các tiêu chuẩn nghiêm ngặt của sản phẩm nông sản mang tầm quốc tế.

Với vai trò là người dự báo, hỗ trợ về thông tin thị trường, sản phẩm, người qui hoạch các vùng sản xuất… hệ thống này của Nhà nước chưa đáp ứng được yêu cầu thực tế của người nông dân và DN. Trong đó đặc biệt yếu và thiếu thông tin nghiên cứu và phân tích thị trường, nhất là khâu dự báo sản lượng trong và nước ngoài.

Một thách thức khác đòi hỏi sự cải thiện của các cơ quan quản lý Nhà nước là môi trường chính sách chưa hoàn thiện, tổ chức thực thi giám sát chính sách yếu; thiếu các công cụ hữu ích trong thương mại quốc tế nhằm tái lập công bằng thương mại để giải quyết tranh chấp quốc tế. Tình trạng thiếu vốn và công nghệ tiên tiến, đặc biệt là trong lĩnh vực thích ứng trước biến đổi khí hậu và kiểm soát dịch bệnh trong nuôi trồng là một thách thức không nhỏ về năng lực của ngành nông nghiệp Việt Nam. Đồng thời trình độ lao động ngành nông nghiệp quá thấp trước yêu cầu chủ động tham gia thị trường quốc tế và khu vực.

“Bệ đỡ” chính sách và hạ tầng

Yếu tố quan trọng nhất về mặt chính sách cho nông nghiệp khi tham gia TPP – theo các chuyên gia là Việt Nam cần nhanh chóng ban hành bộ tiêu chuẩn quy trình sản xuất cho sản phẩm nông nghiệp nói chung và từng sản phẩm nông nghiệp phù hợp TPP. Cùng với đó là ban hành cơ chế quản lý giám sát thực thi tiêu chuẩn sản xuất và chất lượng nông sản. Đồng thời cần chỉ định đích danh một cơ quan làm đầu mối cung cấp thông tin chính thức, kịp thời và chính xác về dự báo thị trường để người dân và DN khai thác kịp thời khi có nhu cầu về thông tin.

Trong những năm gần đây, hệ thống hạ tầng giao thông được đầu tư lớn góp phần thúc đẩy sản xuất, kinh doanh phát triển. Tuy nhiên cần có sự kết hợp tốt giữa hai cơ quan quản lý nhà nước chuyên ngành là Bộ Nông nghiệp&Phát triển nông thôn và Bộ Giao thông Vận tải trong xây dựng quy hoạch và kế hoạch triển khai hệ thống giao thông phục vụ vùng sản xuất hàng hóa lớn, chế biến sản phẩm quy mô lớn nhằm phục vụ thị trường trong nước và xuất khẩu. Mặt khác, cần xây dựng quy hoạch, kế hoạch cho chuỗi sản phẩm chế biến, sản xuất và tiêu thụ, xác định được trọng tâm và trọng điểm hàng hóa, thị trường làm cơ sở để DN hoạch định kế hoạch sản xuất kinh doanh của mình sao cho chủ động, phù hợp và hiệu quả.

Trong cuộc họp tổng kết ngành nông nghiệp năm 2015, Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, ông Cao Đức Phát cho biết Bộ sẽ xây dựng và sớm trình Chính phủ hoàn thiện các qui định pháp luật nhằm tháo gỡ các điểm nghẽn về chính sách tích tụ đất đai, bảo hiểm nông sản, thuế và phí, chính sách và chiến lược đào tạo nguồn nhân lực, chính sách hỗ trợ DN xây dựng thương hiệu, xúc tiến thương mại, tiếp cận thị trường.

Nguyễn Thanh