Ngoại giao kinh tế gắn kết chặt chẽ với hội nhập quốc tế

Ngành ngoại giao năm vừa qua đã có những đóng góp quan trọng trong việc củng cố quan hệ hữu nghị truyền thống giữa Việt Nam với các đối tác, đặc biệt là các đối tác chiến lược; từng bước đưa quan hệ kinh tế nói riêng và quan hệ song phương, đa phương nói chung với các đối tác đi vào chiều sâu, ổn định, bền vững. Để tìm hiểu về chủ đề này, phóng viên Tạp chí Vietnam Business Forum đã có cuộc phỏng vấn ông Bùi Thanh Sơn, Thứ trưởng Bộ Ngoại giao. Nguyễn Mai thực hiện.

Xin ông cho biết những sự kiện nổi bật và thành tựu quan trọng trong công tác ngoại giao của Việt Nam năm 2015, đặc biệt là công tác ngoại giao kinh tế?

Năm 2015 là năm rất thành công của công tác đối ngoại của Đảng và Nhà nước ta trên tất cả các lĩnh vực. Quan hệ đối ngoại của Việt Nam ngày càng mở rộng và đi vào chiều sâu. Về song phương, Việt Nam đã cơ bản hoàn tất việc hình thành khuôn khổ quan hệ ổn định với các đối tác ưu tiên, quan trọng. Với việc nâng cấp thêm quan hệ với Malaysia và Philippines lên Đối tác chiến lược, đến nay Việt Nam đã có 15 Đối tác chiến lược và 10 Đối tác toàn diện đều là các đối tác kinh tế hàng đầu, chiến lược hàng đầu và có tầm ảnh hưởng lớn ở khu vực và thế giới. Đặc biệt, việc Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng có các chuyến thăm thành công tới ba nước lớn và cũng là ba nền kinh tế lớn nhất thế giới là Hoa Kỳ, Trung Quốc và Nhật Bản trong cùng một năm thể hiện sự coi trọng vị thế Việt Nam của các nước và đạt nhiều kết quả thực chất. Năm nay cũng là năm in đậm thành công của hội nhập quốc tế và đối ngoại đa phương. Cộng đồng quốc tế tín nhiệm bầu Việt Nam với số phiếu rất cao vào các cơ quan quan trọng của Liên hợp quốc như ECOSOC nhiệm kỳ 2016-2018, Hội đồng Chấp hành UNESCO nhiệm kỳ 2015-2019. Những thành tựu đối ngoại quan trọng đó khẳng định thế và lực mới của Việt Nam và vai trò, vị thế ngày càng gia tăng của đất nước trên trường quốc tế.

Điểm sáng dễ thấy trong thành tựu đối ngoại Việt Nam năm nay là công tác ngoại giao phục vụ phát triển kinh tế có sự gắn kết chặt chẽ với hội nhập quốc tế. Chưa có năm nào, Việt Nam lại hoàn thành việc đàm phán, ký kết đồng thời 4 Hiệp định thương mại tự do (FTA) lớn như năm nay. Đó là Hiệp định Đối tác xuyên Thái Bình Dương (TPP) và các FTA với Hàn Quốc, Liên minh Kinh tế Á-Âu và EU. Trong bối cảnh luồng vốn bắt đầu chảy ngược trở lại các nước phát triển, thì Việt Nam vẫn khẳng định là điểm sáng về thu hút FDI. Năm nay, Việt Nam thu hút được khoảng 22 tỷ FDI, trong đó FDI thực hiện 11 tháng đầu năm là 13,3 tỷ USD, tăng 17,9% so với cùng kỳ năm 2014. Hỗ trợ phát triển chính thức (ODA) dành cho Việt Nam năm 2015 cũng đạt mức khá, khoảng 5 tỷ USD. Bộ Ngoại giao và các Cơ quan đại diện của Việt Nam ở nước ngoài đã tích cực thúc đẩy các nước Hàn Quốc, Thái Lan tiếp nhận lại lao động Việt Nam. Những nỗ lực vận động trực tiếp, “lăn xả” của các Đại sứ Việt Nam ở nước ngoài đã khiến trái vải thiều, trái xoài Việt Nam lần đầu tiên hiện diện tại các thị trường nổi tiếng “khó tính” như Úc, Nhật Bản, Hoa Kỳ...

Những đóng góp quan trọng của kinh tế đối ngoại đã góp phần vào thúc đẩy tăng trưởng kinh tế của Việt Nam năm 2015 đạt trên 6,5%, cao nhất trong 5 năm qua và vượt chỉ tiêu Quốc hội đề ra đầu năm là 6,2%. Tựu trung lại, thành tựu nghe có vẻ “trừu tượng” nhưng những lợi ích mà đối ngoại mang lại cho đất nước, doanh nghiệp và người dân lại rất “hữu hình”. 

Việt Nam đã hoàn tất Hiệp định Đối tác xuyên Thái Bình Dương (TPP), Cộng đồng Kinh tế ASEAN và các hiệp định thương mại khác. Các doanh nghiệp Việt Nam sẽ có những thuận lợi và khó khăn gì khi các hiệp định này chính thức đi vào thực thi, thưa ông?

Các FTA nói trên sẽ đưa Việt Nam trở thành tâm điểm của liên kết kinh tế khu vực và liên khu vực với mạng lưới gồm 58 đối tác, trong đó có 15 thành viên Nhóm G20 đóng góp gần 90% GDP toàn cầu và hơn 80% tổng thương mại thế giới. Riêng sự hình thành của Cộng đồng Kinh tế ASEAN đồng nghĩa với việc Việt Nam trở thành một phần của thị trường lớn tới 650 triệu người có quy mô dân số chỉ sau Trung Quốc và Ấn Độ, với tổng GDP gần 3.000 tỷ USD và là nền kinh tế lớn thứ 7 thế giới.

Dĩ nhiên bất cứ cuộc chơi nào cũng có cả cơ hội và thách thức. Về mặt thuận lợi, các FTA với quy mô rộng lớn đó sẽ giúp doanh nghiệp Việt Nam mở rộng thị trường cho việc xuất khẩu các mặt hàng chủ lực. Theo tính toán của các chuyên gia độc lập, TPP sẽ giúp xuất khẩu Việt Nam tăng thêm 68 tỷ USD vào năm 2026. Theo đó, Việt Nam có thể là quốc gia hưởng lợi nhiều trong số 12 nước tham gia TPP. Doanh nghiệp Việt Nam cũng có thêm điều kiện đa dạng hóa nguồn cung nguyên liệu, thu hút đầu tư và tiếp nhận công nghệ, kỹ năng quản lý tiên tiến từ bên ngoài. Đặc biệt, các FTA thế hệ mới với tiêu chuẩn cao sẽ mở ra cơ hội để doanh nghiệp ta từng bước tham gia sâu hơn vào các chuỗi cung ứng khu vực và toàn cầu. Nói cách khác, các FTA này sẽ là điều kiện cần để doanh nghiệp Việt chuyển từ chỗ chủ yếu gia công, làm thuê lên vị trí cao với giá trị gia tăng lớn hơn trước.

Nhưng đó mới là điều kiện cần. Điều kiện đủ phải là sự chủ động chuẩn bị và vươn lên của doanh nghiệp. Đi liền với những thuận lợi nói trên là những khó khăn, thách thức không hề nhỏ. Khi đi từ ao nhà ra biển lớn, sóng gió chắc chắn sẽ dữ dội hơn nhiều. Các FTA thế hệ mới với sự cạnh tranh trực tiếp từ bên ngoài, những tiêu chuẩn khắt khe về xuất xứ hàng hóa, vệ sinh an toàn, tiêu chuẩn lao động, môi trường… sẽ là thử thách lớn đối với doanh nghiệp Việt Nam. Nếu không nâng cao năng lự cạnh tranh và biết tranh thủ cơ hội, vượt qua thách thức, thì khả năng “thua ngay trên sân nhà” là hiện hữu. Nguy cơ doanh nghiệp trong nước phải đối mặt với các vụ tranh chấp thương mại, kiện chống bán phá giá cũng sẽ gia tăng.

Tuy nhiên, nhìn lại quá trình hội nhập kinh tế quốc tế mấy chục năm qua, tôi lạc quan tin rằng cái lợi chung đối với đất nước luôn lớn hơn những khó khăn, thách thức. Đâu phải ngẫu nhiên mà Việt Nam đã vươn lên trở thành nước đi đầu trong ASEAN về giá trị xuất khẩu vào thị trường Hoa Kỳ. Và từ vị thế nước nhập siêu suốt hàng chục năm, liên tiếp trong các năm 2012, 2013 và 2014, Việt Nam trở thành nước xuất siêu. Đó chính là bởi Việt Nam đã dám hội nhập, biết hội nhập và đang dần hướng tới mục tiêu tham gia định hình, chủ động trong hội nhập kinh tế quốc tế phục vụ cho sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.

Xin ông cho biết nhiệm vụ trọng tâm trong công tác ngoại giao năm 2016?

Đại hội Đảng lần thứ XII sẽ đề ra đường lối đối ngoại của Đảng và Nhà nước Việt Nam cho chặng đường 5 năm tới. Năm 2016 có ý nghĩa vô cùng quan trọng vì là năm đầu tiên Việt Nam triển khai Nghị quyết Đại hội Đảng XII và cũng là năm đầu tiên thực hiện Cộng đồng ASEAN cùng nhiều cam kết quốc tế quan trọng khác. Công tác đối ngoại do đó sẽ tập trung vào một số trọng tâm sau:

Một là, tổ chức quán triệt sâu rộng và triển khai hiệu quả đường lối đối ngoại của Đại hội Đảng XII. Đồng thời, tiếp tục triển khai, cụ thể hóa những nội hàm của Nghị quyết 22 của Bộ Chính trị về hội nhập quốc tế.

Hai là, tăng cường hiệu quả các hoạt động đối ngoại, tiếp tục đưa quan hệ với các nước thực sự đi vào chiều sâu, ổn định, bền vững. Thời gian 5 năm qua, chúng ta đã cơ bản hoàn thành việc thể chế hóa khuôn khổ quan hệ với các đối tác ưu tiên, quan trọng. Nay cần tập trung cao cho tăng cường đan xen lợi ích, đưa những mối quan hệ đối tác chiến lược, đối tác toàn diện phục vụ hữu hiệu lợi ích của cả ta và các đối tác cũng như lợi ích của hòa bình, ổn định và phát triển ở khu vực và trên thế giới.

Ba là, giữ vững môi trường hòa bình, ổn định để phát triển; đồng thời kiên quyết, kiên trì bảo vệ chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ của Tổ quốc; góp phần giữ vững ổn định chính trị - xã hội trong nước và nâng cao hơn nữa vị thế của đất nước trên trường quốc tế. Các nhiệm vụ này liên quan mật thiết, tác động qua lại với nhau, không thể xem nhẹ bất cứ nhiệm vụ nào.

Bốn là, tiếp tục đẩy mạnh hội nhập quốc tế toàn diện với trọng tâm là hội nhập kinh tế quốc tế. Trong đó, đặc biệt coi trọng đẩy mạnh quá trình chuẩn bị bên trong để tranh thủ những cơ hội mà các FTA mới mang lại. Đồng thời, tiếp tục nâng tầm đối ngoại đa phương, phát huy vai trò chủ động, tích cực trong ASEAN và đảm nhiệm tốt vai trò thành viên các cơ quan, tổ chức quốc tế và khu vực mà Việt Nam đang là thành viên. Đặc biệt, Việt Nam sẽ đẩy mạnh công tác chuẩn bị mọi mặt cho năm APEC Việt Nam 2017.

Nhân dịp Xuân Bính Thân 2016, ông có chia sẻ, động viên tới cộng đồng doanh nghiệp trong việc nâng cao năng lực cạnh tranh trong bối cảnh toàn cầu hóa hiện nay?

Trong thời kỳ đất nước hội nhập quốc tế toàn diện, doanh nghiệp cũng là người đứng mũi chịu sào. Thước đo thành công của hội nhập kinh tế quốc tế là sức sống của doanh nghiệp. Doanh nghiệp có thành công trên thương trường trong nước và quốc tế, đất nước mới phát triển. Tôi rất chia sẻ và thấu hiểu những băn khoăn, trăn trở của doanh nghiệp ta khi đứng trước sân chơi lớn với việc một loạt FTA thế hệ mới sắp đi vào hiệu lực. Đây chính là lúc bản lĩnh Việt Nam phải được khẳng định. Thế giới từng khâm phục một Việt Nam anh dũng trong đấu tranh giành độc lập, giải phóng dân tộc. Nay đã đến lúc doanh nghiệp Việt Nam chứng tỏ cho thế giới thấy chúng ta có thể làm được nhiều hơn thế.

Năm 2015, chúng ta đã chứng kiến nhiều bước chuyển mình khá ngoạn mục của doanh nghiệp Việt Nam. Báo cáo của các tổ chức uy tín cho thấy trong năm 2015 Việt Nam đã tăng 3 bậc về môi trường kinh doanh, 12 bậc về khả năng cạnh tranh toàn cầu và 19 bậc về chỉ số đổi mới sáng tạo toàn cầu so với năm trước. Đặc biệt, lần đầu tiên chúng ta đã vươn lên Top 3 ASEAN về chỉ số đổi mới sáng tạo, đạt mục tiêu trước 5 năm. Đó là những tín hiệu đáng mừng.

Chính phủ và các Bộ, ngành luôn đồng hành, sát cánh cùng doanh nghiệp trong việc mở ra các cơ hội hợp tác với đối tác bên ngoài và hoàn thiện môi trường kinh doanh trong nước. Trong năm 2015, Chính phủ đã ban hành và triển khai quyết liệt Nghị quyết 19 và Chỉ thị 11 về việc cải thiện môi trường kinh doanh và nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia. Nhưng bản thân doanh nghiệp cần hết sức chủ động, tích cực chuẩn bị, thích nghi và tự làm mới mình để đứng vững và đi lên trong môi trường cạnh tranh ngày càng khắc nghiệt. Biết vượt lên trên chính mình, chuẩn bị bài bản, lâu dài cho tương lai và bỏ thói quen “ăn xổi” là chìa khóa thành công của doanh nghiệp Việt Nam thời hội nhập.

Thời gian qua, không ít tên tuổi lớn của doanh nghiệp Việt Nam đã và đang khẳng định được chỗ đứng tại nhiều thị trường trên thế giới. Điều này cho thấy chúng ta có cơ sở để tin vào tương lai tươi sáng của doanh nghiệp Việt. Với tâm thế đó, tôi hoàn toàn tin tưởng rằng doanh nghiệp Việt Nam có đủ trí tuệ và bản lĩnh để nắm bắt cơ hội, vượt qua thách thức trong chặng đường phía trước. Bộ Ngoại giao sẽ tiếp tục cùng các Bộ, ngành đồng hành, cùng “xắn tay áo vào cuộc” với doanh nghiệp để tranh thủ tối đa những cơ hội từ tiến trình hội nhập quốc tế, phục vụ thiết thực lợi ích của mỗi người dân, doanh nghiệp cũng như lợi ích chung của đất nước.