Luật chưa theo kịp Thương mại điện tử

09:02:46 | 29/11/2018

Mới đây, tại Hà Nội, Viện Nghiên cứu và Quản lý kinh tế Trung ương (CIEM) đã tổ chức hội thảo “Phát triển thương mại điện tử trong bối cảnh mới: Yêu cầu và bước đi của Việt Nam”. Theo nhận định của giới chuyên gia, tốc độ phát triển thị trường thương mại điện tử ở Việt Nam thời gian qua rất nóng, nhưng cũng còn bộc lộ không ít những hạn chế, vướng mắc đặc biệt ở khía cạnh an toàn thông tin, bảo mật khách hàng. Và đặc biệt quan trọng: Luật Thương mại năm 2005 thiếu các điều khoản cần thiết về Thương mại điện tử.

Tốc độ phát triển chóng mặt

Phân tích ở khía cạnh pháp lý, ông Nguyễn Anh Dương, Trưởng Ban Chính sách vĩ mô (CIEM) cho rằng, hệ thống các văn bản quy phạm pháp luật về thương mại điện tử của Việt Nam đã được hình thành từ năm 2005, chủ yếu thể hiện trong 3 đạo luật: Luật Giao dịch điện tử năm 2005; Luật Thương mại năm 2005 và Luật Công nghệ thông tin năm 2006. Theo đó, chúng ta có các điều khoản quy định khá rõ ràng và chi tiết trong việc quản lý, cung cấp sử dụng dịch vụ Internet và thông tin điện tử trên Internet; quản lý tên miền; bảo vệ quyền lợi của người tiêu dùng trong thương mại điện tử. Nhưng trong thực tiễn cuộc sống vẫn còn những khoảng trống đáng kể về tính pháp lý như trường hợp của chứng từ, hợp đồng, hóa đơn điện tử…Điển hình nhất cho những tranh chấp, kiện tụng thương mại phát sinh từ việc phát triển thị trường thương mại điện tử quá nóng chưa có sự kiểm soát điều tiết chặt chẽ của nhà nước là các vụ tranh chấp khách hàng, quyền lợi giữa hãng taxi truyền thống với hãng taxi thời 4.0 của thương hiệu Uber, Grap… Bên cạnh đó, chính sách khuyến khích thanh toán không dùng tiền mặt vẫn chưa phát huy tác dụng như mong muốn, khi mà tỷ lệ thanh toán bằng tiền mặt không có sự khác biệt gì (11,87%) ở thời điểm năm 2010 và quý 2-2018.

Trong khi đó, nhìn ở góc độ những nhà làm chính sách, TS. Nguyễn Đình Cung, Viện trưởng CIEM cho rằng, thương mại điện tử là vấn đề lớn, nhận được nhiều sự quan tâm của dư luận, cộng đồng. Do đó việc phát triển một thị trường thương mại điện tử an toàn, lành mạnh, đem lại giá trị thặng dư cao là yêu cầu cho nền kinh tế Việt Nam trong giai đoạn tới. Trong bối cảnh toàn cầu hóa, thương mại hóa sâu rộng như hiện nay việc phát triển thị trường thương mại điện tử tại Việt Nam sẽ rất thuận lợi. Do Chính phủ Việt Nam đã rất tích cực tham gia ký kết với các nước đối tác nhiều hiệp định thương mại quan trọng như CPTPP, các hiệp FTA thế hệ mới… Thị trường thương mại điện tử phát triển lành mạnh, an toàn sẽ là đòn bẩy kéo các ngành kinh tế khác phát triển như: bất động sản, logistics… phát triển theo.

Đồng quan điểm về vấn đề này, bà Lê Thị Hà, Phòng Chính sách Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số, Bộ Công Thương cho biết, một trong những điểm sáng của nền kinh tế chính là sự phát triển như nấm sau mưa của thị trường bán lẻ trực tuyến tại Việt Nam thời gian qua. Cụ thể, qua các năm thị trường này có tốc độ tăng trưởng ổn định trên 20%/năm. Năm 2017, quy mô thị trường bán lẻ ước đạt 6,2 tỷ USD (trung bình 1 người dân mua trực tuyến 186 USD/năm), tỷ trọng doanh thu thương mại điện tử chiếm khoảng 3,6% so với tổng mức bán lẻ hàng hóa và doanh thu tiêu dùng cả nước. Và theo tính toán của các chuyên gia, tín hiệu thị trường sẽ sáng sủa hơn, bởi dự kiến đến năm 2020 quy mô thị trường thương mại điện tử ước đạt 10 tỷ USD (mua sắm trực tuyến của người dân ước tính tương đương 350 USD trong năm).

Ngoài ra, một ưu điểm nổi trội khác của thị trường thương mại điện tử tại Việt Nam được dự báo sẽ phát triển như vũ bão chính là các ứng dụng mua sắm trực tuyến online trên nền tảng các thiết bị smartphone. Đây cũng là miếng mồi béo bở thu hút các doanh nghiệp lớn trong nước và nước ngoài tham gia đầu tư, khai phá trong giai đoạn tới, bà Hà, nhấn mạnh.

Còn nhiều lỗ hổng pháp lý

Mặc dù tại Việt Nam, thương mại điện tử được coi là ngành kinh doanh mới, với mức lợi nhuận siêu khổng lồ, thị trường còn nhiều dư địa. Nhưng theo các chuyên gia trong ngành, việc quản lý thị trường thương mại điện tử tại Việt Nam vẫn còn tồn tại nhiều bất cập như: tình trạng xuất hiện nhiều mô hình thương mại điện tử mới, phức tạp trong cách thức hoạt động và chủ thể tham gia; kiểm soát chất lượng hàng hóa trong giao dịch thương mại điện tử; quản lý thương mại điện tử đối với các lĩnh vực có tính chất liên ngành; quản lý thương mại điện tử đối với các giao dịch xuyên biên giới…

Do đó, theo ông Nguyễn Ánh Dương, trong khâu siết chặt “hậu kiểm” chúng ta thiếu một cơ chế quản lý thị trường thương mại điện tử thực sự phù hợp. Do những yếu kém, lỗ hổng trong khung pháp lý, câu chuyện hạ tầng cho thương mại điện tử thiếu đồng bộ và tập quán thương mại và thói quen tiêu dùng của người dân Việt Nam vẫn chưa bắt kịp với xu thế mới.
Đi vào chi tiết, bà Lê Thị Hà cho rằng, chúng ta cần nhanh chóng sửa đổi Luật Thương mại năm 2005 theo hướng bổ sung một số quy định “khung” mang tính cơ bản về thương mại điện tử; đồng thời, rà soát nghiên cứu, đánh giá toàn diện hạ tầng chính sách về thương mại điện tử; xây dựng Nghị định mới thay thế Nghị định số 52/2013/NĐ-CP; hoàn thiện nghị định về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực thương mại điện tử./.

Anh Phương