Hợp tác đầu tư công – tư trong lĩnh vực giao thông vận tải: Hoàn thiện mô hình, tạo động lực cho phát triển kinh tế

Hạ tầng giao thông vận tải là nền tảng đóng vai trò quan trọng trong phát triển kinh tế xã hội. Tuy nhiên, đây là lĩnh vực cần nguồn lực kinh tế rất lớn. Vì thế, trong nhiều năm qua, Chính phủ đã có chủ trương mở rộng thu hút nguồn vốn vào lĩnh vực này thông qua hình thức hợp tác công tư (PPP). Đây được xem là một cơ chế đầu tư tài chính hữu ích, có thể giúp huy động các nguồn vốn tư nhân, tăng đầu tư vào hệ thống kết cấu hạ tầng, giải quyết được các nút thắt và đem lại lợi ích kinh tế.

Chủ trương đúng

Nhu cầu về vận tải hành khách và hàng hóa trong nước, trong khu vực và trên thế giới đang ngày ngày một lớn, thực trạng này đã đặt ra nhiều thách thức đối với việc phát triển kết cấu hạ tầng giao thông. Hiện nay, hệ thống kết cấu hạ tầng tại Việt Nam vẫn chưa theo kịp nhu cầu phát triển vận tải, đây chính là điểm nghẽn của nền kinh tế.

Lĩnh vực giao thông vận tải, mặc dù vốn từ ngân sách vẫn tăng hàng năm khoảng 15% nhưng tình hình thiếu vốn vẫn xảy ra. Nhiều dự án đang dở dang phải đình hoãn... để đầu tư cho kết cấu hạ tầng giao thông vận tải, từ nay đến 2020 mỗi năm cần bình quân gần 118 nghìn tỷ đồng, tương đương với 7,4 tỷ USD. Trong khi đó khả năng đáp ứng của các nguồn vốn hiện có từ ngân sách, vốn ODA, trái phiếu Chính phủ chỉ tổng cộng khoảng 2-3 tỷ USD. Bộ GTVT chủ trương ngoài các nguồn vốn hiện có thì sẽ thu hút vốn khác từ khu vực tư nhân, các tổ chức tài chính trong và ngoài nước. Như vậy nhu cầu đầu tư cho phát triển CSHT Giao thông là rất lớn, trong khi khả năng nguồn lực tài chính của Nhà nước không thể đáp ứng được thì việc khuyến khích đầu tư PPP là mô hình hợp tác tối ưu hoá hiệu quả đầu tư và cung cấp dịch vụ công cộng chất lượng cao.

Theo Thứ trưởng Bộ Giao thông Vận tải, Nguyễn Ngọc Đông, Việt Nam đã và đang nỗ lực để cải cách các chính sách nhằm huy động nguồn vốn cho đầu tư phát triển kết cấu hạ tầng giao thông. Tính đến nay đã có 68 dự án đầu tư kết cấu hạ tầng giao thông đường bộ được thực hiện theo mô hình đối tác công – tư (chủ yếu là mô hình BOT) với tổng mức vốn đầu tư là 209.732 tỷ đồng. Theo đó, đã có 61 dự án hoàn thành và đi vào khai thác. Trong giai đoạn từ 2017 – 2020 Việt Nam sẽ tập trung thực hiện dự án tuyến đường bộ cao tốc Bắc – Nam với tổng chiều dài 1978 km với tổng mức đầu tư dự kiến là 118.716 tỷ đồng theo hình thức BOT.

Việc huy động nguồn lực xã hội cũng như của các nhà đầu tư nước ngoài để phát triển hạ tầng giao thông là chủ trương đã được đưa vào Nghị quyết của Đảng và Chính phủ nhằm đẩy mạnh xây dựng và phát triển kết cấu hạ tầng đường bộ, góp phần đưa Việt Nam cơ bản trở thành nước công nghiệp theo hướng hiện đại vào năm 2020.

Xã hội hóa đầu tư vào các dự án giao thông theo hình thức BOT trong thời gian qua đã đạt được nhiều kết quả tích cực, năng lực và chất lượng hệ thống giao thông Việt Nam đã được cải thiện đáng kể. Thông qua hình thức đầu tư BOT, nhiều doanh nghiệp trong nước đã có cơ hội tham gia vào những dự án lớn, tiêu thụ một lượng lớn nguyên, nhiên vật liệu sản xuất trong nước, đồng thời tạo ra hàng vạn công ăn việc làm cho người lao động. Cùng với đó, hàng trăm nghìn tỷ đồng vốn tín dụng ngân hàng đã được đưa vào nền kinh tế. Các doanh nghiệp tham gia đầu tư và thi công công trình đã có điều kiện trưởng thành, nâng cao được năng lực cạnh tranh, đáp ứng yêu cầu ngày càng cao trong điều kiện hội nhập.

Từ thực tiễn triển khai các dự án giao thông theo hình thức BOT đã khẳng định hướng đi đúng đắn của mô hình đầu tư PPP, qua đó tiếp tục phát triển, mở rộng sang các lĩnh vực kinh tế khác. Đây cũng là cơ sở để Nhà nước hoàn thiện chính sách pháp luật, nâng cao hiệu quả và thu hút ngày càng nhiều nhà đầu tư tham gia, nhất là nhà đầu tư nước ngoài.

Những hạn chế cần khắc phục

Kết quả đạt được là khá tích cực. Tuy nhiên, trong quá trình triển khai vẫn còn phát sinh những bất cập, hạn chế: Tính hiệu quả trong đầu tư và khai thác các công trình còn thấp, kết nối giữa các phương tiện vận tải còn kém; Chi phí đầu tư và sử dụng hạ tầng còn cao; Hầu hết các dự án giao thông đầu tư theo hình thức BOT thời gian vừa qua đều được chỉ định thầu nên tính cạnh tranh chưa cao, phần lớn các nhà đầu tư chủ yếu là nhà thầu xây lắp chuyển sang nên còn thiếu kinh nghiệm, năng lực chưa cao và chỉ quan tâm đến giai đoạn đầu tư xây dựng, chưa quan tâm đúng mức đến các khâu quản lý, vận hành và khai thác sau đầu tư; Một số dự án chất lượng còn chưa đáp ứng được yêu cầu; Công tác quyết toán còn nhiều khó khăn và kéo dài, nhiều dự án đã hoàn thành nhưng chưa hoàn thiện công tác quyết toán làm cơ sở xác định thời gian hoàn vốn và xác định lịch trả nợ gốc vay ngân hàng; Công tác tuyên truyền về đầu tư theo hình thức BOT còn phân tán và thiếu sự thống nhất, dẫn đến những hiểu lầm trong việc khai thác, vận hành các công trình giao thông đầu tư theo hình thức BOT, cũng như chưa tạo được sự đồng thuận, gây bức xúc trong dư luận xã hội.

Theo các chuyên gia kinh tế, nguyên nhân chính dẫn đến những bất cập nêu trên là do hệ thống văn bản quy phạm pháp luật điều chỉnh hình thức đầu tư này chưa hoàn thiện, còn thiếu đồng bộ, chưa phù hợp thực tế và thông lệ quốc tế. Văn bản quy phạm pháp luật quy định về đầu tư theo hình thức PPP mới ở mức Nghị định của Chính phủ, do đó hành lang pháp lý về PPP vẫn còn phụ thuộc nhiều vào luật chuyên ngành, trong khi những văn bản này chủ yếu được xây dựng để điều chỉnh hoạt động đầu tư dự án công. Do vậy, mặc dù Nghị định 63/2018/NĐ-CP về đầu tư theo hình thức PPP ra đời nhưng vẫn còn nhiều khó khăn về quy trình, thủ tục và nội dung cần thiết để thực hiện quyết định đầu tư dự án BOT; công tác giám sát, nghiệm thu và thanh toán công trình đặc biệt quản lý phần vốn góp của Nhà nước; công tác giám sát và quản lý chất lượng trong quá trình đầu tư, vận hành; các cơ chế ưu đãi, bảo đảm đầu tư...

Lương Tuấn