Cơ cấu mặt hàng xuất khẩu tỷ USD đang có sự dịch chuyển

Theo đánh giá của Tổng cục Thống kê, Quý I/2019 mặc dù kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam vẫn giữ được đà tăng trưởng tuy nhiên mức độ đã bị chậm lại so với cùng kỳ năm trước (giảm 4,7%). Kết thúc Quý I/2019, Việt Nam có 9 mặt hàng có giá trị xuất khẩu vượt ngưỡng 1 tỷ USD (chiếm 70,8% tổng kim ngạch xuất khẩu cả nước).

Các sản phẩm tinh đang dần chiếm ưu thế

Báo cáo của Tổng cục Thống kê cho thấy, trong 2 tháng đầu năm, kim ngạch xuất khẩu có tốc độ tăng trưởng khá chậm khi chỉ đạt 13,905 tỷ USD. Bước sang tháng 3, kim ngạch xuất khẩu đã tăng mạnh khi đạt 22,4 tỷ USD, tăng 61,1% so với tháng 2. Trong số 09 mặt hàng xuất khẩu "tỷ đô" trong quý I/2019, có 07 mặt hàng có giá trị tăng so với cùng kỳ năm 2018, gồm: Hàng dệt may đạt 7,3 tỷ USD, tăng 13,3%; điện tử, máy tính và linh kiện đạt 6,9 tỷ USD, tăng 9,3%; giày dép đạt 4 tỷ USD, tăng 15,3%; máy móc thiết bị, dụng cụ phụ tùng đạt 3,9 tỷ USD, tăng 5,2%; gỗ và sản phẩm gỗ đạt 2,3 tỷ USD, tăng 17%; phương tiện vận tải và phụ tùng đạt 2,2 tỷ USD, tăng 7,6%; sắt thép đạt 1,1 tỷ USD, tăng 3,6%.

Nhìn chung, tỷ trọng xuất khẩu của một số mặt hàng chủ lực vẫn thuộc về khu vực có vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài, trong đó: Điện thoại và linh kiện chiếm 97,1%; điện tử, máy tính và linh kiện chiếm 90,8%; giày dép chiếm 77,2%; hàng dệt may 59,3%.

Về lượng hàng hóa xuất khẩu trong quý I, Hoa Kỳ tiếp tục là thị trường xuất khẩu lớn nhất của Việt Nam với kim ngạch xuất khẩu đạt 13 tỷ USD. Theo đó, điện thoại và linh kiện điện tử tăng 76,9%; hàng dệt may tăng 12,3%; giày dép tăng 8,9%. Tiếp đến là thị trường EU đạt 10,2 tỷ USD, trong đó điện tử, máy tính và linh kiện tăng 13,5%; hàng dệt may tăng 9,8%; giày dép tăng 9,7%. Trung Quốc đạt 7,6 tỷ USD, giảm 7,4%, trong đó điện tử, máy tính và linh kiện giảm 2,1%; rau quả giảm 10,8%; điện thoại và linh kiện giảm 69,1%. Thị trường ASEAN đạt 6,3 tỷ USD, trong đó hàng dệt may tăng 40,5%; sắt thép tăng 8,3%. Nhật Bản đạt 4,7 tỷ USD, trong đó điện tử, máy tính và linh kiện tăng 31,9%; hàng dệt may tăng 7,4%. Hàn Quốc đạt 4,7 tỷ USD, trong đó điện thoại và linh kiện tăng 20,1%; điện tử, máy tính và linh kiện tăng 14%; hàng dệt may tăng 6,4%.

Như vậy, cơ cấu hàng hóa xuất khẩu đang có xu hướng chuyển dịch theo chiều hướng tích cực, phù hợp với lộ trình và mục tiêu của chiến lược phát triển xuất khẩu hàng hóa giai đoạn 2011 – 2020 và định hướng đến 2030 của Chính phủ. Theo đó, xuất khẩu các sản phẩm thô và các ngành khoáng sản đang giảm dần. Đồng thời, tỷ trọng xuất khẩu đối với các ngành công nghiệp chế biến, chế tạo cũng như các sản phẩm ngành nông sản, thủy sản đang được cải thiện với tỷ trọng hai nhóm hàng này đều tăng.

Điều đó cho thấy VN đã tận dụng tốt các ưu đãi về thuế quan trong các FTA đã ký kết để mở rộng các thị trường xuất khẩu mới. Trong 3 tháng đầu năm 2018, kim ngạch xuất khẩu hàng hóa của Việt Nam sang thị trường Mỹ tăng 26% so với cùng kỳ năm trước, EU tăng 2,5%, Hàn Quốc tăng 7,7%, ASEAN tăng 6%… Đặc biệt, tốc độ tăng trưởng xuất khẩu của Việt Nam sang những thị trường tiềm năng cũng ghi nhận đóng góp đáng kể vào tốc độ tăng trưởng xuất khẩu chung như Nhật Bản tăng 9,4%…

Tìm cơ hội mới cho mặt hàng nông sản

Có những mặt hàng chủ lực của Việt Nam đã có thế mạnh trong suốt thời gian qua như mặt hàng nông sản lại giảm so với cùng kỳ năm 2018, điển hình như: Rau quả đạt 885 triệu USD (giảm 8,6%); cà phê đạt 830 triệu USD, giảm 23,8% (lượng giảm 15,3%); hạt điều đạt 625 triệu USD, giảm 17,2% (lượng tăng 4,7%); gạo đạt 567 triệu USD, giảm 23,6% (lượng giảm 11,5%); hạt tiêu đạt 189 triệu USD, giảm 14,7% (lượng tăng 18,5%).

Năm 2019, ngành nông nghiệp đã đặt mục tiêu xuất khẩu đạt 43 tỷ USD, tăng trưởng GDP toàn ngành đạt 3,0%. Tuy nhiên, kết thúc Quý I/2019, mục tiêu này dường như đang găp khó khăn. Bộ NNPTNT đang tích cực đàm phán mở rộng thị trường, giữ ổn định các thị trường truyền thống, hạn chế thấp nhất sự phụ thuộc vào những thị trường nhất định. Khai thác một cách có hiệu quả cơ hội mang tới từ các hiệp định thương mại tự do, đặc biệt là 2 hiệp định chính là CPTPP và EVFTA.

TS. Nguyễn Đỗ Anh Tuấn – Viện trưởng Viện Chính sách và Chiến lược phát triển nông nghiệp, nông thôn (Bộ NNPTNT), năm 2019, kim ngạch xuất khẩu nông sản sẽ đứng trước nhiều cơ hội nhưng cũng nhiều thách thức. Trong đó, thách thức lớn nhất là dự báo mức tăng trưởng của nền kinh tế thế giới năm 2019 sẽ giảm so với năm 2018 do tác động của chiến tranh thương mại, do hàng rào bảo hộ được dựng lên. Những nước được dự báo suy giảm tăng trưởng đều là những thị trường nhập khẩu nông sản lớn của Việt Nam như Trung Quốc (dự báo giảm 0,3% tăng trưởng); EU, Nhật Bản (đều giảm 0,2% tăng trưởng)... Trong bối cảnh đó, chắc chắn hoạt động nhập khẩu hàng hóa sẽ có ảnh hưởng.

Tuy nhiên, TS Anh Tuấn cho rằng, nông sản Việt và các doanh nghiệp cũng đứng trước rất nhiều cơ hội, trong đó phải kể đến Hiệp định CPTPP chính thức có hiệu lực, mở ra cơ hội lớn về xuất khẩu nông lâm thủy sản vào một thị trường vô cùng rộng lớn và giàu tiềm năng.
“Ngay cả trong chiến tranh thương mại Mỹ - Trung, chúng ta cũng có thể tìm thấy nhiều cơ hội khi các nhà đầu tư đang có chính sách hướng Nam, rời Trung Quốc tìm đến các thị trường khác; đây cũng là hai thị trường nhập khẩu chính của Việt Nam, vì vậy những mặt hàng đang bị đánh thuế cao trong cuộc chiến thương mại như đồ gỗ, thủy sản đều có thể tìm thấy cơ hội” – ông Tuấn nói.

Nhưng theo ông Tuấn, cơ hội lớn nhất cho các doanh nghiệp đẩy mạnh xuất khẩu chính là các chính sách cởi trói cho hoạt động của doanh nghiệp đã và đang được thực hiện một cách mạnh mẽ.

“Chính sách tín dụng đang được đổi mới theo hướng quản lý dòng tiền theo chuỗi, tài sản thế chấp vay vốn không chỉ là đất đai mà có thể tính cả hàng hóa, thiết bị nên doanh nghiệp sẽ dễ dàng tiếp cận; Bộ Tài nguyên và Môi trường cũng có ban soạn thảo sửa đổi Luật Đất đai theo hướng tạo điều kiện cho tích tụ ruộng đất; Bộ NNPTNT có nhiều sáng kiến để đẩy mạnh chế biến, phát triển các chuỗi sản xuất khép kín; thúc đẩy mở cửa thị trường. Các doanh nghiệp cần tận dụng tốt cơ hội này, liên kết với nông dân để tạo thành vùng sản xuất khép kín, tập trung, từ đó nâng cao giá trị gia tăng cho sản phẩm nông sản” – ông Tuấn khẳng định.

Lương Tuấn