Truyền thông mạng xã hội và báo chí: Mối quan hệ tương hỗ

Với vai trò là “trợ lý” đắc lực cho nhà báo hiện đại, truyền thông mạng xã hội (Social Media) giúp người làm báo tìm kiếm nguồn tin, đầu mối liên lạc để phỏng vấn, xác minh nguồn tin, tìm hiểu những người cần phỏng vấn. Đây là điểm khá lợi thế của mạng xã hội trong hoạt động truyền thông. Theo một báo cáo của Hãng thông tấn PRNewswire cho biết, trên 90% số phóng viên cho rằng, các đầu mối thông tin bắt nguồn từ mạng xã hội đều có giá trị nhất định.

Khả năng chia sẻ và kết nối mạnh mẽ của truyền thông mạng xã hội

Truyền thông mạng xã hội ban đầu là phương tiện để tương tác với bạn bè và gia đình nhưng sau đó được các doanh nghiệp tận dụng như một phương thức truyền thông mới và phổ biến để tiếp cận với khách hàng. Sức mạnh của truyền thông mạng xã hội là khả năng kết nối và chia sẻ thông tin với bất kì ai trên thế giới hoặc cùng lúc với nhiều người.

Trên thế giới, có hơn 3 tỉ người dùng truyền thông mạng xã hội. Đây là một nền tảng web luôn thay đổi và không ngừng phát triển.

Theo Trung tâm nghiên cứu Pew, người sử dụng truyền thông mạng xã hội có xu hướng trẻ hơn. Gần 90 phần trăm những người trong độ tuổi từ 18 đến 29 sử dụng ít nhất một phương tiện truyền thông xã hội. Hơn nữa, các đối tượng này có trình độ học vấn cao hơn và tương đối giàu có, hoặc có thu nhập khoảng hơn 75.000 USD mỗi năm.

Truyền thông mạng xã hội có rất nhiều dạng hoạt động được hỗ trợ bởi công nghệ. Các hoạt động này bao gồm chia sẻ hình ảnh, blog, trò chơi trực tuyến, mạng xã hội, chia sẻ video, mạng doanh nghiệp, thế giới ảo, viết bài phê bình đánh giá (review), v.v... Kể cả các cơ quan nhà nước và các chính trị gia cũng tận dụng truyền thông mạng xã hội để tiếp cận với dân chúng và cử tri.

Đối với cá nhân, truyền thông mạng xã hội được sử dụng để kết nối người đó với gia đình và bạn bè. Một số người sử dụng nhiều phương tiện truyền thông mạng xã hội khác nhau để kết nối cơ hội nghề nghiệp, tìm người có cùng sở thích, cảm nhận, hiểu thấu và cảm xúc. Những người này tham gia vào các hoạt động này là một phần của mạng xã hội ảo.

Đối với doanh nghiệp, truyền thông mạng xã hội rất thiết thực trong hoạt động kinh doanh của họ. Các công ty sử dụng nền tảng để tìm kiếm và tiếp cận với các khách hàng, điều khiển việc bán hàng thông qua các hoạt động quảng cáo, xúc tiến, nắm bắt xu hướng của khách hàng, và cung cấp các dịch vụ và hỗ trợ cho khách hàng.

Hiện nay, các trang mạng truyền thông mạng xã hội phổ biến nhất là Facebook; YouTube; WhatsApp; Facebook Messenger; WeChat; Instagram; QQ; Qzone; Douyin/Tik Tok; Sino Weibo.

Sự xuất hiện của truyền thông xã hội đã làm thay đổi “luật chơi”, công chúng hiện nay với sự hậu thuẫn của trào lưu truyền thông xã hội đã có thêm những sự lựa chọn mới. Trong môi trường truyền thông mới, cái được gọi là “phi tin tức” đang trở thành làn sóng mới, chi phối sự lựa chọn biên tập và xuất bản của cơ quan báo chí truyền thống, bởi nó đáp ứng nhu cầu của công chúng hiện đại. Một khái niệm trong nghiên cứu báo chí và truyền thông xuất hiện: đó là tin tức xã hội.

Đây là lượng thông tin khổng lồ được chia sẻ, trong đó phần lớn là kiểu “phi tin tức” được đăng tải khắp trên mạng xã hội. Thực chất, nhiều khi tin tức xã hội có lợi thế hơn báo chí truyền thống ở chỗ được đăng tức thời. Một điều đáng nói là, khi truyền thông xã hội phát triển sẽ tạo ra một nguồn thông tin đa dạng và phong phú cho báo chí truyền thống. Thông thường, truyền thông xã hội có ưu thế trong việc phát hiện ra các thông tin xã hội rất nhanh, nhưng lại bị hạn chế bởi khả năng theo đuổi sự kiện đến cùng, do đó, khó có thể tạo thành chùm hoặc chuỗi tin, bài vừa có sức nặng vừa có giá trị cao.

Thay đổi môi trường báo chí truyền thống

Thực tế cho thấy, sự phát triển mạnh mẽ của truyền thông xã hội đã ảnh hưởng rất lớn đến hoạt động của các cơ quan báo chí, thậm chí làm đảo lộn và thay đổi môi trường truyền thông hiện nay. Trước kia, trong môi trường truyền thông cổ điển, những tiêu chuẩn mang tính chiến lược nhất về giá trị nội dung của thông tin là giá trị của tin tức. Có nghĩa, một tin được coi là có giá trị, được các cơ quan báo chí truyền thống quan tâm nhiều hơn, nếu nó là những tin mang tính thời sự, có tác động lớn đối với kinh tế - xã hội.

Trong đời sống truyền thông hiện đại, ngày càng nhiều sự kiện quan trọng được truyền phát thông qua các kênh của mạng xã hội như Twitter, Facebook... Chính vì vậy, mạng xã hội không chỉ là một diễn đàn khác tồn tại song song với các phương tiện truyền thông truyền thống, mà còn đại diện cho xu thế của truyền thông mới trong tương lai. Điều này đặt ra cho người làm báo và các hãng truyền thông lớn phải biết sử dụng và khai thác triệt để truyền thông xã hội phục vụ cho hoạt động của mình.

Các cơ quan báo chí không những có thể thông qua mạng xã hội để theo dõi những sự kiện xảy ra bất ngờ, mà còn có thể thông qua mạng xã hội để tương tác với cư dân mạng, từ đó có thể nắm bắt đầu mối thông tin. Dĩ nhiên nguồn tin trên mạng xã hội rất phân tán, chất lượng không đồng đều, phóng viên cần có sự sàng lọc, lựa chọn ra những đầu mối có giá trị và tiến hành kiểm chứng.

Một ví dụ điển hình như “thảm họa kép” động đất- sóng thần xảy ra ở Nhật Bản vào tháng 3/2011, nhiều hãng truyền thông lớn trên thế giới, trong đó có Thời báo Phố Wall (Mỹ) đã sử dụng hiệu quả kênh truyền thông này trong quá trình tác nghiệp. Tại Việt Nam, Vietnamplus (TTXVN) được coi là một trong những cơ quan báo chí đầu tiên tích hợp truyền thông mạng xã hội để đưa tin về sự kiện này. Sau khi động đất xảy ra 30 phút, Vietnamplus đã có những bài viết đầu tiên của người Việt Nam giữa vùng động đất, sau đó là hàng loạt bài chia sẻ của du học sinh Việt Nam và những người đang sống, làm việc tại Nhật Bản. Đây là lần đầu tiên Vietnamplus sử dụng mạng xã hội để theo dõi, thẩm định thông tin, đặt bài viết và đạt hiệu quả truyền thông khá cao, tạo dựng niềm tin cho tòa soạn về cách thức sử dụng truyền thông xã hội trong tác nghiệp.

Hiện nay, nhiều hãng truyền thông lớn trên thế giới đều sử dụng truyền thông mạng xã hội để giới thiệu lịch phát sóng hoặc mục lục các số báo gần nhất, giúp công chúng nắm bắt và phát hiện những chủ đề có hứng thú, thu hút công chúng tiềm ẩn, từ đó mở rộng phạm vi công chúng và độ ảnh hưởng của chương trình.

Tuy nhiên, điều quan trọng nhất mà bất cứ nhà báo nào cũng luôn phải “khắc cốt ghi tâm” là: truyền thông mạng xã hội chỉ là một nguồn tham khảo - công cụ thu thập và thẩm định thông tin, liên lạc với nguồn tin… Và, trong sự vận động và phát triển của báo chí đương đại, việc sử dụng và tích hợp truyền thông xã hội vào báo chí là một trong những xu hướng phát triển mới của báo chí truyền thông hiện đại.

Quỳnh Anh (Vietnam Business Forum)