Quy hoạch tổng thể về Năng lượng Quốc gia: Cởi trói từ cơ chế để phát triển bền vững

Với mục tiêu khai thác và sử dụng hiệu quả nguồn tài nguyên năng lượng trong nước kết hợp xuất, nhập khẩu năng lượng hợp lý, đảm bảo cung cấp năng lượng đầy đủ cho phát triển kinh tế - xã hội, việc xây dựng “Quy hoạch tổng thể về năng lượng Quốc gia thời kỳ 2021 - 2030, tầm nhìn đến năm 2050” là thực sự cần thiết. Hiện tại, Dự thảo về Quy hoạch này đang được Bộ Công Thương triển khai thu thập ý kiến đóng góp của toàn xã hội.

Khắc phục nhiều tồn tại trong quản lý năng lượng

Trong những năm tới, xu thế phát triển năng lượng thế giới sẽ tập trung vào việc thúc đẩy mạnh mẽ chuyển dịch năng lượng, thực thi các chính sách chống biến đổi khí hậu và tăng cường an ninh năng lượng. Nếu phải nhập khẩu ròng năng lượng, Việt Nam sẽ chịu nhiều tác động của các xu thế năng lượng toàn cầu. Sự ra đời của Quy hoạch Tổng thể về Năng lượng được kỳ vọng giải quyết việc phát triển hài hòa các phân ngành năng lượng, đưa ra một quy hoạch mở hơn, tạo điều kiện thuận lợi cho hoạt động quản lý nhà nước trong ngành năng lượng.

Theo Bộ Công Thương, trong những năm qua, các quy hoạch phát triển của từng phân ngành năng lượng như điện, than, dầu khí, năng lượng tái tạo… đã được các cơ quan khác nhau lập riêng rẽ, nên các quy hoạch này thiếu gắn kết. Chính vì vậy, Quy hoạch tổng thể năng lượng lần này cần đưa ra phương án phát triển kết cấu hạ tầng năng lượng tối ưu cho quốc gia.

Trong bối cảnh hội nhập, với vai trò là một quốc gia có trách nhiệm trong cộng đồng quốc tế, Việt Nam sẽ phải thực thi các cam kết về chống biến đổi khí hậu. Tham gia sâu rộng vào chuỗi cung ứng toàn cầu, bên cạnh những thuận lợi, Việt Nam sẽ phải đối mặt với những khó khăn trong việc đảm bảo phát triển bền vững hệ thống năng lượng, đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội. Tất cả những yếu tố trên cần được mô hình hóa và tính toán một cách hài hòa trong kịch bản phát triển năng lượng tổng thể.

Theo các chuyên gia đến từ Liên minh Năng lượng bền vững Việt Nam (VESA), Bản dự thảo Quy hoạch tổng thể về năng lượng Quốc gia lần này đã khắc phục được nhiều tồn tại của các quy hoạch phân ngành trước đây. Không chỉ chú ý đến yếu tố phát triển năng lượng mà còn chú ý đến yếu tố môi trường, yếu tố biến đổi khí hậu, yếu tố giá cả, yếu tố thị trường, yếu tố tiết kiệm và hiệu quả… Đặc biệt kỳ này quy hoạch tổng thể đã bám sát các định hướng, chính sách về năng lượng với các chỉ tiêu định hướng trung và dài hạn của Đảng và nhà nước như Nghị quyết 55 của Bộ chính trị, chiến lược phát triển năng lượng tái tạo đến 2050. Quy hoạch bám sát với tình hình thực tế và tính khả thi cao hơn.

Bổ sung một số lưu ý

Các chuyên gia VSEA cho rằng, dự thảo Quy hoạch vẫn dựa theo tư duy cổ điển với hệ thống năng lượng kiểu truyền thống, phụ thuộc vào nhiên liệu hóa thạch. Trong khi đó, hệ thống năng lượng hiện đại của thế giới dựa vào 4 trụ cột: Giảm phát thải (Decarbonization); ii) Phi tập trung (Decentralization); iii) Chuyển đổi số (Digitalization) và iv) Điện khí hóa (Electrification). Tư duy mới này cần được sử dụng làm kim chỉ nam xuyên suốt quy hoạch để nắm bắt kịp với xu thế thời đại.

VESA cũng lưu ý cần đưa nội dung về giảm tối đa nhập khẩu năng lượng sơ cấp, đặc biệt là nhập khẩu than vào trong dự thảo, thay vào đó, cần khai thác tối đa nguồn năng lượng sơ cấp trong nước để hướng tới mục tiêu Việt Nam trở lại thành nước xuất khẩu năng lượng trong tương lai.

Về sử dụng hiệu quả nguồn năng lượng tái tạo, các chuyên gia cho rằng nguồn năng lượng tái tạo ngoài phát điện nên được thúc đẩy ứng dụng vào các ngành khác như công nghiệp, giao thông, nông nghiệp, dân dụng. Riêng đối với năng lượng khí sinh học, cần xác định mục tiêu phát triển cụ thể cho từng giai đoạn để khai thác nguồn tiềm năng này.

Đặc biệt, về thị trường và giá năng lượng, VESA cho rằng hiện quy hoạch mới chỉ đưa ra thị trường cho ngành điện. Quy hoạch cần có thị trường năng lượng đồng bộ giữa các ngành với thời điểm và lộ trình bắt buộc. Trên cơ sở có lộ trình về thị trường năng lượng, quy hoạch cần yêu cầu đề ra các chính sách và cơ chế cụ thể để triển khai. Tương tự, đối với giá năng lượng cũng cần phải đưa ra tính toán cụ thể cho từng giai đoạn đi kèm đánh giá tác động tới nền kinh tế từ đó có phương án đảm bảo an sinh xã hội. Đây là yếu tố quyết định tính khả thi của quy hoạch.

Hương Ly (Vietnam Business Forum)