Phòng ngừa và giải quyết tranh chấp trong các dự án PPP

Theo các chuyên gia, mặc dù cơ sở pháp lý về PPP đã khá hoàn thiện, nhưng vẫn phải có cơ chế để phòng ngừa rủi ro xảy ra tranh chấp giữa các bên.

TS. Vũ Tiến Lộc, Chủ tịch VIAC cho hay, các dự án PPP thường có giá trị lớn, thời gian thực hiện và vận hành dài nên phải có cơ chế để đảm bảo an toàn, bền vững của dự án. Do đó, việc xử lý hài hòa lợi ích của các bên, sớm thực hiện các biện pháp phòng ngừa rủi ro có thể dẫn tới tranh chấp là điều rất quan trọng. Các tranh chấp trong dự án PPP không chỉ giới hạn với các thủ tục hành chính, thương mại mà còn ở các hoạt động có sự tham gia của nhiều bên, với các nhà đầu tư nước ngoài nên có thể leo thang thành những tranh chấp về đầu tư.

Thông tin từ Hội nghị Liên Hợp Quốc về Thương mại và Phát triển (UNCTAD) cho thấy, hiện đã có 8 vụ kiện nhà đầu tư – chính phủ tiếp nhận đầu tư (ISDS) mà Việt Nam là bị đơn.

Đồng quan điểm, ông Phạm Thái Lai - Tổng thư ký Ủy ban hợp tác công tư, Hội đồng quốc gia về phát triển bền vững và nâng cao năng lực cạnh tranh cho rằng, PPP là hợp tác dài hạn trên cơ sở hài hòa lợi ích, chia sẻ rủi ro, nhưng nếu trong quá trình hợp tác có một bên không thực hiện theo cam kết đã tuân thủ thì sẽ ảnh hưởng lớn đến tài chính cũng như hiệu quả đầu tư dự án.

Chỉ ra một số nguyên nhân dẫn đến tranh chấp trong dự án PPP, ông Lê Đình Vinh - Giám đốc Công ty Luật Vietthink, Trọng tài viên VIAC cho rằng, đối với các dự án PPP về lĩnh vực năng lượng và cơ sở hạ tầng thì nguyên nhân phát sinh có thể đến từ sự thiếu thống nhất và chưa rõ ràng của hệ thống hành lang pháp luật nói chung, đặc biệt là mâu thuẫn, chồng chéo giữa các văn bản pháp luật khác nhau. Hệ thống pháp luật về đầu tư theo phương thức PPP mới được hoàn thiện, nên các quy định hướng dẫn thi hành Luật đầu tư theo phương thức này còn chậm được ban hành, dẫn đến nhiều vướng mắc nảy sinh chưa được kịp thời tháo gỡ. Hiện chưa có cơ quan chuyên trách quản lý PPP ở trung ương cũng như địa phương, việc quản lý các dự án PPP còn phân tán ở nhiều đầu mối khác nhau, thiếu thống nhất, đồng bộ…

Theo ông Đoàn Giang - Chuyên gia PPP quốc tế thuộc Cơ quan Phát triển quốc tế Hoa Kỳ (USAID cho rằng, các tranh chấp có thể phát sinh từ thỏa thuận PPP giữa các nhà đầu tư tư nhân và các cơ quan nhà nước ký kết hợp đồng, tranh chấp về đấu thầu lựa chọn nhà đầu tư, tranh chấp phát sinh từ thỏa thuận cho vay hay từ các hợp đồng với các nhà thầu phụ và các bên cung ứng… Hơn nữa, các tranh chấp thường phát sinh trong vòng 10 năm đầu tiên sau khi đạt được thỏa thuận tài chính.

Nguyên nhân chủ yếu dẫn đến tranh chấp cũng được ông Đoàn Giang nêu ra, đó là vượt chi phí xây dựng, sự chậm trễ trong cơ chế thanh toán, giải tỏa và đến bù đất, các vấn đề về giấy phép, thay đổi phạm vi hợp đồng…

Để thay đổi những vấn đề như trên và phòng ngừa rủi ro tranh chấp có thể phát sinh, các chuyên gia cho rằng, các cơ quan quản lý cần sớm thể chế hóa và thực thi đầy đủ cơ chế pháp luật về chia sẻ rủi ro với nhà đầu tư trong các dự án PPP theo quy định của Luật Đầu tư PPP; xây dựng cơ chế để giải quyết tranh chấp, bất đồng giữa các cơ quan nhà nước và các nhà đầu tư PPP…

Hương Giang (Vietnam Business Forum)