Nâng cao vị thế Việt Nam trong chuỗi giá trị toàn cầu

Trong 40 năm qua, hội nhập toàn cầu là động lực chính giúp Việt Nam phát triển thành công, tạo nên một trong những giai đoạn tăng trưởng kinh tế dài và nhanh nhất trong lịch sử hiện đại. Hiện nay, Việt Nam là một trong những nền kinh tế mở nhất thế giới, với khoảng 50% GDP và việc làm phụ thuộc trực tiếp hoặc gián tiếp vào xuất khẩu.

Kỳ vọng trở thành nền kinh tế có thu nhập trung bình cao trước năm 2030

Theo PGS.TS Dương Trung Ý, Phó Giám đốc Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh, qua công cuộc cải cách Đổi mới, trong 40 năm qua, Việt Nam đã chuyển mình từ một nền kinh tế kế hoạch hóa tập trung, quan liêu bao cấp sang nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa. Những thay đổi này đã thúc đẩy tăng trưởng kinh tế Việt Nam nhanh chóng với tốc độ tăng trưởng GDP (theo giá cố định) trung bình hằng năm khoảng 6,5% trong suốt giai đoạn 1986-2023, thuộc hàng cao nhất trong khu vực. GDP bình quân đầu người thực tế tăng gần gấp 45 lần so với năm 1986 (96 USD), đạt khoảng 4.400 USD vào năm 2023. Việt Nam đã trở thành một quốc gia xuất khẩu hàng hóa lớn trong nhiều lĩnh vực như dệt may, da giầy, đồ gỗ, điện tử và nông sản. Với những phát triển vượt bậc này, Việt Nam được kỳ vọng sẽ trở thành nền kinh tế có thu nhập trung bình cao trước năm 2030.

Cùng với tiến bộ kinh tế, quá trình chuyển đổi cũng giúp hàng triệu người thoát nghèo (tỷ lệ nghèo đa chiều giảm từ trên 60% vào cuối những năm 1980 xuống dưới 6% vào năm 2023), đồng thời mang lại những bước tiến xã hội tích cực.

Tuy nhiên, thành công trong quá khứ không phải lúc nào cũng đảm bảo cho thành công trong tương lai. Hành trình phát triển của Việt Nam cũng không là ngoại lệ. “Một tương lai thu nhập cao sẽ đòi hỏi những thay đổi có tính đột phá, hoặc thậm chí mang tính bước ngoặt trong cải cách chính sách và thể chế của Việt Nam trong những năm tới, bao gồm cả những thay đổi để đảm bảo hiệu quả thực thi chính sách”, PGS,TS Dương Trung Ý nhấn mạnh. 

Bà Manuela V. Ferro, Phó Chủ tịch khu vực Đông Á-Thái Bình Dương, Ngân hàng Thế giới cho biết: "Hội nhập thương mại toàn cầu đã mang lại những lợi ích đáng kể cho Việt Nam, GDP bình quân đầu người tăng từ 682 USD (theo giá USD năm 2023) lên 4.347 USD vào năm 2023, đạt mức tăng trưởng bình quân 5,1%/năm. Tuy nhiên, để đạt được mục tiêu quốc gia có thu nhập cao vào năm 2045, Việt Nam cần tốc độ tăng trưởng cao hơn. Điều này đòi hỏi một cách tiếp cận toàn diện trong cải cách chính sách, nhằm chuyển đổi mô hình tăng trưởng và nắm bắt các cơ hội từ bối cảnh toàn cầu đang biến đổi...".

Thúc đẩy đổi mới sáng tạo

Với nền tảng thành công sẵn có, Việt Nam đặt mục tiêu đầy tham vọng trở thành nền kinh tế hiện đại, thu nhập cao vào năm 2045. Điều này đòi hỏi phải duy trì tốc độ tăng trưởng GDP bình quân đầu người hàng năm khoảng 6% trong hai thập kỷ tới. Thành công của mục tiêu này phụ thuộc vào việc nâng cao vị thế trong chuỗi giá trị toàn cầu, thông qua đầu tư mạnh mẽ vào công nghệ, kỹ năng và đổi mới sáng tạo. Tuy nhiên, thách thức đặt ra là Việt Nam phải thực hiện quá trình chuyển đổi này trong bối cảnh thương mại toàn cầu đang có nhiều biến động sâu sắc.

“Để duy trì tăng trưởng nhanh chóng, Việt Nam cần chuyển đổi từ tham gia vào khâu lắp ráp cuối cùng thâm dụng lao động và có giá trị gia tăng thấp sang phát triển sản xuất và dịch vụ có giá trị gia tăng cao hơn. Ngoài ra, trong bối cảnh thương mại toàn cầu thay đổi và bất ổn gia tăng, việc đa dạng hóa quan hệ đối tác thương mại và đầu tư sẽ rất cần thiết để xây dựng khả năng phục hồi và đảm bảo thành công lâu dài”, bà Manuela V. Ferro cho biết.

Báo cáo mới của Ngân hàng Thế giới với tựa đề “Việt Nam 2045: Nâng cao vị thế thương mại trong một thế giới đang thay đổi – Con đường dẫn đến tương lai thu nhập cao” cho thấy, để trở thành nền kinh tế thu nhập cao vào năm 2045, Việt Nam cần tăng thu nhập bình quân đầu người gấp ba lần so với hiện nay. Điều này đòi hỏi phải duy trì tốc độ tăng trưởng GDP đầu người bình quân ở mức 6% trong hai thập kỷ tới. Mô hình tăng trưởng dựa vào xuất khẩu của Việt Nam hiện đang đối mặt với nhiều thách thức lớn: thiếu hụt nguồn nhân lực kỹ năng cao, sự liên kết yếu giữa doanh nghiệp trong nước và nước ngoài, những điểm nghẽn về cơ sở hạ tầng, cùng vấn đề phát thải các-bon cao trong hoạt động sản xuất hàng xuất khẩu…

Theo bà Mariam Sherman, Giám đốc Quốc gia của Ngân hàng Thế giới (WB) tại Việt Nam, để có thể vượt qua được “bẫy thu nhập trung bình”, Việt Nam cần có sự thay đổi về quỹ đạo phát triển, tăng trưởng với những cải cách rộng lớn, thúc đẩy đổi mới sáng tạo, tăng cường hơn nữa năng suất lao động trong các ngành, lĩnh vực.

Bên cạnh đó, bà Mariam Sherman cho rằng, Việt Nam cần thúc đẩy sự tham gia của khu vực tư nhân, ưu tiên giáo dục và phát triển kỹ năng để tạo ra một lực lượng lao động thúc đẩy quá trình ứng dụng công nghệ cũng như chuyển dịch công nghiệp giá trị thấp sang giá trị cao trong chuỗi giá trị toàn cầu, từ đó nâng cao vị thế, năng lực cạnh tranh của nền kinh tế.

Ngân hàng Thế giới cũng đề xuất một chiến lược tổng thể nhằm thúc đẩy tăng trưởng năng suất, thu hút đầu tư từ khu vực tư nhân và nâng cao vị thế của Việt Nam trong chuỗi giá trị toàn cầu. Các giải pháp chính sách trọng tâm bao gồm: đẩy mạnh hội nhập thương mại chiều sâu; tăng cường kết nối giữa doanh nghiệp trong nước với chuỗi giá trị toàn cầu; thúc đẩy các hoạt động sử dụng công nghệ cao và kỹ năng chuyên sâu và khu vực dịch vụ có giá trị gia tăng cao, bao gồm cả lĩnh vực dịch vụ; và chuyển đổi sang mô hình sản xuất các-bon thấp, thích ứng với biến đổi khí hậu…

Anh Mai (Vietnam Business Forum)