Kinh tế tuần hoàn trong nông nghiệp: Từ chủ chương đến hành động

Kinh tế tuần hoàn là mô hình phát triển kinh tế theo chu kỳ khép kín, sử dụng tài nguyên hiệu quả, giảm chất thải, tái chế và tái sử dụng tối đa. Áp dụng kinh tế tuần hoàn vào nông nghiệp không chỉ giúp tăng năng suất, chất lượng nông sản, mà còn giảm chi phí đầu vào,bảo vệ môi trường và nâng cao giá trị gia tăng.

Ngày 19/06/2024, Thủ tướng Chính phủ có Quyết định số 540/QĐ-TTg phê duyệt đề án phát triển khoa học và ứng dụng chuyển giao công nghệ thúc đẩy kinh tế tuần hoàn trong nông nghiệp đến năm 2030. Theo đó mục tiêu cụ thể đến năm 2030 ít nhất 20% nhiệm vụ khoa học trong lĩnh vực nông nghiệp được nghiên cứu ứng dụng và chuyển giao phục vụ phát triển kinh tế tuần hoàn trong nông nghiệp.

Lợi ích lớn nhưng còn nhiều khó khăn

Theo ông Hà Văn Thắng, Chủ tịch Hội đồng doanh nghiệp nông nghiệp Việt Nam (VCAC), thời gian qua đã có một số tổ chức doanh nghiệp và người dân áp dụng kinh tế tuần hoàn trong nông nghiệp nhằm tối ưu hoá các quy trình sản xuất như: ứng dụng chế phẩm vi sinh để sản xuất phân bón hữu cơ từ rơm rạ và chất thải chăn nuôi, sản xuất rau, lúa hữu cơ… Các ứng dụng này đã góp phần vào giảm chi phí giá thành phân bón, tạo ra các dòng sản phẩm lúa gạo hữu cơ sạch và an toàn, tăng hiệu quả kinh tế so với sản xuất đại trà. Trong đó nổi bật như mô hình ứng dụng dịch vụ cơ giới thu gom rơm rạ làm nguyên liệu sản xuất nấm thức ăn chăn nuôi và phân bón hữu cơ tại một số địa phương ở vùng trung du, đồng bằng Bắc Bộ và một số địa phương Tây Nam Bộ. Các ứng dụng này đã góp phần gia tăng thu nhập từ sản xuất lúa gạo khoảng 15% so với mô hình sản xuất tuyến tính.

Bên cạnh đó là các mô hình chăn nuôi trâu, bò thịt tuần hoàn gắn với liên kết tiêu thụ sản phẩm thực hiện ở các tỉnh như sau: Phú Thọ, Hưng Yên, Lào Cai, Tuyên Quang và Hà Nội, với việc sử dụng sinh học để xử lý phân, thức ăn tận dụng từ các phụ phẩm nông nghiệp như thân cây ngô, sắn, đậu, lạc và rơm rạ…được chế biến bảo quản từ phương pháp ủ chua, giúp giá thành thức ăn giảm, tăng hiệu quả kinh tế từ 10% -15%, chất thải chăn nuôi được ủ bằng chế phẩm, tạo nguồn phân bón hữu cơ vi sinh để phục vụ cây trồng, hình thành vòng tuần hoàn cho sản xuất nông nghiệp.

Mặc dù tiềm năng lớn, việc triển khai kinh tế tuần hoàn trong nông nghiệp còn gặp nhiều tồn tại và khó khăn. Kinh tế tuần hoàn đòi hỏi tư duy hệ thống, đổi mới quản lý và sản xuất, kinh tế tuần hoàn là tất yếu chứ không phải chỉ là sự lựa chọn cho nền nông nghiệp hiện đại và bền vững. Tuy nhiên, sản xuất nông nghiệp theo hướng tuần hoàn còn gặp nhiều khó khăn do khung chính sách về phát triển kinh tế tuần hoàn chưa được hoàn thiện, chưa có chính sách riêng cho mô hình kinh tế tuần hoàn trong nông nghiệp. Việc liên kết sản xuất theo chuỗi giá trị còn hạn chế, nhiều mô hình Hợp tác xã hoạt động chưa hiệu quả dẫn đến những khó khăn trong đầu tư, áp dụng công nghệ, quy trình vào sản xuất, nhất là sản xuất theo hướng tuần hoàn. Việc phổ biến sản xuất nông nghiệp tuần hoàn ở nhiều nơi còn hạn chế, chưa có giải pháp phù hợp cho từng vùng miền, từng nhóm sản phẩm, quy mô trang trại và doanh nghiệp. Một số bộ phận lớn người dân làm nông nghiệp còn tiếp tục sản xuất theo tư duy tuyến tính, tập trung mọi nguồn lực bất chấp mọi biện pháp như dùng thuốc diện cỏ, dùng phân bón hoá học, thuốc trừ sâu hoá học cho cây trồng và thuốc tăng trọng cho vật nuôi nhằm tối đa lợi nhuận tăng năng suất bằng mọi giá mặc dù chỉ có lợi trước mắt và gây ra ô nhiễm môi trường.

Bên cạnh đó, đội ngũ cán bộ nghiên cứu ứng dụng, chuyên gia công nghệ xử lý chất thải, phụ phẩm trong nông nghiệp còn hạn chế, còn thiếu vì chưa có chính sách phù hợp cho đội ngũ này. Các hoạt động ứng dụng khoa công nghệ cũng như các giải pháp máy tính đổi mới sáng tạo còn gặp nhiều rào cản bởi chi phối của các quy định hiện hành, vô hình chung đã tạo rào cản cho đổi mới sáng tạo, không khuyến khích được các mô hình sản xuất nông nghiệp tuần hoàn mạnh dạn ứng dụng được những cách làm mới, giải pháp mới.

Tập trung cải cách chính sách và thực thi

Để thúc đẩy kinh tế tuần hoàn trong nông nghiệp và nâng cao năng lực cạnh tranh, ông Hà Văn Thắng cho rằng, cần tập trung vào 6 nhóm giải pháp chính sách: Chính sách hỗ trợ tài chính và tín dụng xanh như ưu đãi tín dụng cho doanh nghiệp đầu tư vào mô hình nông nghiệp tuần hoàn (ví dụ: xử lý phụ phẩm, tái chế chất thải, năng lượng sinh học…); Thành lập quỹ hỗ trợ đổi mới sáng tạo, chuyển giao công nghệ tuần hoàn. Chính sách ưu đãi thuế và đất đai, giảm thuế thu nhập doanh nghiệp cho hoạt động sản xuất sạch, tuần hoàn, ưu tiên cấp đất, thuê đất cho doanh nghiệp triển khai các mô hình tuần hoàn kết hợp (chăn nuôi – trồng trọt – năng lượng).

“Cần hoàn thiện khung pháp lý và tiêu chuẩn, ban hành bộ tiêu chí quốc gia về kinh tế tuần hoàn trong nông nghiệp;  chuẩn hóa quy trình, nhãn sinh thái, truy xuất nguồn gốc tuần hoàn để tăng năng lực xuất khẩu và hỗ trợ đào tạo, truyền thông và kết nối thị trường, thúc đẩy kết nối cung – cầu cho sản phẩm tái chế, sản phẩm nông nghiệp tuần hoàn”, ông Hà Văn Thắng chia sẻ.

Theo ông Hà Văn Thắng, Nhà nước cần hỗ trợ chương trình phát triển thị trường cho các sản phẩm ứng dụng kinh tế tuần hoàn trong nông nghiệp, tổ chức quảng bá, xúc tiến thương mại cho các sản phẩm ứng dụng các giải pháp và tiến bộ khoa học trong sản xuất nông nghiệp tuần hoàn, xây dựng chính sách thể chế để hỗ trợ chứng nhận các sản phẩm nông nghiệp sản xuất tuần hoàn theo các tiêu chuẩn quốc tế và trong nước phục vụ xuất khẩu… Có chính sách hỗ trợ mô hình thử nghiệm, đổi mới sáng tạo ở khu vực kinh tế hộ. Chú trọng chương trình khuyến nông trong cơ sở, chuyển giao các công nghệ phát triển tuần hoàn như công nghệ tái chế, sử dụng hiệu quả các phụ phẩm ngành sản xuất lúa gạo ( Rơm, rạ, vỏ trấu…) để tạo ra các sản phẩm giá trị gia tăng như: phân bón hữu cơ vi sinh, thức ăn chăn nuôi, giá thể nấm, đệm lót sinh học...

Kinh tế tuần hoàn là hướng đi tất yếu giúp nâng cao năng lực cạnh tranh, tạo giá trị gia tăng bền vững cho nông nghiệp Việt Nam. Để hiện thực hóa mục tiêu này, theo ông Thắng, cần có hệ sinh thái chính sách đồng bộ, sự phối hợp chặt chẽ giữa Nhà nước – Doanh nghiệp – Nông dân – Nhà khoa học – Nhà đầu tư.

Quỳnh Anh (Vietnam Business Forum)