Quan hệ Việt Nam – EU: Bước tiến mới, triển vọng mới

Việt Nam và Liên minh Châu Âu (EU) thiết lập quan hệ ngoại giao vào ngày 28/11/1990. Trải qua 35 năm, đến nay, quan hệ giữa hai bên đã có những bước đột phá quan trọng. Tại các cuộc tiếp xúc gần đây giữa lãnh đạo hai bên , Việt Nam và EU đã nhất trí phối hợp để nâng cấp quan hệ song phương trong thời gian tới.

Đối tác quan trọng

Nhìn lại chặng đường phát triển quan hệ Việt Nam - EU 35 năm qua, có thể nhận thấy EU - với 27 quốc gia thành viên, luôn là một trong những đối tác quan trọng của Việt Nam.

Tổng Bí thư Tô Lâm tiếp Đại sứ, Trưởng Phái đoàn Liên minh châu Âu tại Việt Nam Julien Guerrier, ngày 24/2/2025

Việc thiết lập quan hệ ngoại giao năm 1990 với EU (khi đó là Cộng đồng Châu Âu, với 12 quốc gia thành viên ở Tây Âu) là sự kiện đánh dấu việc Việt Nam bắt đầu thoát khỏi sự bao vây, cấm vận của các nước phương Tây. Điều này tác động tích cực đến quan hệ đối ngoại và tiến trình hội nhập quốc tế của Việt Nam được triển khai theo tinh thần Nghị quyết Đại hội VI của Đảng tháng 12/1986.

Quan hệ hợp tác Việt Nam - EU được khởi đầu trên các vấn đề nhân đạo, khắc phục hậu quả chiến tranh, tiếp đó là ký Hiệp định khung về Hợp tác giữa hai bên (FCA) tháng 7/1995. Kể từ đó, EU đã đồng hành cùng Việt Nam trong thời kỳ bắt đầu công cuộc hội nhập đầy thử thách với nhiều hoạt động hỗ trợ quan trọng. Trong đó, EU đã tích cực hỗ trợ Việt Nam hoạch định chính sách và nâng cao năng lực thể chế, từ đó góp phần thúc đẩy tiến trình hội nhập quốc tế. Sự hỗ trợ này được thực hiện trong nhiều chương trình, dự án khác nhau, tiêu biểu là Chương trình hỗ trợ quá trình chuyển tiếp sang nền kinh tế thị trường ở Việt Nam (EuroTAPViet) từ năm 1994 - 1999, là chương trình hỗ trợ kỹ thuật lớn nhất của EU ở châu Á; Chương trình hỗ trợ chính sách thương mại đa phương (MUTRAP) từ năm 1998 - 2017.

EU là một trong những nhà cung cấp viện trợ phát triển ODA không hoàn lại lớn cho Việt Nam. Giai đoạn 1993 - 2013, ODA của EU chiếm 20% tổng cam kết của các nhà tài trợ quốc tế đối với Việt Nam, trong đó viện trợ không hoàn lại là 1,5 tỷ USD. Giai đoạn 2014 - 2020, EU viện trợ 400 triệu EUR cho Việt Nam, tập trung vào các lĩnh vực năng lượng bền vững và tăng cường năng lực thể chế.

  Chủ tịch nước Lương Cường tiếp Đại sứ Liên minh châu Âu và đại sứ, đại biện các nước thành viên EU tại Việt Nam, ngày 9/6/2025

Hai bên cũng thường xuyên trao đổi, tham vấn và phối hợp trên nhiều vấn đề toàn cầu và khu vực cùng quan tâm, đặc biệt về hòa bình an ninh, ứng phó biến đổi khí hậu, tự do hóa thương mại dựa trên luật lệ, phát triển bền vững, các thách thức về an ninh phi truyền thống,...

Việt Nam là một trong những đối tác chủ chốt của EU tại khu vực Đông Nam Á, đồng thời là quốc gia có số lượng hiệp định ký kết với EU nhiều nhất trong khu vực. Các hiệp định này bao gồm: : Hiệp định Đối tác và Hợp tác toàn diện Việt Nam - EU (PCA), có hiệu lực từ năm 2016, Hiệp định Thương mại tự do (EVFTA) có hiệu lực từ ngày 01/8/2020. Giữa hai bên còn có Hiệp định Đối tác tự nguyện về Lâm luật, Quản trị rừng và Thương mại lâm sản (VPA-FLEGT) có hiệu lực tháng 6/2019; Hiệp định khung về hợp tác Quốc phòng - An ninh (FPA) tháng 10/2019; cơ chế Đối thoại nhân quyền hàng năm,...

Đặc biệt, EU cam kết hỗ trợ Việt Nam trên con đường phát triển bền vững và toàn diện, phù hợp với Chiến lược phát triển kinh tế - xã hội Việt Nam giai đoạn 2021 - 2030, Chiến lược tăng trưởng xanh của Việt Nam, cũng như các chiến lược Global Gateway và Chiến lược Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương của EU.

EU đã phân bổ 210 triệu Euro cho giai đoạn 2021 - 2024 và 83 triệu Euro cho giai đoạn 2025 – 2027 trong khuôn khổ hợp tác với Việt Nam.

Nâng tầm quan hệ song phương

Với thị trường khoảng 450,4 triệu dân (tính tới ngày 01/01/2025), GDP bình quân đầu người (nominal) được IMF năm 2024 ước tính khoảng 44.220 USD, EU là một trong những đối tác kinh tế hàng đầu của Việt Nam. Kim ngạch thương mại Việt Nam - EU đã tăng hàng chục lần trong 35 năm qua và Việt Nam là đối tác thương mại  hàng hóa lớn nhất của EU tại ASEAN. Đặc biệt, EVFTA đã góp phần thúc đẩy thương mại Việt Nam - EU tăng trưởng mạnh mẽ. Theo số liệu từ Cục Thống kê Việt Nam, chỉ trong vòng chưa đầy 5 năm (từ tháng 8/2020 đến tháng 5/2025) kim ngạch thương mại song phương đã đạt 298 tỷ USD. Con số này chiếm gần 40% tổng kim ngạch thương mại tích lũy giữa hai bên (815 tỷ USD) trong hơn 30 năm hợp tác giao thương kể từ năm 1995 – một minh chứng rõ ràng cho vai trò xúc tác của EVFTA trong việc mở rộng thị trường và làm sâu sắc hơn mối quan hệ hợp tác kinh tế song phương.

Ở chiều ngược lại, EU là thị trường xuất khẩu lớn thứ ba và là nguồn nhập khẩu lớn thứ tư của Việt Nam. Sự tăng trưởng ấn tượng này đến từ tính bổ trợ của hai nền kinh tế: Việt Nam cung cấp nông sản, dệt may, da giày, thủy sản, gỗ và linh kiện điện tử; trong khi EU xuất khẩu máy móc, dược phẩm, thiết bị công nghệ cao và hàng tiêu dùng chất lượng cao.

EU cũng nằm trong nhóm những nhà đầu tư trực tiếp nước ngoài lớn nhất vào Việt Nam. Xu thế đầu tư của EU chủ yếu tập trung vào các ngành công nghiệp công nghệ cao, dịch vụ (bưu chính viễn thông, tài chính ngân hàng, văn phòng cho thuê, bán lẻ,...). Các nhà đầu tư EU có ưu thế về công nghệ, đóng góp tích cực vào việc chuyển giao công nghệ, tạo ra một số ngành, nghề mới và sản phẩm mới có hàm lượng công nghệ cao, tạo thêm nhiều việc làm mới. Đầu tư của Việt Nam sang EU không nhiều, nhưng các dự án đầu tư này đã góp phần giúp doanh nghiệp Việt Nam khai thác được lợi thế kinh doanh, tiếp cận và mở rộng thị trường EU có sức mua lớn.

Tại cuộc điện đàm của Chủ tịch Hội đồng Châu Âu Antonio Costa với Tổng Bí thư Tô Lâm nhân dịp chúc mừng 50 năm ngày Giải phóng miền Nam và thống nhất đất nước (30/4/1975 – 30/4/2025), Chủ tịch Hội đồng Châu Âu đã khẳng định: Việt Nam và EU là "đối tác quan trọng, tin cậy, ổn định" của nhau; vui mừng nhận thấy, quan hệ hai bên phát triển năng động, mạnh mẽ trên tất cả các lĩnh vực; khẳng định "Việt Nam là đối tác trụ cột của EU ở Đông Nam Á và mối quan hệ Việt Nam - EU xứng đáng được nâng lên tầm cao mới"; và “mong muốn quan hệ Việt Nam – EU là hình mẫu hợp tác cho hợp tác của EU với các nước".

Tổng Bí thư Tô Lâm cũng khẳng định, sau 35 năm thiết lập quan hệ ngoại giao, Việt Nam và EU cũng như quan hệ giữa hai bên đều đứng trước giai đoạn phát triển mới. Tổng Bí thư đề nghị hai bên tích cực trao đổi, phối hợp nhằm tìm ra giải pháp chung tháo gỡ các khó khăn, vướng mắc để đưa hợp tác kinh tế phát triển mạnh mẽ trong thời gian tới.

Theo Phó Thủ tướng Bùi Thanh Sơn, quan hệ Viêt Nam - EU đang bước vào một giai đoạn mới, hướng tới nâng cấp quan hệ lên Đối tác chiến lược toàn diện, do đó cần tăng cường hợp tác mọi mặt, thúc đẩy các chuyến thăm cấp cao nhằm làm sâu sắc hơn hợp tác về chính trị - ngoại giao, thương mại - đầu tư, an ninh - quốc phòng cũng như đẩy mạnh những lĩnh vực mới như khoa học - công nghệ, đổi mới sáng tạo, kinh tế xanh, ứng phó với biến đổi khí hậu,…

LA  (Vietnam Business Forum)