Nâng chuẩn xếp hạng tín nhiệm: Cú hích minh bạch hóa thị trường vốn

Hoạt động xếp hạng tín nhiệm (XHTN) tại Việt Nam đang bước vào giai đoạn phát triển mới, được thúc đẩy bởi nhu cầu minh bạch hóa thị trường vốn. Vai trò của XHTN trở nên quan trọng trong bối cảnh kinh tế phát triển, mục tiêu nâng hạng thị trường chứng khoán và yêu cầu tiệm cận các tiêu chuẩn quốc tế để thu hút dòng vốn vào thị trường trái phiếu.

Bà Phạm Thị Thanh Tâm - Phó Vụ trưởng Vụ Các định chế tài chính (Bộ Tài chính) cho biết đã có hơn 140 doanh nghiệp chủ yếu trong lĩnh vực bất động sản, năng lượng, chứng khoán và sản xuất đã thực hiện XHTN khi chào bán trái phiếu.

Theo số liệu từ Bộ Tài Chính, nếu cả năm 2024 có 216,6 nghìn tỷ đồng trái phiếu được xếp hạng (chiếm 46,3% tổng giá trị phát hành), thì 10 tháng đầu năm 2025, con số này là 287,4 nghìn tỷ đồng, gấp 2,1 lần cùng kỳ năm trước. Tính đến hết tháng 10/2025, tổng dư nợ trái phiếu của các tổ chức phát hành có XHTN đạt gần 461 nghìn tỷ đồng, chiếm 33,7% tổng dư nợ trái phiếu doanh nghiệp toàn thị trường. Sự tăng trưởng này được ghi nhận là kết quả từ việc áp dụng các quy định bắt buộc XHTN.

Song hành với sự phát triển của thị trường vốn, thị trường trái phiếu doanh nghiệp (TPDN), dịch vụ XHTN đã hình thành từ năm 2014 với sự ra đời của Nghị định số 88/2014/NĐ-CP của Chính phủ quy định về dịch vụ XHTN. Để tiếp tục thúc đẩy lĩnh vực này, bước tiến quan trọng là việc áp dụng quy định về XHTN bắt buộc, bắt đầu từ năm 2023 đối với TPDN phát hành ra công chúng và từ năm 2024 đối với trái phiếu phát hành riêng lẻ.

Thời gian qua, Bộ Tài chính đã tiếp tục tham mưu Chính phủ trình Quốc hội sửa đổi Luật Chứng khoán và Luật Doanh nghiệp nhằm tăng cường trách nhiệm của các tổ chức cung cấp dịch vụ, nâng cao yêu cầu đối với các trái phiếu chào bán cho nhà đầu tư cá nhân, qua đó thúc đẩy thị trường hoạt động minh bạch hơn. Đáng chú ý, Nghị định 245/2025/NĐ-CP mới ban hành quy định doanh nghiệp bắt buộc phải có kết quả xếp hạng tín nhiệm khi phát hành trái phiếu ra công chúng.

Ông Lê Minh Hùng, đại diện Ban Quản lý Chào bán Chứng khoán (Ủy ban Chứng khoán Nhà nước) cho biết khung pháp lý về xếp hạng tín nhiệm đang dần hoàn thiện qua các văn bản như Luật Chứng khoán 2019, Luật sửa đổi 2024, Nghị định 155/2020/NĐ-CP và Chiến lược phát triển thị trường chứng khoán đến năm 2030.

 “Từ ngày 1/1/2026, nhà đầu tư cá nhân chuyên nghiệp chỉ được giao dịch trái phiếu riêng lẻ nếu trái phiếu đó được xếp hạng tín nhiệm hoặc có tài sản bảo đảm kèm kết quả xếp hạng, nhằm bảo vệ nhà đầu tư và giảm thiểu rủi ro thị trường,” ông Hùng nhấn mạnh.

Việc chuẩn hóa pháp lý được nhìn nhận là mang lại lợi ích cho cả nhà đầu tư và doanh nghiệp phát hành. Theo phân tích của Vụ Các định chế tài chính, đối với nhà đầu tư, kết quả XHTN là cơ sở để đánh giá khả năng trả nợ, sức khỏe tài chính của doanh nghiệp và lượng hóa rủi ro.

Về phía tổ chức phát hành, việc chủ động minh bạch và có kết quả xếp hạng tốt giúp doanh nghiệp nâng cao uy tín, giảm chi phí huy động vốn. Bà Bá Thị Thu Huệ, Giám đốc Thương mại Công ty cổ phần Fiin Ratings, nhận định XHTN giúp doanh nghiệp tiếp cận nguồn vốn đa dạng. Kết quả xếp hạng là cơ sở đàm phán lãi suất, kỳ hạn với định chế tài chính và hỗ trợ nâng cao hồ sơ tín dụng.

Tuy nhiên, để kết quả XHTN trở thành kênh tham khảo đáng tin cậy, vấn đề về chất lượng dịch vụ, tính độc lập và quản trị rủi ro tại chính các tổ chức XHTN là một thách thức. Theo ông Raman Uberoi - Chuyên gia thị trường tài chính từ Công ty Xếp hạng tín nhiệm Crisil Limited, uy tín và tính độc lập là hai yếu tố quan trọng, đòi hỏi khung quản trị và giám sát chặt chẽ. Thách thức lớn nhất là xung đột lợi ích cần được kiểm soát thông qua việc công khai thông tin và quản trị nội bộ nghiêm ngặt.

Chuyên gia từ Crisil Limited đề xuất Việt Nam xem xét nâng mức vốn pháp định tối thiểu (hiện là 15 tỷ đồng), đồng thời bổ sung các yêu cầu về quản trị doanh nghiệp tiệm cận chuẩn quốc tế. Có thể yêu cầu doanh nghiệp XHTN phải có ít nhất 1/3 thành viên Hội đồng quản trị độc lập, thành lập Ban Kiểm toán nội bộ và bố trí cán bộ tuân thủ chuyên trách.

Về phía Bộ Tài chính, Bộ cho biết đang ưu tiên hoàn thiện khung pháp lý theo hướng tiệm cận các chuẩn mực quốc tế, đồng thời phối hợp với ADB triển khai hỗ trợ kỹ thuật và đào tạo. Ngay trong tháng 11/2025, hai hội thảo chuyên đề sẽ được tổ chức tại Hà Nội và TP.HCM để phổ biến quy định mới và chia sẻ kinh nghiệm quốc tế về cơ chế giám sát, phòng ngừa xung đột lợi ích.

Hương Ly (Vietnam Business Forum)