ESG - “Tấm hộ chiếu sinh tồn” của doanh nghiệp Việt Nam trong kỷ nguyên Net Zero

Trong bối cảnh Việt Nam cam kết đạt phát thải ròng bằng “0” (Net Zero) vào năm 2050 tại COP26, phát triển bền vững và thực hành ESG (Môi trường - Xã hội - Quản trị) không còn là lựa chọn, mà đã trở thành yêu cầu sống còn. Áp lực từ các chính sách quốc tế, chuỗi cung ứng toàn cầu và cả cam kết nội tại đang buộc doanh nghiệp Việt bước vào cuộc “đại phẫu” về tư duy và mô hình phát triển.

“Bệ đỡ” chính sách xanh hóa cho doanh nghiệp

Theo ông Nguyễn Quang Vinh, Phó Chủ tịch Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI), nền móng cho quá trình chuyển đổi xanh của Việt Nam đã được đặt ra hơn 12 năm trước. Cột mốc khởi đầu là Nghị quyết số 24-NQ/TW năm 2013 về chủ động ứng phó với biến đổi khí hậu, quản lý tài nguyên và bảo vệ môi trường. Đây là văn kiện đầu tiên xác lập tư duy phát triển mới: không chỉ dựa vào tăng trưởng GDP, mà phải gắn với phát triển bền vững.

Ông Nguyễn Quang Vinh, Phó Chủ tịch VCCI, Chủ tịch VBCSD phát biểu tại Diễn đàn doanh nghiệp phát triển bền vững tại Việt Nam 2022

Từ nền tảng đó, các trụ cột thể chế tiếp tục được đưa vào cuộc sống. Nghị quyết 55-NQ/TW (năm 2020) về định hướng Chiến lược phát triển năng lượng quốc gia đặt mục tiêu bảo đảm an ninh năng lượng gắn liền với giảm phát thải, ưu tiên năng lượng tái tạo và sử dụng năng lượng hiệu quả. Tiếp đó, Quyết định 1658/QĐ-TTg phê duyệt Chiến lược quốc gia về Tăng trưởng xanh giai đoạn 2021 - 2030, tầm nhìn 2050, đã cụ thể hóa các cam kết bằng loạt mục tiêu định lượng: giảm cường độ phát thải khí nhà kính trên GDP, xanh hóa các ngành kinh tế và thúc đẩy tiêu dùng bền vững.

Trong bối cảnh doanh nghiệp tư nhân chính là lực lượng biến chiến lược thành hành động, Nghị quyết 68-NQ/TW về phát triển kinh tế tư nhân được xem là cú hích mang tính lịch sử. Hiện nay, khu vực tư nhân đóng góp khoảng 50% GDP và tạo ra hơn 80% tổng việc làm. Việc đặt khu vực này vào trung tâm chiến lược phát triển bền vững không chỉ phản ánh tầm nhìn kinh tế, mà còn thể hiện rõ định hướng chính trị: muốn đạt Net Zero, phải khuyến khích phát triển doanh nghiệp tư nhân.

Các chuyên gia và đại diện lãnh đạo doanh nghiệp thảo luận tại Diễn đàn doanh nghiệp phát triển bền vững năm 2025

Nghị quyết 68 cũng mở ra những ưu đãi chưa từng có: cho phép doanh nghiệp tính 200% chi phí nghiên cứu và phát triển (R&D) vào chi phí tính thuế, đồng thời trích lập quỹ khoa học công nghệ, đổi mới tối đa 20% thu nhập tính thuế. Đây là đòn bẩy tài chính trực tiếp, khuyến khích doanh nghiệp mạnh dạn đầu tư vào công nghệ sạch, mô hình kinh tế tuần hoàn và các giải pháp giảm phát thải.

Đặc biệt, Nghị quyết còn đặt ra yêu cầu cải cách thể chế đột phá, xây dựng khung pháp lý cho các mô hình kinh tế mới dựa trên công nghệ số, kết hợp cơ chế thử nghiệm (sandbox) khuyến khích doanh nghiệp thí điểm sáng kiến xanh.

ESG: từ khẩu hiệu trở thành điều kiện sống còn

Dù chính sách đã mở đường, việc “phủ xanh” cộng đồng doanh nghiệp Việt vẫn chậm hơn kỳ vọng. Trong khi một số tập đoàn tiên phong đã xem ESG là chiến lược cốt lõi, lập tiểu ban chuyên trách và tiến hành kiểm kê phát thải, thì phần lớn doanh nghiệp, đặc biệt là nhóm nhỏ và vừa (SMEs) chiếm hơn 97% tổng số doanh nghiệp vẫn ở giai đoạn “làm quen”.

Phát triển và sử dụng năng lượng tái tạo là một trong những giải pháp then chốt thúc đẩy chuyển đổi xanh

Theo Báo cáo Đánh giá mức độ thực hành ESG năm 2024, trong hơn 1.000 doanh nghiệp được khảo sát, 39% chưa từng nghe nói đến ESG, 62% chưa nắm rõ quy định liên quan, và gần 90% SMEs không công bố thông tin môi trường. Khoảng cách giữa nhận thức và hành động vẫn còn rất lớn.

Nguyên nhân của sự chậm trễ này bắt nguồn từ thiếu vốn đầu tư ban đầu, khó tiếp cận tín dụng xanh, thiếu chuẩn đo lường cụ thể, cùng áp lực tuân thủ các tiêu chuẩn khắt khe của thị trường quốc tế. Nhưng để 97% doanh nghiệp Việt cùng chuyển mình, cần hành động, công cụ và nguồn lực.

Bên cạnh đó, sự chuyển dịch trong chuỗi cung ứng toàn cầu đang khiến ESG trở thành “tấm hộ chiếu sinh tồn” của doanh nghiệp. Liên minh châu Âu (EU) đã triển khai Cơ chế điều chỉnh biên giới carbon (CBAM) từ tháng 10/2023, buộc nhà nhập khẩu báo cáo phát thải và sẽ áp dụng nghĩa vụ tài chính (mua chứng chỉ carbon) từ năm 2026.

Trong khi đó, các tập đoàn đa quốc gia như Apple yêu cầu toàn bộ chuỗi cung ứng sử dụng 100% năng lượng tái tạo trước năm 2030. Điều này đồng nghĩa: nếu doanh nghiệp Việt, đặc biệt là các SMEs trong chuỗi cung ứng không minh bạch hóa dữ liệu phát thải và không có lộ trình Net Zero, nguy cơ bị loại khỏi cuộc chơi là rất rõ ràng.

Trước thách thức này, vai trò “bà đỡ” của các tổ chức trong nước trở nên đặc biệt quan trọng. Từ năm 2016, VCCI đã tiên phong xây dựng Bộ chỉ số Doanh nghiệp bền vững (CSI) - bộ công cụ giúp doanh nghiệp tự đánh giá, đo lường và cải thiện thực hành ESG. Sau 9 mùa tổ chức, hơn 4.000 doanh nghiệp đã tham gia trực tiếp và hơn 10.000 doanh nghiệp sử dụng bộ chỉ số này để hoạch định chiến lược. Đến nay, CSI đã trở thành “bộ tiêu chuẩn mềm” giúp doanh nghiệp Việt Nam nói cùng ngôn ngữ với các đối tác quốc tế, đồng thời chuẩn bị sẵn sàng cho làn sóng luật hóa ESG trên toàn cầu.

Hương Giang (Vietnam Business Forum)