8 tháng đầu năm 2013, giá trị xuất khẩu (XK) thủy sản của Việt Nam đạt 4,16 tỷ USD, tăng 4,3% so với cùng kỳ năm ngoái. Trong đó, đóng góp của ngành xuất khẩu tôm đạt trên 1,7 tỷ USD, tăng gần 22% và chiếm tới 41,5% tổng giá trị XK thủy sản là động lực cho sự tăng trưởng của ngành này.

Thắng lợi kép

Trong Thông cáo Báo chí ra ngày 20/9/2013 của Ủy ban Thương mại Quốc tế Hoa Kỳ (ITC), cơ quan này cho biết đã họp và bỏ phiếu hủy bỏ vụ kiện chống trợ giá tôm của Việt Nam xuất khẩu vào thị trường Mỹ. Cuộc họp của Ủy ban kết thúc với tỷ lệ 4 phiếu thuận, 2 phiếu chống.

Đây là cuộc họp được triệu tập sau khi Bộ Thương mại Hoa Kỳ (DOC) ngày 12/08/2013 ra quyết định áp mức thuế chống trợ cấp (CVD)ở mức rất cao lên các doanh nghiệp sản xuất, XK tôm của Việt Nam; cụ thể: Công ty Thủy sản Minh Quý (Minh Quy Seafoods Co. Ltd) là 7,88%; Công ty Thủy sản Nha Trang (Nha Trang Seaproduct Co.) là 1,15%; mức thuế suất CVD toàn quốc cho tất cả các công ty khác là 4,52%.

Trong diễn biến song song với quyết định của ITC, ngày 10/9, Bộ Thương mại Hoa Kỳ (DOC) đã ra Quyết định cuối cùng Đợt rà soát hành chính lần thứ 7 (POR7) đối với vụ kiện chống bán phá giá tôm từ Việt Nam sang Mỹ. Quyết định cuối cùng này kết luận: tôm của Việt Nam xuất khẩu vào Mỹ trong giai đoạn từ tháng 2/2011 tới hết tháng 1/2012 đã không bán phá giá. Từ quyết định này, 33 doanh nghiệp xuất khẩu tôm của Việt Nam được hưởng thuế suất 0%, và được hoàn trả lại số tiền thuế đã nộp trước đó.

Với thắng lợi kép này, sản phẩm tôm đông lạnh của Việt Nam đã rộng đường để vào thị trường Mỹ, là tiền đề cho một sự tăng trưởng vượt bậc của mặt hàng tôm XK vào thị trường này.

Cơ hội tăng trưởng và thách thức

Tính riêng trong tháng 8, XK tôm tăng 65,5% so với cùng kỳ năm 2012. Sản lượng tôm XK sang 10 thị trường chính đều tăng trưởng mạnh; trong đó dẫn đầu là thị trường Mỹ với mức tăng trưởng 145%, tiếp theo là Hàn Quốc tăng 96,2%, EU tăng 54,5%, Nhật Bản tăng 23%. Nhờ cuộc bứt phá ngoạn mục trong tháng 8/2013, Mỹ đã vượt qua Nhật Bản để trở thành thị trường lớn nhất tiêu thụ tôm của Việt Nam. Tính chung cả 8 tháng đầu năm 2013, XK tôm sang Mỹ đạt trên 445,6 triệu USD, tăng 52,4% so với cùng kỳ năm 2012. Việt Nam trở thành nhà cung cấp lớn thứ năm trong số các quốc gia xuất khẩu tôm vào Mỹ.

Sự tăng trưởng của ngành XK tôm Việt Nam có nguyên nhân từ sự suy giảm nguồn cung hàng từ các nước Thái Lan và Argentina. Nguồn cung giảm trong khi nhu cầu gia tăng khiến giá tôm trên các thị trường NK tôm chính của Việt Nam cũng tăng cao.

Dù đang trên đà tăng trưởng mạnh mẽ, ngành tôm XK Việt Nam vẫn phát triển chưa thực sự bền vững. Tình trạng hút hàng sang thị trường Trung Quốc của các thương lái khiến nhiều nhà máy thiếu nguyên liệu. Thậm chí có doanh nghiệp tụt giảm tới 80% sản lượng nguyên liệu mua vào. Không thể cạnh tranh trong thu mua tôm nguyên liệu với thương lái đã khiến nhiều doanh nghiệp đứng trước nguy cơ vỡ hợp đồng đã ký với nhà nhập khẩu.

Trước tình hình này, Tổng cục Thủy sản đã khuyến cáo người nuôi tôm thận trọng với các thương lái khi mời chào với giá cao, không yêu cầu kiểm soát chất lượng và kích cỡ, thậm chí còn thực hiện bơm chích tạp chất có mục đích vào tôm thu hoạch gây rối loạn thị trường, ảnh hưởng tới uy tín sản phẩm tôm Việt Nam. Trong một diễn biến mới nhất, Hiệp hội và Chế biến xuất khẩu thủy sản Việt Nam (VASEP) đã đề xuất Bộ Công Thương đánh thuế từ 10 - 25% giá trị đối với lô hàng tôm tươi xuất khẩu.

Để giải quyết các vấn đề tồn tại của thị trường tôm nguyên liệu trong nước, nhiều chuyên gia ngành thủy sản cho rằng, các cơ quan quản lý nhà nước cần nhanh chóng đưa ra biện pháp quyết liệt để giải quyết tình trạng tranh mua tôm nguyên liệu tại các địa phương, bảo vệ quyền lợi cho những doanh nghiệp đầu tư cho vùng nguyên liệu. Đồng thời các cơ quan quản lý cần có giải pháp nhằm giúp bình ổn nguồn tôm nguyên liệu, tạo sân chơi bình đẳng cho các doanh nghiệp sản xuất, chế biến và xuất khẩu tôm, tạo điều kiện cho ngành hàng này phát triển bền vững.

Nguyễn Thanh