Bảo tồn văn hóa phi vật thể của Vĩnh Phúc

Đức Bác một ngôi làng ven sông Lô, từ lâu đã gắn bó với điệu hát trống quân được lưu truyền qua nhiều thế hệ, người dân nơi đây gắn bó với công việc đồng áng nặng nhọc và vất vả quanh năm, điệu hát trống quân như món ăn tinh thần không thể thiếu. Mỗi độ xuân về nơi đây lại rộn rã nhất, náo nức nhất, dập dìu yếm thắm khăn điều, vang tiếng trống quân trong ngày hội làng.

Hát Trống quân Đức Bác là một loại hình sinh hoạt âm nhạc dân gian đặc sắc, được coi là một trong những “đặc sản” của văn hóa địa phương, cùng với sự xuất hiện lâu đời và có sức sống bền vững trong lòng nhân dân lao động. Dân ca Trống quân Đức Bác đã được mài giũa, chắt lọc qua nhiều thế kỷ và có giá trị nghệ thuật rất lớn, góp phần vào việc giáo dục tư tưởng, tình cảm cho quần chúng nhân dân, làm phong phú thêm kho tàng văn hóa truyền thống của dân tộc.

Trống quân Đức Bác được tổ chức vào mùa xuân (còn gọi là hát “Xoan”; chữ “Xoan” chính là chữ “Xuân” đọc chệch đi vì phạm với tên húy của một vị công chúa con Vua Hùng thời đó), thường diễn ra trước bãi sông làng Đức Bác sau đó mới đi dần vào đến sân đình làng. Khi vào hội hát Trống quân, các trai làng Đức Bác giang rộng tay đón các cô đào Phù Ninh đến hát giao duyên với làng bên này. Lên đến bờ họ sánh vai nhau vừa đi vừa hát, cuộc hát mang tính chất diễu hành. Các cô đào đeo trên ngực một chiếc trống con (do chính tay các chàng trai chuẩn bị và đã được tuyển chọn là những chiếc trống tốt nhất) các chàng trai vừa hát vừa cầm dùi gõ vào mặt trống. Từng cặp, từng cặp đối mặt với nhau, nữ đi giật lùi, nam tiến về phía trước. Họ cứ vừa đi vừa hát như vậy cho đến tận cửa đình làng. Buổi hát kéo dài từ trưa đến tối, với một quang cảnh thật sinh động và hấp dẫn. Cứ thế, người hát đi, kẻ đáp lại, lời ca mộc mạc, tình ý mặn nồng đắm đuối. Hát Trống quân là loại hình dân ca đối đáp tỏ tình trai gái phổ biến của vùng đồng bằng và trung du Bắc Bộ. Giai điệu giao duyên của Trống quân Đức Bác là lối hát trao gửi tình yêu có sức sống mãnh liệt, tất cả đã toát lên rất rõ nét của tín ngưỡng phồn thực.

Suốt hơn một thế kỷ tồn tại và phát triển, trống quân Đức Bác trải qua biết bao dấu tích thăng trầm cùng lịch sử đất nước. Khi đền thờ Tứ Vị cô nương đã bị thực dân Pháp thiêu rụi trong trận đánh trên sông Lô năm 1947 nên người dân không còn nơi thờ tự. Kể từ đó, cái âm thanh nhịp điệu, lời ca trữ tình của trống quân Đức Bác đã dần trôi vào quên lãng.

Năm 2002, khi Viện Âm nhạc Việt Nam trở lại Đức Bác tìm hiểu, phục dựng lại diễn tiến của lễ hội thì người ta mới được nghe lại những khúc hát ân tình, đưa đẩy này. Trong những năm qua, tỉnh Vĩnh Phúc mà trực tiếp là Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch (VHTT&DL) rất quan tâm đến việc bảo tồn các giá trị văn hóa vật thể và phi vật thể trên địa bàn tỉnh. Chú trọng đến công tác tu bổ, tôn tạo và khôi phục lại các giá trị văn hóa. Mới đây UBND tỉnh có quyết định phê duyệt Đề án Phát triển văn hoá nông thôn đến năm 2015 định hướng đến năm 2020 trên địa bàn tỉnh Vĩnh Phúc.

Hát trống quân những năm gần đây tuy đã quay trở lại với đời sống sinh hoạt tinh thần người dân Đức Bác. Tuy nhiên, do một số hạn chế và khó khăn chung của địa phương, nên việc bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa phi vật thể này vẫn còn gặp nhiều khó khăn. Lớp trẻ trong làng hiện này không còn mấy mặn màvới điệu hát này nữa. Để bảo tồn và phát huy những giá trị vốn có của loại hình nghệ thuật dân gian này, góp phần xây dựng nền văn hóa Vĩnh Phúc tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, đồng thời tạo ra một loại sản phẩm du lịch văn hóa có thể thu hút du khách, gắn bảo tồn văn hóa với phát triển du lịch bền vững, góp phần xóa đói giảm nghèo cho nhân dân. Trống Quân Đức Bác cần được đầu tư nghiên cứu, bảo tồn và được làm sống lại một cách sinh động và hấp dẫn trong cuộc sống thường ngày, trở thành một điểm đến không thể thiếu trong cuộc hành trình khám phá Vĩnh Phúc của mọi du khách.

Thanh Nga